16
Quốc tế -
Thứ Tư5-8-2020
• Triều Tiên
: Hãng tin
AFP
cho biết một nhóm chuyên
gia chuyên giám sát các lệnh trừng phạt của Hội đồng Bảo
an Liên Hợp Quốc ngày 3-8 vừa trình lên cơ quan này báo
cáo khẳng định Triều Tiên có thể đã phát triển được một
loại đầu đạn hạt nhân thu nhỏ, nhờ kết quả thu được từ
các đợt thử hạt nhân trước. Lần thử gần nhất là vào tháng
9-2017. Báo cáo cũng nêu rõ Triều Tiên vẫn đang duy trì
các lò phản ứng và tiến hành làm giàu uranium.
• Mỹ
: Trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng hôm 3-8,
Tổng thống Donald Trump khẳng định Mỹ sẽ có vaccine
ngừa COVID-19 sớm nhất là vào cuối năm nay hoặc đầu
năm 2021, đài
CNN
đưa tin. Ông cũng cho biết hiện các
chuyên gia đã cho sản xuất trước một loạt loại vaccine
khác để đẩy nhanh quy trình kiểm định.
• Israel
: Hãng tin
Reuters
dẫn thông báo của quân đội
Israel hôm 3-8 cho biết nước này đã tiến hành không
kích một loạt mục tiêu trên lãnh thổ Syria, gần thủ đô
Damascus. Đây được cho là động thái trả đũa kế hoạch
đánh bom bất thành khu vực biên giới giữa Israel và Syria
tại cao nguyên Golan một ngày trước đó của bốn tay súng
nghi thân Damascus.
PHẠM KỲ
Thế giới 24 giờ
Căng thẳng Mỹ - Trung và
3 kịch bản ở Biển Đông
Cạnh tranhMỹ - Trung toàn cầu đang gia tăng nhanh chóng, từ thươngmại, công nghệ cho tới ý thức hệ.
BiểnĐông cũng không ngoại lệ.
ThS
NGUYỄNTHẾPHƯƠNG
*
Đ
ối đầu Mỹ - Trung
đang thu hút dư luận
quan tâm, đặc biệt tại
Biển Đông - nơi Bắc Kinh
nuôi tham vọng biến thành
“ao nhà” để làm bàn đạp cho
những bước đi chiến lược,
trở thành siêu cường số 1 thế
giới. Điểm nóng Biển Đông
đã và sẽ là hàn thử biểu cho
quan hệ Mỹ - Trung, không
chỉ ở khu vực Ấn Độ Dương
- Thái Bình Dương.
Điều này làm dấy lên nhiều
lo ngại về khả năng đối đầu,
hay thậm chí là chiến tranh,
giữaMỹ và Trung Quốc (TQ)
ở khu vực. Hiện có ba kịch
bản chính mà nhiều nhà quan
sát đưa ra.
Kịch bản chiến tranh
vũ trang
Kịch bản thứ nhất,
chiến
tranh trên biển xảy ra giữaMỹ
và TQ tại Biển Đông. Đây là
kịch bản tệ nhất có thể xảy ra.
Va chạm giữa các tàu chiến,
tàu ngầm và máy bay của
TQ và Mỹ hoạt động ở khu
vực tranh chấp; hay tính toán
sai lầm của chỉ huy hải quân
hoặc phi công ở cả hai bên
dẫn đến một sự kiện nghiêm
trọng trên biển.
CảWashington vàBắcKinh
hoặc là thất bại trong việc
kiểm soát tình hình ngay khi
nó bùng phát, hoặc là không
thành công trong các nỗ lực
ngoại giao. Lý do là phe diều
hâu ở cả hai nước kiểm soát
quá trìnhhoạchđịnhchính sách
và điều hướng được dư luận.
Một cuộc chiến tranh trên
Biển Đông giữa Mỹ và TQ
nếu xảy ra sẽ là sự kiện định
hình toàn bộ thế kỷ 21. Bất
chấp kết quả như thế nào, nó
sẽ gây ra thiệt hại không gì bù
đắp nổi về cả kinh tế, chính trị
và vị thế quốc tế cho những
nước tham chiến.
