14
THỨNĂM
7-5-2015
Phong su-Chuyen de
ĐẠITHẮNG
T
ử vong tại đồn cảnh sát hay sau khi rời phòng tạm
giam là vấn đề cực kỳ nhạy cảm và dễ gây tranh
cãi. Vấn đề này còn ảnh hưởng nặng nề đến niềm
tin và sự tín nhiệm của cộng đồng đối với lực lượng cảnh
sát điều tra và thẩm vấn nghi phạm, tội phạm.
“Chết vì cảnh sát”ngàycàngphổbiến
Theo trang
Public Policy Exchange
(Anh), trong thập
niên đầu của thế kỷ XXI, số lượng người chết liên quan
đến sở cảnh sát hay các phòng tạm giam, phòng thẩm vấn
ngàycàng tăng, thuhút sựquan tâmcủacôngchúngvàgiới
truyền thông. Chỉ tính riêng tạiAnh, theoBBC, cóđếngần
1.000người chết trongvòng20nămqua liênquanđến trại
tạmgiamở sở cảnh sát.
TạiMỹ, từnăm2002đếnnayđãcóhơn24.000 trườnghợp
được cảnh sát triệu tập thẩm vấn, trong đó không ít trường
hợp tử vong. Cái chết của nam thanh niên 25 tuổi Freddie
Gray vào 19-4 vừa qua đã tạo ra làn sóng chỉ trích và hàng
loạt dấuhỏi xungquanhquy trìnhgiám sát vàquản lýngười
bị tạm giam. Theo tờ
The Baltimore Sun
(Mỹ), trong vòng
bốnnăm (2010-2014), đã cóhơn100người thắngkiện các
vụ án liên quan đến nạn bạo hành trong trại tạm giam tại
Mỹ.Một phân tích của tờ
NewYorkTimes
cho rằng còn rất
nhiều trường hợp người dân “tử nạn” trong tay cảnh sát và
giới chức điều tra, tuy nhiên dữ liệu không thể được tiết lộ
ngoại trừ các vụ bê bối quá nổi tiếng xảy ra từ 2014 đến
2015mới đây.
Thể chếhóaquy trìnhgiamgiữ, thẩmvấn
Nhiều quốc gia đã ban hành các bộ luật quy định về quy
trình thẩmvấnvàgiamgiữnghi phạm, đảmbảoan toàncho
ngườibịgiamgiữđếnmứccaonhất.ĐiểnhìnhnhưAnh,Mỹ,
Úc…đã liên tụchoàn thiệncácbộquy tắchướngdẫnvàcác
điều luật đảmbảoan toànchốnphònggiamchomọi người.
Cácbộ luậtxoayquanhcácvấnđề:Quy trình, cách thứcbắt
giữvàhộ tốngđếnphònggiam; tậphuấnvàcải thiệnphảnứng
cảnhsátmộtcáchhiệuquả trướcmọi tìnhhuống; tăngcườngvà
đảmbảo tínhminhbạch trongsuốtquá trìnhgiamgiữ;xácđịnh
vàgiámsátngườibịgiamgiữdễbị tổn thương;phốihợpcảnh
sát, nhânviênchăm sóc sứckhỏevàcácngànhkhácđảmbảo
ngườibịgiamgiữan toàn tuyệtđốivớisứckhỏe lẫn tinh thần…
TạiAnh,vào tháng3-2012,dựa trênbáocáovàcácđềxuất
từ tổ chứcỦybanKhiếunại Cảnh sátĐộc lậpAnh (IPCC)
vàTổ chức các nhà tùHMI, Hiệp hội Cảnh sát trưởng của
Anh (ACPO) đã hoàn chỉnh bộ “Hướng dẫn an toàn giam
giữởkhu tạmgiam tại sởcảnh sát”nhằmnỗ lựcgiảm thiểu
các trường hợp tử vong liên quan lực lượng chấp pháp.
