7
Pháp luật
&
cuộc sống -
ThứBa27-7-2021
ĐỖTHIỆN
T
rong bối cảnh đại dịch bùng
phát tại TP.HCM, có ba vấn
đề rất dễ “mẫn cảm” với tin
giả: (i) Lòng tin của người dân
với tính hiệu quả của chính sách
chống dịch; (ii) Sự an tâm của
người dân về y tế (vaccine, chữa
bệnh, cấp cứu), hệ thống sinh kế
(ăn ở, thu nhập…); (iii) Sự chia
sẻ với những người xung quanh.
Đại dịch tin giả (infodemic) có thể
sinh ra tâm lý hoài nghi, chống
đối; không tuân theo khuyến cáo y
tế; đố kỵ và so bì, gây nguy hiểm
đối với sự an toàn, sức khỏe của
mỗi cá nhân và đe dọa nỗ lực của
Chính phủ, hệ thống y tế.
Lập lực lượng chống tin
giả về dịch bệnh
Giải pháp quan trọng và cấp bách
nhất lúc này chính là TP.HCM phải
xây dựng một lực lượng truyền
thông chống dịch (communications
task force - CTF). Nhóm này bao
gồm các chuyên gia am hiểu tình
hình dịch bệnh như y tế, chính
sách công, đời sống - xã hội; pháp
luật; công nghệ; sáng tạo trong
báo chí - truyền thông. Mục tiêu
là tiếp nhận, phản ứng nhanh với
thông tin về dịch.
Thứ nhất, CTF thiết lập một mô
hình có thể sàng lọc, phân loại các
loại thông tin giả. Ví dụ, các tin
giả theo kiểu
“có người tự thiêu
ở Thủ Đức vì chính sách chống
dịch của chính quyền”
… là điển
hình của nhóm tin giả bôi nhọ,
kích động, làm mất lòng tin vào
chính sách của chính quyền. Tin giả
“nhiều thi thể chết vì COVID-19
đang xếp hàng dài tại TP.HCM”,
“tiêm vaccine Trung Quốc sẽ bị
điều khiển”…
thuộc nhóm gieo
rắc sợ hãi...
Thứ hai, CTF đưa ra các phương
án phòng chống tin giả với từng
nhóm đối tượng thông tin. Ví dụ,
với nhóm tin giả nguy cơ cao có
thể tạo ra các khủng hoảng diện
rộng (làn sóng bạo lực, phản đối
chính sách đe dọa an ninh trật tự;
tẩy chay vaccine…), TP phải dùng
mọi biện pháp cứng rắn nhất để
ngăn ngừa, xử lý (phạt hành chính,
hình sự, cấm dùng mạng xã hội...).
Thứ ba, CTF cần phối hợp với
các bên (báo chí, công ty mạng
xã hội, công an, người dân, các
cơ quan, ban, ngành liên quan)
để tối ưu hóa hiệu quả chống tin
giả. Trong đó, báo chí đóng vai trò
quan trọng trong cung cấp thông
tin, giáo dục nhận thức, định hướng
thông tin. Mạng xã hội buộc phải
tăng cường kiểm duyệt thông tin
(tăng người/công nghệ đánh giá,
xếp hạng và cảnh báo người dùng)
cùng chế tài người tung tin giả (ví
dụ Facebook, YouTube khóa tài
khoản cựu Tổng thống Mỹ Donald
Trump). Công an (nhất là lực lượng
an ninh mạng) khẩn trương điều
tra, truy vết, tìm ra các cá nhân,
tổ chức đứng sau việc tung tin giả
để xử lý; cảnh báo với người dân.
CTF cũng cần có các kênh tiếp
nhận phản ánh từ mọi người, tốt
nhất là thông qua chính các nền
tảng mạng xã hội.
Tam giác “Người dân -
Chính phủ - mạng xã hội”
Dịch bệnh sẽ còn kéo dài, mô
hình chống tin giả mùa dịch vì
thế cũng phải dài hơi. Một số
nghiên cứu, điển hình như của
hai chuyên gia Kris Hartley và Vũ
Minh Khương (trên website Trung
tâm Thông tin công nghệ sinh học
Quốc gia của Mỹ - NCBI), gợi ý
một số nội dung mà Việt Nam có
thể tham khảo.
