5 Thời sự - Thứ Ba 14-10-2025 GS-TS NGUYỄN TRỌNG HOÀI (*) Sau khi sáp nhập, TP.HCM với hình hài của một siêu đô thị tuy có nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng đối diện với không ít thách thức, trong đó có các điểm nghẽn về cơ sở hạ tầng, môi trường, biến đổi khí hậu, chuyển đổi công nghiệp… Để tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển và tạo ra môi trường cạnh tranh quốc tế, siêu đô thị TP.HCM cần tập trung vào ba nhóm thể chế đột phá cốt lõi. 1. Thể chế tài chính là nền móng và là trục đột phá quan trọng, cho phép TP có nguồn lực lớn hơn, đáp ứng nhanh và hiệu quả việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng giao thông, chuyển đổi số, văn hóa - giáo dục - y tế, giúp thúc đẩy giảm chi phí giao dịch doanh nghiệp, nâng cao năng suất tổng hợp và chất lượng sống của người dân. Muốn làm được điều này, TP.HCM cần sự tự chủ ngân sách và được nâng cao tỉ lệ điều tiết ngân sách trên nguyên tắc cân đối giữa nhu cầu đầu tư các công trình cấp quốc gia, cấp vùng và TP.HCM với nguồn thu TP. Ngoài ra, thể chế vượt trội cũng giúp TP.HCM thúc đẩy đa dạng hóa công cụ huy động vốn, mở rộng khả năng tiếp cận vốn xã hội và quốc tế. Tôi cho rằng TP cần thúc đẩy nhanh hơn, khả thi hơn quyền phát hành trái phiếu đô thị quốc tế và tiến tới thành lập quỹ đầu tư hạ tầng đô thị gắn với các nhà đầu tư tài chính quốc tế. TP.HCM cũng cần có cơ chế PPP chuyên biệt cho các dự án trọng điểm quốc gia, huy động nguồn lực tư nhân, đặc biệt là các tập đoàn lớn của Việt Nam gắn với kế hoạch phát triển TOD theo quy hoạch, các tuyến metro nối cảng hàng không, các công trình liên quan đến kết nối logistics cụm cảng trung chuyển quốc tế. 2. Thể chế quản trị số đóng vai trò thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao tính minh bạch cho tất cả giao dịch. Tất cả giao dịch phải được số hóa toàn diện, làm giảm tầng nấc trung gian đến từ các giao dịch trực diện, tăng cường giao dịch trực tuyến, tăng tính minh bạch trong điều hành. Thể chế này còn phải hướng đến chuyển đổi số toàn diện, tạo ra chính quyền số, xã hội số, doanh nghiệp số, hướng tới siêu đô thị kết nối thông minh trong tương lai. Thể chế quản trị số sẽ yêu cầu mọi dịch vụ công cơ bản đều phải vận hành qua nền tảng số. Người dân, doanh nghiệp, nhà đầu tư cùng có quyền tiếp cận dữ liệu mở để phục vụ cho việc nâng cao năng suất các bên tham gia, giảm chi phí giao dịch và tạo điều kiện thúc đẩy đổi mới sáng tạo. 3. Thể chế thu hút tài năng nhằm thiết kế hệ sinh thái huy động vốn tri thức, con người, đặc biệt là tài năng công nghệ từ khu vực và toàn cầu đến TP.HCM với khát vọng đóng góp cho việc hình thành trung tâm công nghệ và đổi mới sáng tạo, trung tâm tài chính quốc tế, trung tâm dịch vụ có giá trị gia tăng cao như văn hóa, y tế, giáo dục. Để làm được, cần thiết kế các cơ chế vượt trội sandbox cho phép triển khai các mô hình kinh doanh mới trong các lĩnh vực mũi nhọn như fintech, ngân hàng số, năng lượng tái tạo, y tế thông minh…, kể cả khi chưa có khung pháp lý toàn quốc. Song song đó là thể chế vượt trội cho việc hình thành khu đổi mới sáng tạo như một “silicon valley Việt Nam” với các ưu đãi thuế, quyền tự do nghiên cứu và bảo hộ sở hữu trí tuệ… Ngoài ra, cần tập trung vào thu hút và phát triển tài năng thông qua thúc đẩy tự chủ đại học toàn diện, gắn với chính sách thu hút chuyên gia quốc tế phục vụ nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực chiến lược như đường sắt đô thị, công nghệ tài chính, chuyển đổi số, công nghiệp bán dẫn và tư vấn pháp lý quốc tế. Việc này đòi hỏi chính quyền TP.HCM cần triển khai chính sách visa tài năng, khu đô thị đổi mới sáng tạo, hệ sinh thái đại học - doanh nghiệp - nghiên cứu, cùng hệ thống hỗ trợ giáo dục, y tế và giao thông đạt chuẩn quốc tế.