Đếnnăm2013, Ban tưvấnĐộc lậpvề vấnđề tửvong tại
phòng tạmgiam củaAnh (APDC) đã xuất bảnbộquyđịnh
các nguyên tắc cơ bản đảm bảo an toàn cho các đối tượng
bị tạm giam. Theo đó, APDC yêu cầu các nhân viên công
vụ phải được tập huấn cách quản lý người bị tạm giam và
các nguyên tắc nghiệp vụ đảm bảo an toàn sức khỏe, thân
thể, tínhmạngchongười bị tạmgiam.APDCcònđưa racác
quyđịnhquan trọng trongviệcgiám sát, thẩmvấnvà lấy lời
khai của người bị tạm giam, đảm bảo việc báo cáo của các
nhân viên côngvụ là trung thực và chính xác.
Đến tháng7-2014, IPCCcôngbố thông tin số trườnghợp
tử vong trong phòng tạm giam đã giảm xuốngmức kỷ lục,
thấp nhất trong thập niên qua. Tuy nhiên, IPCC vẫn chưa
hết lo ngại vì số lượng tử vong “ngoài ýmuốn” liên quan
giới chức trách cảnh sát vẫn còn lớn.
Ghi âmvàghi hình: Lợi cảđôi bên
Việc nghi phạm chết trong phòng tạm giam hoặc liên
quan đến khâu điều tra xuất phát từ nhiều lý do chứ không
phải chỉ vì “nắm đấm phạm pháp” của cảnh sát.Ví dụ như
nhiều trường hợp tử vong vì sốc, vì đau tim, vì bệnh hiểm
nghèo…Tuy nhiên, các nghiên cứu chỉ ra rằng việc giám
sát quy trìnhbắt, thẩmvấnvàgiamgiữmột cáchminhbạch
sẽđảmbảo lòng tin từdư luậnđối với lực lượngchấppháp.
TạiMỹ, tất cả bằng chứng, đặc biệt là lời khai của nghi
phạmvàbáocáocủanhânviênđiều trađềuphải được thẩm
định và đánh giá. Tháng 6-2014, Cục Điều tra Liên bang
(FBI) đã thực hiệnmột chính sáchmới có tầm ảnh hưởng
rộngvà tíchcực liênquanđếnviệcbắt giữvà thẩmvấnnghi
phạm, tội phạm. Cơquannàyđãbắt đầughi âm tất cả cuộc
thẩm vấn với người bị tạm giam. Theo trang
Reason.com
,
chính sách này quy định FBI, Cơ quan Bài thuốc (DEA),
CụcRượu, thuốc lá, súngvàchất nổ (ATF)vàCụcCảnh sát
Mỹ (USMS)phải ghi âm lời khai tất cảcánhânbị giamgiữ.
Chínhsáchnàyvừađảmbảocácnhânchứnghaynghiphạm
sẽ không thể lắt léokhi khai, vừa bảovệ người bị giamgiữ
trước những cáo buộc hoặc sự ép cung, vu khống từ phía
nhânviênđiều tra.
Ngoài ra, cảnh sátMỹ còn sử dụngmáy ghi hình (có thu
âm thanh) trong các cuộc thẩm vấn từ các vụ án đơn giản
đếnphức tạp.Tương tựghi âm, việcghi hìnhvừagiúpnghi
phạmkhôngdínhcác trậnđòncủacảnh sát, haydễgặpnhất
là tình trạngbứccung.Bêncạnhđó, việcghi hình thẩmvấn
còngiúpcảnh sát tránhnhữngvukhốnghànhhung, épcung
ngườibịgiamgiữ.Cục trưởngCảnhsátđiều traTPSyracuse
ở tiểubangNewYorkShawnBrotonnhậnđịnhghi hình là
một biện pháp để bảo vệmọi người tham gia. “Chúng tôi
nghĩ đó làmột giải pháp tuyệt vời, không chỉ đảm bảo an
toàn cho người bị giam giữmà còn cho cả giới chức trách
chúng tôi” - ShawnBrotonkết luận.
