7 Pháp luật & cuộc sống - Thứ Năm 13-3-2025 phapluat@phapluattp.vn NCS NGUYỄN ĐỨC VŨ, TAND TP.HCM Sự tranh luận về hình phạt tử hình đã, đang và vẫn tiếp tục khi xã hội liên tục biến chuyển. Mỗi quan điểm đều xuất phát từ những luận đề và luận cứ hợp lý riêng. Ở bài viết này, tôi muốn đưa một góc nhìn và giải pháp mặc dù không mới nhưng là hướng gợi mở đang được một số nhà nghiên cứu đề xuất trong giai đoạn hiện nay là hình phạt tử hình treo. Pháp luật hình sự không chỉ là trừng trị Trước khi thảo luận sâu về hình phạt tử hình treo, người viết muốn tầm nguyên về vấn đề gốc của luật hình sự là “vì sao chúng ta áp dụng hình phạt”. Bởi vì ngay trong giai đoạn hiện nay, đôi khi dư luận vẫn tranh luận không ngừng về các bản án của tòa án là tương xứng hoặc không tương xứng với tính chất, mức độ hình phạt. Công lý không chỉ trong mỗi bản án mà công lý còn trong lòng người. Vậy bản chất hình phạt của luật hình sự là gì? Theo Điều 196 Bộ luật Hammurabi, một trong những bộ luật cổ xưa của loài người đã đặt nền móng cho luật hình sự về hình phạt là “nếu kẻ nào lấy mắt của người nào, mắt hắn phải bị thường lại” (luật mắt đền mắt), hay là trong Luật La Mã gọi là lex talionis (luật báo thù). Khi những vụ án hình sự gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe hoặc gây thiệt hại tài sản lớn cho Nhà nước, cho rất nhiều người bị hại, một tâm lý chung là phải áp dụng hình phạt nghiêm khắc nhất. Nhưng đó có phải là mục đích của pháp luật hình sự hiện đại? Pháp luật hình sự không chỉ là trừng trị mà còn là điều chỉnh, là giáo dục, là “cảnh tỉnh một vùng, một ngành, một lĩnh vực”; pháp luật hình sự không chỉ có hình phạt, pháp luật Thử suy nghĩ về hình phạt tử hình treo Hình phạt tử hình treo sẽ tạo cho người phạm tội có cơ hội ăn năn hối cải, nhìn nhận lại hành vi của mình; đồng thời giúp người khác tự nghiêm với chính mình. tử hình: chống loài người và tội phạm chiến tranh trên thực tế chưa xảy ra ở Việt Nam. Bốn tội danh cần bỏ hình phạt tử hình Trên cơ sở xem xét đặc điểm của từng tội và tình hình tội phạm, tình hình áp dụng hình phạt tử hình, có thể đề nghị loại bỏ bớt hình phạt tử hình đối với các tội sau đây: Một là, bỏ hình phạt tử hình đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250). Riêng đối với các tội phạm về ma túy, hiện nay việc áp dụng hình phạt chủ yếu căn cứ vào khối lượng hoặc thể tích chất ma túy được sản xuất, mua bán, vận chuyển trái phép mà không tính đến kết quả thu lợi bất chính. Trong ba tội phạm về ma túy có quy định hình phạt tử hình thì tội vận chuyển trái phép chất ma túy có khả năng thu lợi bất chính thấp hơn hai tội còn lại, chủ yếu từ tiền công vận chuyển (có vụ án chỉ một vài triệu đồng cho một lần vận chuyển nhưng vẫn bị kết án tử hình). Hơn nữa, những người phạm tội vận chuyển trái phép chất ma túy thường là người lao động nghèo như tài xế xe ôm, làm thuê, người không có nghề nghiệp ổn định, người nghiện… Nếu áp dụng hình phạt tử hình đối với những người phạm tội vận chuyển trái phép chất ma túy vô tình tạo ra sự bất công và gây tổn thương cho xã hội. Cơ quan của Liên hợp quốc về tội phạm và ma túy xem những người này là người phạm tội ma túy cấp thấp (lower level drug offenders), không phải là những nhân vật chính trong các vụ án ma túy. Hai là, cần bỏ hình phạt tử hình đối với tội tham ô (Điều 353), tội nhận hối lộ (Điều 354) và tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194). Mặc dù được quy định ở những chương khác nhau trong BLHS với lý do xâm phạm các khách thể khác nhau nhưng bản chất là những tội phạm “có tính chất kinh tế”, phạm tội vì vụ lợi. Khó có thể lập luận rằng những người phạm tội này là “mất nhân tính”, “không còn khả năng giáo dục, cải tạo” để áp hình phạt tử hình mặc dù hậu quả có thể đặc biệt nghiêm trọng. Đây là những tội mà hầu như các nước không còn quy định, áp dụng hoặc thi hành hình phạt tử hình. Một trong những mục tiêu ưu tiên của chống tham nhũng hiện nay là thu hồi tài sản tham nhũng chứ không chỉ trừng phạt (tử hình) người phạm tội. Đó cũng là lý do Điều 40 BLHS hiện hành quy định không thi hành án tử hình đối với người bị kết án về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ nếu sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn. Nếu áp dụng hình phạt chung thân có giảm án sẽ tạo động lực cho người bị kết án cố gắng khắc phục hậu quả và nỗ lực cải tạo. Điều này có lợi xét ở nhiều khía cạnh hơn so với việc kết án và thi hành án tử hình đối với họ. Riêng tội nhận hối lộ, của hối lộ không phải là tài sản bị chiếm đoạt cần được khắc phục, thu hồi như tội tham ô, vì thế quy định hình phạt tử hình đối với tội này rất khó thuyết phục. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh mặc dù có thể gây ra hậu quả đặc biệt lớn nhưng xét cho cùng phạm tội là vì vụ lợi. Nếu quản lý, phòng ngừa tốt thì sẽ ngăn chặn được tội này mà không cần thiết phải quy định hình phạt tử hình.• hình sự hiện đại còn mang tính nhân bản trong đó. Thực tiễn áp dụng hình phạt tử hình treo Trung Quốc là một trong những quốc gia áp dụng án tử hình nhiều trên thế giới, đặc biệt là nhóm tội phạm tham nhũng, kinh tế. Điều 48 BLHS Trung Quốc đã quy định về việc có thể tuyên hoãn thi hành án tử hình sau hai năm ngay tại thời điểm tuyên bản án tử hình. Trừ các bản án tử hình do chính TAND Tối cao tuyên theo luật định, tất cả bản án tử hình khác phải được gửi lên TAND Tối cao phê chuẩn… Sau khi hoãn thi hành án hai năm thì cơ quan tố tụng đánh giá về tình hình của người bị kết án để xử lý một trong ba trường hợp: Thứ nhất, trong thời gian hoãn thi hành án, nếu người bị kết án không cố ý phạm tội mới thì sẽ được giảm từ hình phạt tử hình xuống chung thân; thứ hai, nếu người bị kết án lập công lớn sẽ được giảm từ hình phạt tử hình xuống thành hình phạt tù từ 15 năm đến 20 năm; thứ ba, nếu người bị kết án cố tình phạm tội mới… thì tòa phê duyệt thi hành án hình phạt tử hình. Sinh mạng, sự tồn tại của con người là quý giá; bất kỳ sai lầm nào dẫn đến oan sai đều không thể khắc phục được. Đi đến tận cùng, pháp luật hình sự là để con người làm điều thiện, tránh điều ác. Vậy thì việc kéo dài thời gian thi hành án phạt tử hình (áp dụng hình phạt tử hình treo) sẽ tạo cho người phạm tội có cơ hội ăn năn hối cải, nhìn nhận lại hành vi của mình; đồng thời giúp người khác điều chỉnh hành vi, tự nghiêm với chính mình. Nghiên cứu, bổ sung chế định tử hình treo Con người nghĩ con vật vô tri nhưng con vật cũng mong cầu sự sống. Nói thế để thấy rằng nếu không vì lý do đặc biệt, có thể giảm, có thể tránh, có thể bảo vệ được mạng sống của con người vẫn là điều có ý nghĩa quan trọng nhất. Dẫu biết “sát nhất miêu, cứu vạn thử” nhưng nếu tài sản nhà nước được thu hồi, người bị hại được bồi thường thiệt hại, kinh tế không bị ảnh hưởng, pháp luật vẫn nghiêm minh thì liệu còn cần thiết phải “tước đoạt mạng sống” của một người phạm lỗi. Ngay cả từ thời cổ xưa, Bộ luật Ur-Nammu của người Sumer được khắc trên những phiến đất sét đã quy định thay vì “báo thù” lên thể xác, người phạm tội có thể bị phạt tiền (ví dụ, kẻ nào cắt một bàn chân của người khác thì chịu phạt “mười siếc lơ”). Vậy thì chúng ta là người hiện đại lại không thể khoan từ với sinh mạng của người khác khi họ thật sự ăn năn hối cải và đã bù đắp những thiệt hại mà mình gây ra sao! Trong bối cảnh nước ta vẫn duy trì hình phạt tử hình; những nhà nghiên cứu lập pháp vẫn tiếp tục suy tư xác định tội phạm nào là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng đến mức sẽ áp dụng hình phạt tử hình theo sự biến chuyển của xã hội. Tôi cho rằng cần thiết phải có nghiên cứu, khảo sát pháp luật nước ngoài và đánh giá tác động về kinh tế - xã hội để có giải pháp, kiến nghị liên quan đến việc bổ sung chế định tử hình treo trong pháp luật hình sự Việt Nam.• Các bị cáo tại phiên tòa xử vụ Oanh Hà mua bán, vận chuyển trái phép ma túy xuyên quốc gia. Ảnh: HOÀNG GIANG “Cần nghiên cứu, khảo sát pháp luật nước ngoài và đánh giá tác động về kinh tế - xã hội để có giải pháp liên quan đến việc bổ sung chế định tử hình treo trong pháp luật hình sự Việt Nam.” Nghiên cứu sinh Nguyễn Đức Vũ Tiêu điểm 112 nước bỏ hoàn toàn hình phạt tử hình Đến cuối năm 2023 đã có 112 nước bỏ hoàn toàn hình phạt tử hình trong luật đối với tất cả tội phạm. 23 nước bỏ trong thực tiễn (còn giữ hình phạt tử hình trong luật đối với một số tội phạm thường (ordinary crime) như giết người nhưng thực tế không thi hành vụ án nào hơn 10 năm qua). phạt tử hình, không thi hành án tử hình. Báo Pháp Luật TP.HCM xin góp ý cụ thể về vấn đề này.
RkJQdWJsaXNoZXIy Mjg2ODExMg==