• (*) Nguyên Phó Hiệu trưởng ĐH Kinh tế TP.HCM 3 nhóm thể chế cốt lõi giúp TP.HCM bứt phá toàn cầu Những điểm nghẽn về tài chính, quản trị số và thu hút nguồn nhân lực khi được tháo gỡ sẽ thúc đẩy TP.HCM phát triển toàn diện, bứt phá. Thiết bị công nghệ hỗ trợ trong lĩnh vực y tế được giới thiệu tại không gian triển lãm “Sản phẩm công nghệ chiến lược quốc gia tại TP.HCM”. Ảnh: THUẬN VĂN vận hành thực tiễn. Ở đó, TP xây dựng các quy trình thực thi cụ thể cho từng cơ chế được trao quyền trong Nghị quyết 98 và các nghị quyết chiến lược của Trung ương, đặc biệt ở các lĩnh vực tài khóa, đầu tư công, đất đai, quy hoạch, đổi mới sáng tạo và hợp tác quốc tế. Thứ hai, chuyển hóa từ thí điểm chính sách sang đổi mới mô hình phát triển. TP dùng chính Nghị quyết 98 và các nghị quyết Trung ương làm bàn đạp để thử nghiệm mô hình phát triển mới, như tự chủ tài khóa, trung tâm tài chính quốc tế, khu thương mại tự do Cái Mép Hạ, hay mô hình chính quyền số... Cấp độ thứ ba là chuyển hóa từ thể chế trên giấy sang năng lực con người và tổ chức. Bởi nếu không có đội ngũ cán bộ am hiểu, dám đổi mới thì mọi cơ chế đặc thù đều vô nghĩa. Tháo gỡ nút thắt cổ chai . Vậy theo ông, những nút thắt nào mà TP cần ưu tiên gỡ trước để tạo chuyển biến mạnh mẽ trong thực tiễn quản trị và phát triển đô thị? + TP.HCM đang đứng trước một thời cơ hiếm có, đó là hành lang thể chế đã rất rộng mở, tuy nhiên để hành động được thì cần gỡ đúng những nút thắt cổ chai đang kìm giữ năng lực thực thi. Theo tôi, nút thắt lớn nhất hiện nay nằm ở thể chế thực thi, tức là cách phân cấp, phân quyền và tổ chức quyền lực. Chính năng lực thực thi mới là đột phá cần thực hiện trong nhiệm kỳ tới. Như chúng ta thấy, dù Nghị quyết 98 và các nghị quyết Trung ương đã mở đường rất mạnh nhưng trong thực tế, thẩm quyền thực sự của TP vẫn bị chia cắt giữa các tầng nấc quyền lực khác nhau. Nhiều quyết định quan trọng về đầu tư, đất đai, quy hoạch hay ngân sách vẫn phải qua quá nhiều cấp, dẫn đến chậm trễ, thậm chí bỏ lỡ cơ hội. Đã đến lúc TP.HCM cần một cơ chế phân quyền thực chất, trách nhiệm tập trung, nghĩa là được tự quyết trong phạm vi được giao, đồng thời chịu trách nhiệm toàn diện về kết quả. Chỉ khi quyền và trách nhiệm cùng song hành thì chính quyền mới thực sự dám nghĩ, dám làm. Mặt khác, sau sáp nhập, TP.HCM có cấu trúc hoàn toàn khác trước nên nếu vẫn tiếp tục vận hành trong khung thể chế và mô hình quản trị cũ thì nguy cơ “bình mới, rượu cũ” là rất rõ ràng. TP cần một thể chế quản trị hoàn toàn mới, phản ánh đúng quy mô, tầm vóc và yêu cầu phát triển của một siêu đô thị toàn cầu. Cuối cùng, không thể nói đến tự chủ nếu cơ chế tài chính vẫn phụ thuộc. Tỉ lệ điều tiết ngân sách cho TP.HCM hiện Theo chuyên gia Đỗ Thiên Anh Tuấn, hầu hết TP toàn cầu thành công đều có một mô hình thể chế đặc biệt, tức là được thiết kế riêng cho tầm vóc và chức năng của chúng. Ông Tuấn nhấn mạnh không một siêu đô thị nào trên thế giới có thể vận hành hiệu quả nếu bị ràng buộc hoàn toàn trong khung thể chế hành chính chung của quốc gia. Dẫn chứng cụ thể, ông Tuấn cho biết Singapore là trường hợp đặc biệt khi thể chế đô thị và quốc gia là một, ở đó chính quyền TP đồng thời là quốc gia, có toàn quyền về tài khóa, quy hoạch, đất đai và đối ngoại kinh tế, tạo nên bộ máy tinh gọn, phản ứng nhanh và minh bạch. Trong khi đó, Dubai áp dụng thể chế đặc khu tự do, cho phép thiết kế khung pháp lý riêng cho từng lĩnh vực từ tài chính, hàng không, công nghệ, du lịch, qua đó thu hút mạnh mẽ vốn và nhân lực toàn cầu. Còn Seoul vận hành theo mô hình chính quyền đô thị hai cấp đặc biệt, trong đó thị trưởng được toàn quyền quyết