Các phòng thẩm vấn của cảnh sátMỹ được trang bịmáy
ghi âm, ghi hình kèm theo hệ thống giám sát. Phòng giám
sát táchbiệt với phòng thẩmvấn, đượckết nối hệ thống âm
thanh lẫn hình ảnh để bên thứ ba có thể giám sát cả thẩm
vấn viên lẫn người bị thẩm vấn, đảm bảo quy trình thẩm
vấn đúng chuẩn.
Tương tựMỹvànhiềunướckhác,Úccũngquyđịnhbăng
ghihìnhcáccuộc thẩmvấncảnhsátvớingườibịgiamgiữ là
minh chứng thuyết phục nhất cho tính côngbằng, đảmbảo
lời khai của nghi phạm không bị cảnh sát ép buộc hay tra
tấn.Ủyban châuÂuvềngănngừa tra tấn chobiết hệ thống
ghi hình nội bộ (CCTV) ngày càng được các nước trên thế
giới, trongđócóÚcưachuộngvàápdụngvàoviệcđiều tra,
pháán.CũngnhưMỹvàchâuÂu,Úccho rằngmộtbăngghi
hình được xem làmột cơ sở quan trọng cung cấp thông tin
chi tiết và chính xác tuyệt đối cho hồ sơ vụ án, qua đó vừa
giúpcảnh sát tránhnghi ánngượcđãi người bị giamvànghi
phạm cũng không thể bị bức cung, nhục hình.
▲
Gắncamerađể
bảo
vệnghiphạm
khỏinhụchình
Việcghiâm,ghihìnhquátrìnhtươngtácgiữacơquanchứcnăng
vàngườibịgiamgiữđãtrởthànhquychuẩnchungcủarấtnhiều
quốcgia.
Ápdụnghệ
thốngghihình
tại cácphòng
thẩmvấnvừa
có lợi chonghi
phạm, vừa
hữu íchcho
cảnhsát.Ảnh:
FORAY.COM
Khôngghihình,bằngchứng
bịhủy
TạinhiềuquốcgianhưMỹ,Úc,cáccuộcthẩmvấnkhông
được ghi hìnhđều xemnhư khôngmang tínhhiệu lực
trước tòa.Nămngoái,nhờbăngghihìnhmà trườnghợp
CraigOwens (Mỹ)bịbuộc tội giếtngườiđượccứu. Craig
Owens đã yêu cầuđược gặp luật sư của anh tabảy lần
trongcuộc thẩmvấnkéodài sáu tiếng.Thôngquabăng
ghihình, tòaánkết luận lời khai củaCraigOwenskhông
đượcchấp thuận theobiênbảncảnhsátvì lýdoyêucầu
gặp luật sưcủaCraigOwenskhôngđượcviênchứcđiều
tra tôn trọng.
Trong luậtphápcủaÚc,một trongnhữngchuẩnmực
cơbảncủa lời khai chính làbảnghi âm.Nướcnàyghi rõ
“tất cả cuộc thẩm vấn khôngđượcghi hìnhđều không
được tòaánchấp thuậnvềmặtpháp lý”.
Cácrủirocần lưuý
Mặcdùhệthốnggiámsátbằngmáyghihìnhsẽmang
lại nhiềuhệquả tíchcựcchocảnghi phạm lẫncảnh sát,
tuynhiênnócó thểdẫnđếnviệcviphạmquyền riêng tư
củacôngdânđượcquyđịnh tronghiếnphápcủanhiều
quốcgia. Vậynên cơquan chứcnăng khi lắpmáyquay
phảicóquy trìnhvàbộhướngdẫn,đảmbảohìnhảnhvà
âm thanhghi đượcchỉ phụcvụchomục tiêuđiều travà
làm chứng trước tòa. Ngoài ra, các quá trình chọnmáy
quay, ghi hình, lưu dữ liệu và bảo vệ dữ liệu đềuphải
tuân theo các quy địnhnghiêmngặt đểmang về hiệu
quả tối ưunhất.