Thứ nhất, phải có giải pháp để
người dùng Internet ngày càng
dễ dàng nhận biết, đánh giá hoặc
phân tích thông tin trong thời đại
mạng xã hội. Bản thân họ nên được
tham gia các khóa đào tạo cần
thiết (hiểu biết về truyền thông,
tư duy và kỹ năng phản biện tin
tức); được cung cấp các công cụ
phân tích tin tức, đánh giá thông
tin, trang web (công nghệ, ứng
dụng thông minh).
Bên cạnh đó, các công ty mạng
xã hội (như Facebook, YouTube…)
cũng phải vào cuộc bằng nhiều
cách: Điều chỉnh các thuật toán
phức tạp nhằm tăng khả năng
cảnh báo tin giả; không tạo cơ hội
phát tán đối với thông tin đến từ
các tài khoản ẩn danh, không rõ
lai lịch, thân thế hoặc hoạt động
bằng “giấy tờ giả”…
Áp phích tuyên truyền người dân đeo khẩu trang, không đưa tin sai sự thật
trongmùa dịch ở quận 1, TP.HCM. Ảnh: HOÀNGGIANG
Về phía Chính phủ, cần phải phổ
biến các văn bản hướng dẫn cũng
như các quy định về trách nhiệm
của mạng xã hội trong chống tin
giả. Cần thiết phải có các biện pháp
chế tài với mạng xã hội như châu
Âu đã làm. Chính phủ cũng nên
khuyến khích và kêu gọi nguồn
lực vào các nghiên cứu tác hại
tin giả đến đời sống - xã hội mùa
dịch. Các nghiên cứu này một mặt
ứng dụng vào việc giáo dục nhận
thức cho người dân, mặt khác
giúp Chính phủ có cơ sở vạch ra
các chiến lược truyền thông để
ứng phó trong bối cảnh đại dịch.•
Giải pháp quan trọng
và cấp bách nhất lúc này
chính là TP.HCM phải
xây dựng một lực lượng
truyền thông chống dịch
(communications task
force - CTF).
Quy tắc I’M VAIN
Mỗi cá nhân cần có năng lực thẩm định thông tin (
news literacy
) để
tránh sập bẫy tin giả. Thứ nhất, đánh giá tính độc lập của nguồn tin
(Independent)
. Các thông tin xuất phát từ người không bị tác động,
chi phối có thể đáng tin hơn. Thứ hai, cần chú ý tính đa chiều trong tiếp
nhận thông tin
(Multiple
). Ví dụ, khi mới có dịch, một số người chia sẻ
tin đồn “nhiều người chết ở TP.HCM” trên Facebook. Rất nhiều người đã
tin, chia sẻ mà bỏ qua thông tin từ cơ sở y tế.
Thứ ba, thông tin phải được xác tín
(Verify)
. Quan trọng nhất khi
tiếp nhận là nhìn thấy được chứng cứ khách quan (dữ liệu, con số, hình
ảnh…). Tuy nhiên, nhiều thông tin làmgiả chứng cứ, mạo danh (cơ quan
y tế, chuyên gia…). Vì vậy, các chứng cứ cần được xem xét cẩn thận về
nguồn gốc, độ tin cậy.
Thứ tư, nguồn tin phải chính danh (
Authoritative/Informed
). Ví dụ,
nếu đọc được bình luận về dịch tễ học từmột nhà khoa học hàng đầu thế
giới về ngành khác (thiên văn học, vật lý học…) thì người dùng mạng xã
hội cũng phải hết sức thận trọng trong việc tiếp nhận, kiểm chứng, đặt
niềm tin. Cuối cùng, phải xác định được danh tính thật của người phát
ngôn
(Named)
. Tuyệt đối không tin vào các cụm từ có vẻ sành điệu như
“trên mạng nói”, “nghe báo chí nói”...
Nhà báo
LƯƠNGNGUYỄNANĐIỀN
,
ViệnNghiên cứuĐông NamÁ - Yusof Ishak (Singapore)
Cần phải có môn học về thẩm định thông tin
Tôi cho rằng giải pháp căn cơ lâu dài là phải giúp người dân, nhất là
thanh thiếu niên, có thể đánh giá độ tin cậy của thông tin trong thời đại
số. Thực tế qua làm việc tại TP.HCM, các hoạt động giảng dạy thẩm định
thông tin còn manh mún, chưa chính quy. Thậm chí có nhiều sinh viên
còn không biết đâu là một trang báo, đâu là những trang thông tin tổng
hợp. Vậy nên cần học các nước đi đầu về dạy các khóa học News Literacy,
ví dụ Phần Lan, Mỹ. Một số bang tại Mỹ còn có luật riêng về việc này. Việt
Namcần sớmđưamôn học này vào chương trình phổ thông cho đến đại
học, tùy cấp độ mà phân bổ nội dung.
