14
THỨNĂM
10-5-2018
Hồ sơ - Phóng sự
Thấp thỏmchờkếtquả“thỏa thuận
bên lề”
Sau180ngày, nếukhôngkýđược“thỏa thuậnbên lề”với
châuÂu,Mỹsẽkhôiphục trừngphạtcác lĩnhvựcxuấtkhẩu
dầu,giaodịchkim loạiquýcủa Iran, cấmxuấtkhẩumáybay
và linhkiệnmáybaysang Iran, cấmchínhphủ Iranmua tiền
đôMỹ.CáccôngtychâuÂu làmănvới Iransẽphảichấmdứt
giaodịchtrongvòngsáuthángnếukhôngmuốnbịMỹtrừng
phạt.Mỹcảnhbáobất kỳnướcnàogiúp Iran sởhữuvũkhí
hạtnhân sẽbịMỹ trừngphạtnặng.
TQ - thành viênnhómP5+1 - luônnóimuốn thỏa thuận
đượcduytrì, tuynhiêntheo
CNN
,quyếtđịnhcủaôngTrump
chưahẳn làtinbuồnvớiTQkhinướcnàyđầutưrấtnhiềuvào
ngànhnăng lượng Iran.Cáccông tyTQsẽcócơhội lớnmột
khicáccôngtychâuÂurờikhỏi IranđểtránhbịMỹtrừngphạt.
ĐĂNGKHOA
T
ổng thốngMỹ Donald Trump ngày 8-5 ký biên bản
ghi nhớ tổng thống sẽ rút khỏi thỏa thuậnhạt nhânmà
Mỹvàcácnước trongnhómP5+1 (cùngvớiAnh,Đức,
Pháp, Nga, Trung Quốc (TQ)) đã ký với Iran năm 2015.
Phát biểu từ Nhà Trắng được truyền hình trực tiếp, ông
Trump chobiết sẽ khôi phục các lệnh trừngphạt Iran, hủy
bỏ “một thỏa thuận tồi tệ chỉ có lợi chomột bênmà lý ra
không bao giờ nên có”.
Theo thỏa thuận, Iranđồngýngưngchương trìnhhạtnhân,
hạnchếquymô tích trữuranium làmgiàu - có thểdùng làm
nhiên liệu cho lòphảnứnghạt nhânnhưng cũng có thể sản
xuất vũkhí hạt nhân - trong15năm.Đổi lại Iran sẽđượcdỡ
bỏ trừngphạt từLiênHiệpQuốc (LHQ),LiênminhchâuÂu
(EU),Mỹ.Mục tiêu của thỏa thuận là ngăn chặn Iran phát
triển và sở hữu bom hạt nhân. Ông Trump trước giờ luôn
phảnđối thỏa thuậnkhôngđủ sức kiềm chế Irankhi không
baogồm chương trình tên lửa nước này.
Một côngđôi lợi
Theo quy định, cứ bốn thángmột lần, ông Trump phải
xác nhận Iran có tuân thủ đúng thỏa thuận và quyết định
cókhôi phục lệnhhoãn trừngphạt Iranhaykhông.Nếu có,
đồng nghĩaMỹ tiếp tục duy trì thỏa thuận. Nếu không, các
lệnh trừng phạt củaMỹ với Iran tự động được khôi phục
vàMỹ sau 180 ngày kể từ ngày khôi phục trừng phạt được
xemnhư rút khỏi thỏa thuận.
Trong 180ngày này, châuÂu sẽ cố gắng thống nhấtmột
“thỏa thuậnbên lề”vớiMỹnhằm thuyết phụcôngTrumpở
lại với thỏa thuậnhạt nhân. Tuyênbốngày8-5, ôngTrump
vẫn đểmở khả năng tiếp tục thương lượng. Tuy nhiên, dù
“thỏa thuậnbên lề” có thànhhìnhđi nữa thì chưa chắc Iran
hayhai nướcNga, TQ đã đồng ý.