Chưa kể, hệ thống kinh tế,
thươngmại, đầu tư và sản xuất
toàn cầu sẽ bị đứt gãy ở khu
vực đang có tăng trưởng kinh
tế cao nhất thế giới, khu vực
Ấn Độ Dương - Thái Bình
Dương. Trật tự khu vực và
toàn cầu có thể được định
hình lại theo hướng không ai
có thể biết trước được. Dù ai
thắng hay thua thì sẽ phải mất
nhiều thời gian để khôi phục
và hưởng lợi từ cuộc chiến.
Tuynhiên, đối với giới hoạch
định chính sách lúc này, đây
là kịch bản không tưởng. Lý
do là vì ngoài những hậu quả
khủng khiếp, kịch bản này bỏ
qua rất nhiều biến số giúp kìm
hãmchiến tranh toàn diện trên
biển, như yếu tố răn đe hạt
nhân khi cả Mỹ và TQ đều là
những cường quốc có kho vũ
khí hạt nhân lớn. Tiếp theo là
những cơ chế giúp hai bên giải
tỏa căng thẳng khi có đụng
độ bất ngờ, ví dụ như các bộ
quy tắc va chạm an toàn trên
không và trên biển. Lãnh đạo
hai bên hiểu là cần phải giải
quyết căng thẳng thông qua
lý trí hơn là cảm tính.
Bên cạnh đó, chiến lược
“cải bắp” củaTQởBiểnĐông
khá hiệu quả trong việc kiểm
soát thực địa và đạt được các
lợi thế chiến lược. Cuối cùng,
thế kỷ 21 không phải là thế
kỷ của việc giải quyết căng
thẳng thông qua chiến tranh
và bạo lực. Toàn cầu hóa và
một hệ thống quốc tế đan xen
chặt chẽ về kinh tế và thương
mại khiến cho việc gây chiến
giữa các cường quốc không
khác gì tự sát. Đây là lập luận
chính của những người theo
chủ nghĩa tự do.
Căng thẳng cao độ,
nguy cơ chiến tranh
Kịch bản thứ hai,
nhẹ nhàng
hơn nhưng cũng phức tạp
không kém, là va chạm dẫn
tới căng thẳng trên biển. Tiền
lệ va chạm đã có trong lịch
sử, ví dụ như sự kiệnmột máy
bay tuần thámEP-3E của Mỹ
va chạm với một chiến đấu
cơ J-8 của TQ ngoài khơi Hải
Nam vào năm 2001 khiến
viên phi công TQ thiệt mạng.
Cả hai nước khi đó đã kiểm
soát sự việc một cách tương
đối khéo léo, đảm bảo căng
thẳng không leo thang. Tuy
nhiên, không ai chắc sự “khéo
léo” đó sẽ lặp lại tương tự
một hay hai lần nữa. Theo
Ngô Sỹ Tồn, Giám đốc Viện
Nghiên cứu Nam Hải TQ,
hiện nay nguy cơ va chạmvới
Mỹ ngày càng tăng do ba rủi
ro lớn: (i) Tàu hải quân Mỹ
thường xuyên tiến hành các
hoạt động đảmbảo tự do hàng
Một trực thăng cất cánh từ tàu sân bay USS Ronald Reagan của hải quânMỹ hoạt động tại
vùng biển Philippines ngày 17-7. Ảnh: REUTERS
Lý giải Trung Quốc leo thang
Biển Đông
Thứ nhất, dù có hay không có đại dịch COVID-19, TQ
vẫn sẽ tiến hành những bước đi chiến thuật nhằm tăng
cường khả năng kiểm soát trên thực tế ở Biển Đông. Thứ
hai, các hành vi hung hăng của TQ gia tăng về cường độ
một phần là do Mỹ bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch,
tiêu biểu như sự kiện hàng loạt tàu sân bay của Mỹ phải
nằm bờ do các thủy thủ bị nhiễm bệnh, làm suy giảm
khả năng hiện diện quân sự của Mỹ ở khu vực.
Thứ ba, TQmuốn gửi thông điệp không chỉ tới Mỹ mà
còn tới các nước khác xung quanh Biển Đông rằng: Dù
trong thời gian khốn khó bởi dịch bệnh, TQ vẫn có đủ
năng lực và quyết tâm để duy trì hiện diện và đảm bảo
lợi thế thực địa trong bối cảnh cả Mỹ và các nước Đông
Nam Á đang bận rộn đối phó dịch bệnh.