định các dự án đầu tư, hạ tầng và đổi mới sáng tạo. Hay Thượng Hải thành công nhờ thể chế đặc khu mở, cho phép thử nghiệm cơ chế tài chính, đầu tư và thương mại tự do, trở thành đầu tàu cải cách của Trung Quốc… Đô thị toàn cầu đều có “áo thể chế” may đo riêng về tài chính, quy hoạch, nhân sự, đầu tư, khoa học công nghệ và hợp tác quốc tế. Luật này không chỉ cho phép làm mà xác lập quyền được sáng tạo, được thử nghiệm và được chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là thay đổi tư duy thể chế. Khi ban hành luật mới thì phải dứt khoát bỏ tư duy “xin-cho”. Không nên tư duy theo lối mòn cũ là chỉ cho phép TP được làm cái này, thử cái kia mà phải trao cho TP quyền được sáng tạo, vì bản chất của TP.HCM là một phòng thí nghiệm thể chế quốc gia. Nếu không làm được điều này thì Nghị quyết 98 sẽ cứ sửa đi sửa lại mãi và chúng ta chỉ đang chắp vá áo cũ cho một cơ thể đang lớn vượt tầm. Tựu trung lại, một đạo luật riêng, ổn định, minh định và tiên phong là nền tảng pháp lý của tầm vóc toàn cầu để TP.HCM thật sự trở thành biểu tượng của cải cách thể chế, trung tâm tài chính quốc tế và đô thị sáng tạo hàng đầu châu Á trong thế kỷ 21. Chuyên gia ĐỖ THIÊN ANH TUẤN, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright Một cuộc cải cách thể chế thực chất, sáng tạo và dấn thân sẽ giúp quyền năng của TP.HCM thực sự tương xứng với tầm vóc một đô thị toàn cầu, một trung tâm kinh tế hội nhập quốc tế. Thời gian qua, TP.HCM luôn đi đầu trong việc đề xuất các cơ chế đặc thù như Nghị quyết 54/2017 và Nghị quyết 98/2023, cùng nhiều cơ chế vượt trội đang tiếp tục được đề xuất. Điểm sáng là nhiều cơ chế về tài chính - ngân sách, PPP, thủ tục đầu tư và cho phép phân cấp, ủy quyền sâu hơn… đã tháo gỡ điểm nghẽn phát triển và phát huy tiềm năng của TP. Các nghị quyết chiến lược của Bộ Chính trị cũng xác lập định hướng chiến lược, hạ tầng liên vùng, khoa học công nghệ, chuyển đổi số... tạo khung pháp lý để phối hợp giữa Trung ương - địa phương. Tuy nhiên, để trở thành top 100 TP toàn cầu năm 2030 thì TP.HCM cần một thể chế đặc thù vượt trội với khung luật rõ ràng hơn, phân cấp, chủ động và nguồn tài chính giữ lại nhiều hơn để giải quyết sớm các điểm nghẽn cơ bản… ĐẢNG BỘ TP.HCM LẦN THỨ I, NHIỆM KỲ 2025-2030 chưa tương xứng với vai trò đầu tàu. TP cần được trao công cụ tài chính đô thị, quyền chủ động phát hành trái phiếu đô thị… để huy động nguồn lực đầu tư cho hạ tầng, nhà ở xã hội và đổi mới sáng tạo. . Để chính sách, thể chế thực sự trở thành động lực phát triển và là chìa khóa đưa TP.HCM trở thành trung tâm tài chính quốc tế, nơi hội tụ các tập đoàn đa quốc gia, ông có kiến nghị gì? + Tôi nghĩ điều cốt lõi của việc này là chuyển hóa hành lang chính sách thành năng lực hành động thực tiễn. Theo sự phân cấp, phân quyền của Chính phủ, TP.HCM phải xây dựng một thể chế đủ tầm toàn cầu, ở đó các quy định, quy trình và công cụ được thiết kế để khuyến khích sáng tạo, chấp nhận “thử và sai” và quản trị rủi ro hiệu quả. Điều này đòi hỏi một khung pháp lý riêng cho các lĩnh vực tài chính số, fintech, tài sản số, ngân hàng thông minh, tín dụng xanh, song song với việc nâng hạng thị trường vốn, phát triển Sở Giao dịch chứng khoán TP và kết nối với các trung tâm tài chính khu vực. Nguồn nhân lực và hạ tầng tri thức cũng phải được đầu tư tương xứng với chính sách thu hút chuyên gia toàn cầu, phát triển các trung tâm nghiên cứu, đào tạo tài chính quốc tế... Quan trọng hơn là trao quyền chủ động cho TP.HCM trong hợp tác đầu tư quốc tế, thiết kế các khu thương mại và tài chính tự do (FTZ) gắn với các hạ tầng chiến lược như Cái Mép Hạ và Cần Giờ. . Xin cảm ơn ông.• Cơ chế đặc thù cho các siêu dự án
RkJQdWJsaXNoZXIy Mjg2ODExMg==