Bướcđầuđãcó Israel vàSaudiArabia - hai đồngminhcủa
Mỹ nhưng là đối thủ Iran ởTrungĐông - nói “ủng hộ hoàn
toàn”và“hoannghênh”quyếtđịnhcủaôngTrump.Trongkhi
đósốýkiếnphảnđốinhiềuápđảo.CựuTổng thốngMỹBarack
Obama, người ký thỏa thuậnhạt nhân Iranbanăm trước, cho
rằngbướcđicủaôngTrump làsai lầmnghiêm trọng.TổngThư
kýLHQAntonioGuterres “cựckỳ longại”, kêugọi cácnước
còn lại trong thỏa thuận tôn
trọngcamkết.BộNgoạigiao
Nga cho biết “thất vọng sâu
sắc”, rằng đây là “một xác
nhận nữa về sự kém cỏi của
Mỹ”, chỉ tríchMỹ là bên vi
phạm thỏa thuận.
Anh,Đức,Pháp -ba thành
viên trongnhómP5+1 - đều
tuyên bố “lấy làm tiếc và
lo ngại”. Cao ủy Đối ngoại
LiênminhchâuÂuFederica
Mogherini cho biết EU “xác định bảo vệ thỏa thuận”. Có
thể nói bước đi của ông Trump gây thất vọng lớn cho các
nướcP5+1, đặcbiệt cácđồngminhchâuÂu.Hai tuần trước
khi ôngTrumpđi đếnquyết địnhnày, hếtTổng thốngPháp
EmmanuelMacron đếnThủ tướngĐứcAngelaMerkel lần
lượt sangMỹ thuyết phục ôngTrump ở lại với thỏa thuận
nhưng đã không thành công.
TheoCốvấn anninhquốcgiaMỹ JohnBoltonngày8-5,
bước đi của ông Trump không chỉ nhằm vào Iranmà còn
nhắmđếncuộcgặpsắp tớinày,bànvềgiải trừhạtnhânTriều
Tiên. Qua bước đi này ôngTrumpmuốn chuyển đếnTriều
Tiên thông điệp rằng cái ôngmuốn có trong cuộc thương
lượng sắp tới làmột thỏa thuận “thực chất”, Mỹ sẽ không
chấpnhận thỏa thuận “không tươngxứng”.
Liệu có “dằnmặt”được Triều Tiên?
ÔngTrump quyết định rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran
trong bối cảnh cuộc thương lượng với TriềuTiên đang đến
rất gần. Trong lúc ông Trump công bố quyết định, Ngoại
trưởngMỹMike Pompeo lần thứ hai lên đường sangTriều
Tiên sắp xếp cuộc gặp lịch sử giữa ôngTrump và lãnh đạo
TriềuTiênKim Jong-un.
Dù như ông Bolton nói trên, nhiều nhà phân tích vẫn lo
ngại bướcđi này sẽhủyhoại uy tínMỹ trong các cuộcđàm
phán hạt nhân sắp tới, mà cụ thể trong trường hợp Triều
Tiên là sẽ khiến ông Kim chần chừ trong thương lượng.
Theo chuyên gia Robert Einhorn tại Viện Brookings, vốn
là cố vấn kiểm soát vũ khí tại BộNgoại giaoMỹ dưới thời
ôngObama, quyết định củaôngTrump sẽkhiếnôngKim e
dè, không tin tưởng vào thỏa thuận vớiMỹ. Khả năng ông
Kim sẽ bớt hăng hái trong thương lượng cũng như giữ lại
các nhượngbộquan trọng vớiMỹ.
Một rủi ro khác, bước đi một mũi tên nhắm hai đích của
ôngTrumpcó thểcó tácdụngngược.Từbướcđi củaMỹvới
Iran,TriềuTiêncó thểcảmnhậnđược sựnóng lòngcủaông
Trumpmuốnđạt thỏa thuậnhạt nhânvớimình.Điềunày là
bất lợi lớn vớiMỹ và có thể dẫn tớimột thỏa thuận yếuớt,
khôngkhác thỏa thuậnmàngười tiềnnhiệmObamađãkývới
Iranvà ôngvừa quyết định sẽ rút khỏi. Khả năngnàyhoàn
toàn có thể xảy ra khi không như Iran còn đang trong quá
trìnhphát triển, TriềuTiênhiện đã sở hữuvũkhí hạt nhân.
