7 Về mặt nguyên lý, một doanh nghiệp (DN) vận hành là vì mục đích lợi nhuận. Do đó, nếu DN vi phạm pháp luật thì nên dùng chế tài tác động vào kinh tế cho DN thì mới có hiệu quả trong đấu tranh, phòng ngừa vi phạm. Đó là lý do vì sao Nghị quyết 41-NQ/TW ngày 10-10-2023 của Bộ Chính trị về phát huy vai trò đội ngũ doanh nhân trong tình hình mới đã đưa ra yêu cầu “bổ sung chế tài kinh tế phù hợp để xử lý vi phạm”. “Chế tài kinh tế” được nói ở đây chính là các biện pháp cưỡng chế gây bất lợi về kinh tế cho các DN. Tiếp nối tinh thần Nghị quyết 41/NQ-TW thì ngày 30-4-2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 66-NQ/TW với điểm nhấn đáng chú ý là không hình sự hóa các mối quan hệ kinh tế, dân sự. Đồng thời, Nghị quyết 66 cũng cam kết không sử dụng biện pháp hành chính để can thiệp, giải quyết tranh chấp dân sự, kinh tế. Một điều không thể phủ nhận là DN càng lớn, càng đa ngành thì độ bao phủ càng lớn, hệ sinh thái càng đa dạng. Do đó, khả năng sai sót và gánh chịu rủi ro pháp lý sẽ càng lớn. Nếu cứ hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự thì nhiều DN sẽ “ngại lớn”, không dám mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh. Lúc này đây, chúng ta chỉ có những DN nhỏ và vừa, chỉ loay hoay trong sân chơi nhỏ hẹp mà thiếu đi những “bệ phóng” - tức những DN lớn, đủ sức cạnh tranh sòng phẳng với các DN nước ngoài. Bên cạnh Nghị quyết 66-NQ/TW thì Nghị quyết 68/NQ-TW ngày 4-5-2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân cũng đã đề cập đến những giải pháp đột phá và tiến bộ hơn nhằm tuân thủ nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự khi xử lý vi phạm pháp luật của các DN. Cụ thể, nghị quyết yêu cầu sửa đổi các quy định về pháp luật hình sự, dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự để bảo đảm nguyên tắc khi xử lý các sai phạm, vụ việc về dân sự kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước, cho phép các DN, doanh nhân được chủ động khắc phục sai phạm, thiệt hại. Đặc biệt, trường hợp thực tiễn áp dụng pháp luật có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì kiên quyết không áp dụng xử lý hình sự. Trường hợp đến mức xử lý hình sự thì ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế trước và là căn cứ quan trọng để xem xét các biện pháp xử lý tiếp theo. Không hồi tố các quy định pháp luật để xử lý bất lợi cho DN. Đây là các đường lối, chính sách ưu tiên bảo vệ DN, giúp các DN an tâm hơn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh mà Đảng ta đã vạch ra trong định hướng phát triển kinh tế tư nhân. Khoản 1 Điều 8 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật”. Nhà nước quản lý xã hội và quản lý nền kinh tế bằng pháp luật thì cam kết “không hình sự hóa quan hệ kinh tế” cần phải được quy định cụ thể trong các văn bản quy phạm pháp luật. Trong tương lai, Quốc hội cần có những thay đổi trong việc xây dựng chế tài hình sự đối với các vi phạm, tranh chấp kinh tế, dân sự của DN. Theo đó, các vi phạm về dân sự kinh tế của DN dưới mọi hình thức, dưới mọi quy mô đều phải hết sức cân nhắc khi sử dụng biện pháp hình sự, hạn chế tối đa việc xử lý hình sự. Việc giải quyết sẽ được thực hiện thông qua tòa án hoặc trọng tài kinh tế. Trước mắt, có thể nghiên cứu để áp dụng các chế tài mang tính chất tác động đến lợi ích vật chất, lợi ích kinh tế của DN để thay thế dần cho các hình phạt mang tính triệt tiêu sự tồn tại của DN (đình chỉ hoạt động vĩnh viễn; cấm kinh doanh; cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định). Bên cạnh đó, cần tiếp tục quy định bổ sung các điều kiện miễn trách nhiệm hình sự đối với DN (pháp nhân thương mại) phạm tội nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho chủ thể này tích cực chấp hành pháp luật và thực hiện các yêu cầu đặt ra để khắc phục hậu quả. Vấn đề không hình sự hóa các quan hệ kinh tế không chỉ phù hợp với tính chất của nền kinh tế thị trường mà còn là dấu chỉ quan trọng tạo cơ sở niềm tin để DN an tâm hoạt động. Sau 40 năm Đổi mới, mặc dù nền kinh tế Việt Nam đã có bước tiến lớn nhưng các DN Việt Nam vẫn chưa thật sự