6 Pháp luật & cuộc sống - Thứ Năm 13-3-2025 phapluat@phapluattp.vn TS LÊ NGUYÊN THANH, Trường ĐH Luật TP.HCM “Giảm tội bị áp dụng hình phạt tử hình, tăng cường áp dụng biện pháp chuyển đổi từ hình phạt tử hình sang hình phạt tù” là một trong những giải pháp nhằm thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ đến năm 2030 là xây dựng “Hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo...” đã được đề ra trong Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 9-11-2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới. Một số lý do để giảm bớt hình phạt tử hình Việc bãi bỏ hình phạt tử hình hoặc quy định nhưng không áp dụng hoặc áp dụng nhưng hoãn thi hành hình phạt tử hình, sau đó có thể chuyển thành hình phạt tù đang là xu hướng và nỗ lực chung của các cầu, vẫn chưa có cơ sở để khẳng định rằng hình phạt tử hình sẽ phòng ngừa hiệu quả đối với tội phạm, ngược lại người bị thi hành án tử hình đem lại những tổn thương, tốn kém cho xã hội và người thân thích là rõ ràng. Ngoài ra, không thể loại trừ tuyệt đối rủi ro oan sai trong áp dụng hình phạt tử hình mà hậu quả là không thể khắc phục được. Hình phạt nói chung và hình phạt tử hình nói riêng chỉ là một trong những biện pháp phòng ngừa tội phạm mà tác dụng của nó cũng bị giới hạn, đồng thời để lại những tác dẫn độ người phạm tội đang hiện diện trên lãnh thổ của quốc gia đó, mà quốc gia này không quy định hình phạt tử hình thì quốc gia được yêu cầu có quyền từ chối dẫn độ, trừ khi quốc gia yêu cầu cam kết không kết án tử hình. Thứ tư, pháp luật hình sự Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng chung, đó là đã và đang nỗ lực về mặt lập pháp để bỏ dần hình phạt tử hình qua những lần xây dựng các BLHS (các năm 1985, 1999 và 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)). Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng và thi hành hình phạt tử hình vẫn còn tồn tại ở mức độ đáng ngại; việc tổ chức thi hành hình phạt tử hình cũng mất nhiều thời gian, thủ tục, công sức và kinh phí… Phương án loại bớt hình phạt tử hình Thời điểm này nếu đưa ra phương án loại bỏ toàn bộ hình phạt tử hình ra khỏi BLHS sẽ khó đạt được sự đồng thuận của xã hội cũng như của các nhà lập pháp, bởi chắc chắn có sự e ngại về tình hình tội phạm, đồng thời còn kỳ vọng ít nhiều vào hiệu quả của hình phạt tử hình. Vì thế, nghiên cứu phương án loại bỏ bớt hình phạt tử hình trong một số tội phổ biến, đồng thời thu hẹp bớt phạm vi áp dụng hình phạt tử hình của một số tội khác là giải pháp thận trọng và phù hợp hơn. Mặc dù BLHS quy định hình phạt tử hình đối với các tội của 18 điều luật nhưng thực tế hình phạt này chủ yếu được áp dụng đối với các tội phạm về ma túy (hiện nay hình phạt tử hình được thống kê chung với hình phạt chung thân nên không có số liệu riêng về tình hình áp dụng hình phạt này), đặc biệt là tội mua bán trái phép chất ma túy (tội sản xuất trái phép chất ma túy chiếm tỉ trọng không đáng kể); tiếp theo là tội giết người. Những tội còn lại rất ít áp dụng hình phạt tử hình trong thực tế (các tội tham ô, nhận hối lộ, hiếp dâm người dưới 16 tuổi, sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, khủng bố). Sáu tội có hình phạt tử hình trong nhóm xâm phạm an ninh quốc gia từ nhiều năm qua trên thực tế không áp dụng hình phạt này. Riêng các tội thuộc nhóm phá hoại hòa bình, GÓP Ý SỬA ĐỔI BLHS: Thu hẹp áp dụng hình phạt Xu hướng đúng quốc gia trong nhiều thập niên qua. Ngoài ra, việc loại bỏ bớt hình phạt tử hình ở Việt Nam còn góp phần giải quyết được những vấn đề tồn đọng cấp bách liên quan đến thực tiễn thi hành án tử hình hiện nay. Có thể nêu khái quát một số lý do để giảm bớt