Iran sẽ khôngđểMỹ yênở TrungĐông
Tại Iran,chỉvàiphútsaukhiôngTrumpcôngbốquyếtđịnh,
Tổng thốngHassanRouhani lên tiếng chỉ trích ôngTrump
không tôn trọng camkết. TheoôngRouhani, trướcmắt Iran
sẽở lạivới thỏa thuậndùkhôngcóMỹ, tuynhiênnếu Iranvà
cácnướccòn lại không thốngnhất đượchướngđi sắp tới của
thỏa thuận thì Iransẽkhôiphục làmgiàuuraniumởmứccao.
Ông Rouhani cho biết đã yêu cầu các quan chức ngoại
giao Iran đối thoại với các nước P5+1 “trong vài tuần” về
hướng thực thi thỏa thuậnsắp tớikhikhôngcònMỹ.Việcông
Rouhani giới hạn thời gian đối thoại cho thấy Iran nghiêm
túcvới khảnăngkhôi phụchạt nhân.Nhiềuquan chức Iran
từngnóimột khi thỏa thuậnhạt nhânđổvỡ sẽ rút hoàn toàn
khỏi Hiệpước không phổbiến vũ khí hạt nhân (NPT).
Điềugì sẽđếnsauquyếtđịnhcủaôngTrump?Theo
CNN
,
với bước đi này ôngTrump vàMỹ có nguy cơ sẽ bị cô lập
hơn trên trườngquốc tế, saukhikhiếncácđồngminh tứcgiận
việc rútMỹ khỏi Hiệp định Paris về khí hậu và thỏa thuận
thươngmại tựdoHiệpđịnhĐối tácxuyênTháiBìnhDương
(TPP).Chưahết,Mỹcó thểsẽphảiđốiđầuvới“mộtquốcgia
hạt nhân Iran” hoặc “một cuộc chiếnkhác ởTrungĐông”.
Ngay saukhi nghe thông tinnày từMỹ, Tổng thốngThổ
Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan lo ngại sẽ có thêm khủng
hoảng mới ở Trung Đông dù cho Iran không khôi phục
chương trìnhhạt nhânđi nữa.Nhiều chuyêngia cũngđồng
tìnhTrungĐông có rủi ro sẽ hứng thêm xung đột khi Iran
ra tay trả đũa quyền lợiMỹvà đồngminhởkhuvực này.
Cụ thể, tại Iraq, Irancó thểchỉđạo lực lượng taysúngngười
ShiitemàIranđào tạovàvũ trangở IraqvốnđểđánhISchống
pháMỹởchiến trườngnày.TạiSyria, Iranvànhómdânquân
thân người Shiite và cả nhóm vũ trangHezbollahmình bảo
trợcó thể sẽ tăngáp lựcbuộcMỹ rút khỏi Syria, khôngngăn
cản các lực lượng này tấn công Israel. Tại Lebanon, Iran có
thể tăngáp lựcđểHezbollahcô lậpThủ tướngSaadal-Hariri
đượcMỹ và phương Tây ủng hộ. Tại Yemen, Iran có thể
tăngủnghộnhómphiếnquânHouthi, buộcSaudiArabiavà
cácđồngminhvùngVịnhphải cóphảnứng, theo
Reuters.
n
ÔngTrumprútkhỏithỏathuậnhạtnhânIran,dằnmặtTriềuTiênnêncó
thỏathuận“thựcchất”trongcuộcđàmphánsắptới.
ÔngTrump thôngqua
Iran“dằnmặt”TriềuTiên
“Mỹkhôngtôntrọng
camkết.TôiđãchỉđạoCơ
quanNăng lượngnguyên
tửchuẩnbịcácbướctiếp
theo,nếucầnthiếtsẽbắt
đầutiếntrình làmgiàu
uraniumkhônggiớihạn.”
TổngthốngIranHASSANROUHANI
Tổngthống IranHassanRouhanichỉ trích
TổngthốngMỹDonaldTrumpkhôngtôn
trọngcamkếtkhirútkhỏi thỏathuậnhạt
nhân.Ảnh:GETTY IMAGES
TổngthốngMỹ
DonaldTrump
vàbiênbảntổng
thốngrútMỹ
khỏi thỏathuận
hạtnhân Iran
tạiNhàTrắng
ngày8-5.Ảnh:
REUTERS