Năm 2020, dự án “Cuộc chiến chống tin giả - Những ý tưởng sáng tạo
và giải pháp hiệu quả” của
Thông tấn xã Việt Nam
đã giành chiến thắng
ở hạng mục Best Project for News Literacy trong khuôn khổ Giải thưởng
Truyền thông Digital châu Á củaWAN-IFRA. Tổ chức này về sau luôn đưa
hạng mục“News Literacy”vào danh sách giải thưởng. Điều đó phần nào
cho thấy các tờ báo cần phải tăng cường các sáng kiến và quyết liệt hơn
trong chống tin giả.
Ông
QUÁCH CẢNH TOÀN
,
cố vấn dự án News Literacy tại TP.HCM
Các cơ quan báo chí phải chung tay
Nhiều trường hợp, báo chí hoặc thậmchí cơ quan quản lý cũng không
kiểmđịnh kỹ lưỡng thông tin. Mới đây,Trung tâmChống tingiả (VAFC) của
Bộ TT&TT đưa tin bác bỏ tin giả “tấm ảnh nhiều người chết vì COVID-19
là ở tại TP.HCM”. VAFC cho rằng đây là hình ảnh tại Indonesia và một số
tờ báo đã đưa lại thông tin từ VAFC. Trong khi chính xác bức ảnh đến từ
Myanmar. Mặc dù VAFC đã cập nhật nhưng sự việc như vậy có thể làm
suy giảm niềm tin của người dân vào báo chí, tạo “đất sống” cho tin giả.
Các tòa soạn phải nhận thức đúng về sự nguy hiểm của tin giả, nhất là
về dịch bệnh. Không nên chỉ nhắm vào các tin giả “ăn view”, báo chí cần
làm một cách có hệ thống và lâu dài. Người làm báo về dịch bệnh phải
có kiến thức về vấn đề này để tránh bị các lỗi sai nghiêm trọng; đồng
thời được trang bị kiến thức, công cụ, công nghệ để kiểm chứng, xác
thực thông tin. Giữa các PV, thậm chí các cơ quan báo chí nên chia sẻ về
vấn đề tin giả để cùng nhau chống lại. Những việc này đã được một số
tờ báo nước ngoài làm, chúng ta nên học hỏi.
Bà
ANH THƯ
,
quản lý dự án Intensive News Literacy tại Tổng lãnh sự quán Mỹ năm 2019
Làm sao tấn công
“infodemic” về SARS-CoV-2?
Cần phải có giải pháp đồng bộ, từ Chính phủ đến các công tymạng xã hội,
các cơ quan nghiên cứu và người dân để chống lại “đại dịch tin giả” về COVID-19.
Cuộc chiến
chống tin giả
mùa dịch
- Bài 2
Chính quyền cần có
vaccine ngừa
“virus tin giả”
Trong đại dịch, nhu cầu tin tức
rấtlớn.Tintứctừchínhquyềncàng
nhanh, chính xác, đầy đủ thì tự ắt
đất sốngcho tingiảbị thuhẹp lại.
Hiệnnay cónhững sựviệc đã xảy
ra, thậm chí thông tin xuất hiện
trên mạng xã hội nhưng thông
tin từ phía chính quyền không
đuổi kịp. Nó tạo ra không gian
để tinđồn thổi, hoài nghi, tin thất
thiệt xuất hiện và lan tỏa. Vì vậy,
chính quyền phải xemviệc cung
cấp thông tin kịp thời cho người
dân giống như vaccine - “tiêm
chủng” kịp thời, đủ liều thì tự ắt
virus tin giả sẽ khó gây bệnh, lây
bệnh; nếucó thì hậuquảcũngđủ
“đề kháng”để tránh được khủng
hoảng xấu nhất.
Nhà báo
LƯƠNG NGUYỄN AN ĐIỀN
Họ đã nói