hình phạt tử hình trong BLHS hiện hành như sau: Thứ nhất, áp dụng và thi hành hình phạt tử hình được cho là không phù hợp với quyền được sống và quyền được sống không bị tra tấn hoặc đối xử hoặc trừng phạt tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ nhục như đã được ghi nhận trong Luật Nhân quyền quốc tế (Điều 6, Điều 7 Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị của Liên hợp quốc năm 1966). Việc bãi bỏ án tử hình trên toàn thế giới là cần thiết để nâng cao phẩm giá con người và phát triển các quyền con người. Thứ hai, hiện nay theo đánh giá chung trên phạm vi toàn động tiêu cực. Thay vì tăng cường áp dụng hình phạt và hình phạt nghiêm khắc nhất như tử hình để phòng ngừa tội phạm thì cần chủ động phòng ngừa sớm bằng những biện pháp xã hội. Thứ ba, hoạt động phòng, chống tội phạm hiện nay cần có sự hợp tác của cộng đồng quốc tế, của nhiều quốc gia. Hình phạt tử hình trong luật hình sự có thể gây trở ngại nhất định trong tương trợ tư pháp và dẫn độ. Nếu quốc gia quy định hình phạt tử hình về một tội cụ thể nào đó, yêu cầu quốc gia khác “Thời điểm này, cần nghiên cứu phương án loại bỏ bớt hình phạt tử hình trong một số tội phổ biến, đồng thời thu hẹp bớt phạm vi áp dụng hình phạt tử hình của một số tội khác.” TS Lê Nguyên Thanh Bên cạnh việc bỏ án tử hình ở bốn tội trên thì cần rà soát để thu hẹp phạm vi các trường hợp áp dụng hình phạt tử hình đối với các tội: Sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 248), mua bán trái phép các chất ma túy (Điều 251), giết người (Điều 123). Cụ thể là xem xét nâng khối lượng hoặc thể tích chất ma túy sản xuất, mua bán (so với hiện nay) làm mức tối thiểu để có thể áp dụng hình phạt tử hình. Điều này xuất phát từ thực tế là khối lượng, thể tích chất ma túy được sản xuất, mua bán hiện nay trong các vụ án thường lớn hơn nhiều lần so với trước đây. Nếu quy định như hiện nay thì tình hình áp dụng hình phạt tử hình trong các vụ án về ma túy vẫn còn cao. Như vậy, sau khi loại bỏ bớt hình phạt tử hình và thu hẹp các trường hợp áp dụng hình phạt tử hình thì BLHS còn giữ lại hình phạt tử hình của các tội trong 14 điều luật (giảm bớt các tội của bốn điều luật). Đó là sáu tội thuộc nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia, ba tội (nhóm tội) thuộc nhóm phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh (mặc dù thực tế không áp dụng nhưng nếu xảy ra hậu quả rất lớn, được coi là những tội ác); hai tội thuộc nhóm các tội phạm về ma túy (tội sản xuất trái phép chất ma túy, tội mua bán trái phép chất ma túy) nhưng có thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình; hai tội thuộc nhóm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự con người (tội giết người có thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình), tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi và tội khủng bố (Điều 299). Thu hẹp phạm vi các trường hợp áp dụng hình phạt tử hình Chủ tịch nước Lương Cường chủ trì phiên họp thứ nhất năm 2025 của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương. Ảnh: TTXVN Phiên tòa xét xử vụ án Vạn Thịnh Phát tại TAND TP.HCM. Ảnh: HOÀNG GIANG LTS: Tại phiên họp Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương mới đây, Chủ tịch nước Lương Cường đã yêu cầu các cơ quan chức năng nghiên cứu giảm bớt hình phạt tử hình. Chiều 10-3, trong cuộc họp triển khai nhiệm vụ tổng kết và xây dựng BLHS (sửa đổi), Bộ Tư pháp cũng kiến nghị bổ sung trường hợp không áp dụng hình Việc bỏ bớt hình phạt tử hình ở Việt Nam góp phần giải quyết được những vấn đề tồn đọng cấp bách liên quan đến thực tiễn thi hành án tử hình hiện nay.
RkJQdWJsaXNoZXIy Mjg2ODExMg==