đông về số lượng và mạnh về chất lượng. Do vậy, quy phạm hóa các chính sách tiến bộ của Đảng trong việc “không hình sự hóa quan hệ kinh tế” sẽ tạo ra một môi trường pháp lý rõ ràng, nhất quán, từ đó vực dậy tinh thần kinh doanh của các DN để nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, vượt bậc. TS ĐỖ NGỌC CHÂU Pháp luật & cuộc sống - Thứ Tư 4-6-2025 Động lực khơi dậy tinh thần doanh nhân, doanh nghiệp vì triệt đường sống phapluat@phapluattp.vn hạn chế Ưu tiên cho việc khắc phục hậu quả Đối với những vi phạm mang tính chất dân sự, kinh tế thì cần ưu tiên cho việc khắc phục hậu quả, hạn chế xử lý hình sự; khi buộc phải xử lý hình sự thì cũng ưu tiên việc phạt tiền và giảm nhiều hình phạt tù. Đây là chìa khóa quan trọng mà các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan tiến hành tố tụng cần phải quán triệt, thấm nhuần để chống hình sự hóa quan hệ kinh tế, dân sự. Luật sư TRƯƠNG THANH ĐỨC Tiêu điểm (Tiếp theo trang 1) mại cũng có thể khiến các tổ chức tín dụng e ngại cho vay, từ đó làm ảnh hưởng đến thị trường tài chính. Trái lại, nếu có cơ chế dân sự hiệu quả, tín dụng sẽ phát triển bền vững hơn, phù hợp với tính chất “rủi ro có kiểm soát” của thị trường. Chủ trương của Đảng và Nhà nước đã nêu rõ: “Không hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế”. Đây không chỉ là phương châm chính trị mà phải trở thành nguyên tắc xử lý trong hoạt động tố tụng. Do đó, cần tạo điều kiện để người dân, doanh nghiệp dám vay, dám đầu tư, dám khởi nghiệp; cần quy định tách bạch giữa việc vi phạm nghĩa vụ và hành vi lừa đảo. Chẳng hạn chỉ khi người vay có hành vi gian dối ngay từ đầu (khai gian thông tin, tạo dựng hồ sơ giả, không có ý định trả nợ...), mới nên xử lý hình sự. Nhưng nếu họ có thiện chí, từng trả nợ, có tài sản bị thu giữ hoặc phá sản do rủi ro thì cần xử lý qua cơ chế dân sự, thương mại hoặc phá sản. Theo tôi, luật sửa đổi lần này cần sửa các điều luật liên quan đến kinh tế, làm rõ yếu tố cấu thành tội phạm, nhất là hành vi lừa đảo, lạm dụng tín nhiệm, trốn thuế, vi phạm quy định… Trong hoạt động tố tụng, chúng ta cần thiết lập cơ chế cảnh báo sớm như trước khi khởi tố, cần hội đồng liên ngành đánh giá xem có dấu hiệu của tranh chấp dân sự hay không; tăng cường trách nhiệm giải trình của cơ quan tố tụng khi áp dụng biện pháp ngăn chặn, truy cứu trách nhiệm hình sự trong các vụ án liên quan đến kinh tế. TS ĐINH THẾ HIỂN Chẳng hạn trong việc cấp tín dụng của ngân hàng thì việc không thu hồi được vốn và lãi, dẫn đến mất tiền của ngân hàng là do người vay vốn chiếm đoạt hoặc thua lỗ, thất thoát, không có khả năng trả nợ. Còn trách nhiệm của nhân viên ngân hàng chỉ là thứ yếu, trong nhiều trường hợp chỉ là sơ suất, sai phạm nhỏ, không phải là yếu tố quyết định dẫn đến việc gây thiệt hại cho ngân hàng. Tuy nhiên, việc xác định có hay không có tội đối với những sai sót của nhân viên nhiều khi là rất mơ hồ, không rõ ràng. Đặc biệt, trong rất nhiều vụ án kết tội người vay vốn lừa đảo thì ngân hàng phải là người “bị hại”. Tuy nhiên, trong những trường hợp này thì pháp nhân ngân hàng chỉ có thể là “bị hại” khi nhân viên ngân hàng cũng bị tội phạm lừa, tức là đối tượng bị hại cụ thể chứ họ không thể phạm tội khác như thiếu trách nhiệm hay vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng. Để pháp luật được thực thi nghiêm thì hệ thống luật phải được sửa đổi theo hướng minh bạch, chỉ có một cách hiểu. Phải bảo đảm nhận thức và áp dụng đúng pháp luật, mang lại công lý và sự công bằng đối với việc thực hiện, xử lý vi phạm pháp luật trên thực tế. Cùng với đó, phải phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm. Nếu xử lý vi phạm không có tác dụng phòng ngừa, răn đe vi phạm thì thậm chí còn gián tiếp khuyến khích vi phạm. Ngoài ra, việc công bố và áp dụng án lệ trong lĩnh vực kinh tế - dân sự cần được đẩy mạnh hơn nữa. CHÂN LUẬN ghi Không hình sự hóa quan hệ kinh tế sẽ tạo ra một môi trường pháp lý rõ ràng, nhất quán và tạo động lực kinh doanh cho các doanh nghiệp để nền kinh tế phát triển vượt bậc. Ảnh: THUẬN VĂN
RkJQdWJsaXNoZXIy Mjg2ODExMg==