Các kịch bản chiến tranh
hoặc căng thẳng cao độ được
đặt ra nhằmgiúp cho các quốc
gia có liên quan chủ động xây
dựng chính sách đối phó, gia
tăng sự chủ động chiến lược.
Thực tế, kịch bản chiến tranh
sẽ không có nhiều cơ hội xảy
ra. Kịch bản căng thẳng cao độ
vẫn có khả năng nhỏ xảy ra,
thế nhưng trong trường hợp
va chạm thực sự xuất hiện,
điểm nóng sẽ được hạ nhiệt
nhanh chóng.
Họ đã nói
Kịch bản thứ hai,
nhẹ nhàng hơn
nhưng cũng phức
tạp không kém, là va
chạm dẫn tới căng
thẳng trên biển. Tiền
lệ va chạm đã có
trong lịch sử.
13
người thiệt mạng và hơn 1.000 người phải sơ tán
do mưa lớn làm ngập nặng các khu vực miền Trung
Hàn Quốc và thủ đô Seoul ngày 3-8, hãng thông tấn
Yonhap
cho biết. Gần 25.000 sĩ quan cảnh sát và lực
lượng cứu hộ cùng các tình nguyện viên đã được huy
động hỗ trợ công tác tìm kiếm cứu nạn.
PHẠM KỲ
hải trong lãnh hải 12 hải lý
xung quanh các thực thể mà
TQ chiếm đóng phi pháp ở
Trường Sa và Hoàng Sa; (ii)
Máy bay Mỹ đã gia tăng tần
suất tiến hành các chuyến bay
do thám gần lãnh thổ TQ; và
(iii) Cả Mỹ và TQ đều tiến
hành hàng loạt cuộc tập trận
trên biển cũng như theo dõi
lẫn nhau.
Kịch bản thứ hai có thể
vượt khỏi tầm kiểm soát và
trở thành kịch bản thứ nhất.
TQ hiện tại đã sở hữu năng
lực quân sự tốt hơn rất nhiều
so với cách đây 20 năm. Nếu
một vụ va chạm có hệ quả
tương tự như sự kiện 2001
xảy ra, khả năng căng thẳng
leo thang sẽ cao hơn, cùng
với đó là quy mô và mức độ
nghiêm trọng sẽ lớn hơn, xét
tới mối quan hệ căng thẳng
và nhạy cảm giữa hai nước
trong khoảng thời gian này.
Căng thẳng hạ nhiệt
Kịch bản thứ ba,
khả năng
dầu hạ nhiệt. Rõ ràng, nguy
cơ va chạm là có nhưng phần
đông giới quan sát đều đồng
thuận rằng xu hướng khả dĩ
nhất trong lúc này trên Biển
Đông là căng thẳng giữa hai
nước sẽ tiếp tục gia tăng, khả
năng cao cho tới bầu cử Mỹ
tháng11, sauđósẽdầnhạnhiệt.
Cả hai nước có những cơ
chế đối thoại, cơ chế kiểmsoát
căng thẳng và những quy tắc
ứng xử riêng giữa quân đội
hai nước để đề phòng trường
hợp xảy ra va chạm trên biển
hay trên không. Bên cạnh đó,
đại dịch cũng khiến cho tình
hình nội bộ của mỗi nước trở
thành vấn đề ưu tiên. Yếu tố
bầu cửMỹ được nhắc tới như
là yếu tố mang tính tạm thời
khiến cho quan điểmdiều hâu
ở Mỹ trong giới hoạch định
chính sách gia tăng.
Đứng trên quan điểm của
TQ, chủ động khởi đầu một
cuộc chiến trực tiếp với Mỹ,
hay bất cứ một quốc gia nào
khác vào thời điểm này là “hạ
sách tronghạ sách”.Xét vềmặt
chiến lược, chiến thuật “dưới
ngưỡng chiến tranh” mà nước
này đang áp dụng là đủ để giúp
Bắc Kinh đạt được nhiều tại
các vùng biển gần như Biển
Đông hay Hoa Đông.•
* ThS Nguyễn Thế Phương,
nghiên cứu viên cộng tác tại
Trung tâm Nghiên cứu quốc tế
(SCIS), ĐH KHXH&NV thuộc
ĐH Quốc gia TP.HCM.
