CHỦNHẬT 25-10-2015
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
BótCatinatcũngđãđivàotrangsách
vàđượcbiếtđếnnhưnơi làmviệc
của thanh traVigot,một thám tửngười Phápchịu tráchnhiệmđiều travề
cái chếtcủamậtvụCIAMỹAldenPyle trong tácphẩm
NgườiMỹ trầm lặng
(
TheQuietAmerican
).
1933. Sau năm 1954, bót Catinat
khét tiếng thời thực dân được
chínhquyềnSàiGòn sửdụng làm
trụ sởBộNội vụ. Sau năm 1975,
bótCatinat, lúcnày là tòanhà164
ĐồngKhởi, được sửdụng làm trụ
sở của SởVH-TT&DLTP.HCM.
Công trìnhnày từ lâucũngđãcó
mặt trongdanh sáchkhuvực sẽ
bị phábỏ và tái phát triển.
“Kếbên thiênđàngcó
địangục”
BótCatinat cócănhầmsâudưới
mặtđất,cácxà lim lớn,nhỏnơimật
thámPhápgiamgiữnhiều tùnhân
chính trị.Nơiđâykhét tiếngácôn,
ngườibị tìnhnghi,khibịbắtđềubị
đưavàođóđể tra tấn,khai thác làm
biên bản rồi giải quaKhámLớn.
Donằmkếbênnhà thờÐứcBànên
ngườidânSàiGòngọi châmbiếm:
“Kế bên thiênđàng cóđịa ngục”.
Nhà văn quá cố, nhà nghiên cứu
TrầnBạchĐằngviết tronghồi ký:
“Ông trời ởCatinat vuôngvức, vì
tù nhân ngó lên trên chỉ thấymột
khoảngmâyxanhvuông.Trờicàng
trưa, trongkhámcàngnóngdữdội.
Hơi nóng từ sân xi măng bốc lên
hừng hực, 400 con người nép sát
vào tường, tìmmộtmiếngbóngmát
mỏngmanh, ba culoa đen nghẹt.
Từ trong hai phòng công cộng 7
và 12, hơi người nồng gắt dội ra.
Người tanằmsấpnhưcámòi trong
đó, mồ hôi tuôn ra như tắm.
Trờinắngcũngkhổmà trờimưa
càngkhổhơnnữa.Sânkhámkhông
cónóc,mỗi lầnmưa là tùnhânướt
như chuột. Nhất là ban đêm, khi
mưaxuốngai cũngngồi chụmđầu
vào nhaumà chịu trận.
Nhữngngườikhỏemạnh thìgắng
chịu đựng. Nhiều anh chị em còn
đang thời kỳ lấy khẩu cung,mình
mẩy thương tích lở lói, phải sống
vấtvảnhưvậynênkhônghômnào
là không có người chết. Thực dân
PhápđãbiếnbótCatinat thànhmột
lò sát sanh, nơimàmạng sốngcon
người bị coi như cỏ rác.
(...)Tiếngchuôngnhà thờĐứcBà
khoan thaibáo10giờđêm.Không
biết anhbạn tùnàocấtgiọngngâm
bài thơcủaHồHải, tôicònnhớ, lẩm
bẩm:
“Catinat, Catinat/ Dãman,
bỉ ổi, xót xa não nùng/ Hỡi ai dạ
sắt lòng trung/Đứng lên!Uất hận
thấmdòngmáu tươi/Ngoàikiadưới
ánhmặt trời/Ngoài kia thànhphố
của người văn minh/ Cách nhau
một bức tường thành/ Mà đây vẽ
lấy vạnhìnhđau thương/Catinat,
một khám đường/ Mà sừng sững
trước giáođườngGiêsu!””
.
HồikýcủanguyênPhóChủ tịch
nướcNguyễnThịBình thì tả: “Bót
nằm ngay ở đầu đường Catinat,
con đường sang trọng nhất Sài
Gòn, có nhiều cửa hàng cao cấp,
những khách sạn lớn nhất. Ngay
trướcmặt là nhà thờĐứcBà, lớn
vàđẹpnhất của thànhphố.Không
hiểu thựcdânPháp, chínhxáchơn
làmật thámPhápnghĩgìkhiđặtbót
Catinat ởđây?Trongđêmkhuya,
từnhữngphòngbiệt giam, phòng
tra tấn, saunhững trậnđòndãman
khủng khiếp của kẻ thù, lại nghe
văng vẳng bên tai tiếng chuông
nhà thờ Đức Bà, như muốn làm
dịu bớt nỗi đau của chúng tôi!
Thật mỉamai thay!”.
CònbàThuTrang -HoahậuViệt
Nam 1955, người từng tham gia
hoạt động nội thành từ rất sớm,
từng bị bắt, bị tra tấn dãman và
giam giữ ở bót Catinat thì rùng
mình nhớ lại: “Ngục trần gian
Catinat. Câu ấy vang lên trong
đầucàng làm tôi lạnhxương sống.
(…) Và tôi bị lôi đi sang phòng
kếbên. Chúng ra lệnh cho tôi cởi
hết quần áo, rồi trói tôi trênmột
tấmvándài, buộcmộtmiếnggiẻ
trên miệng và lấy nước đổ từ từ
vàohai lỗmũi.Tên còđứng cạnh
đó.Hắnnhấnmạnh: “Nói thiệt đi,
nếu không thì còn được đi máy
baynữa”.Tôi cảm thấy từnggiọt
nước chảy xuốngmũi, xuống cổ
ngột ngạt kinh khủng, cảm giác
hết sức là tê dại, nghẹt thở. Tôi
vẫy vùng và ú ớ vì miệng bị bịt.
Một lúc sau bụng tôi phùng
lên, óc ách đầy nước, chúng nhìn
tôi ra dấu gì tôi không rõ,mắt tôi
mờ đi và thình lình tôi cảm thấy
nước trào lênđauđớncùngcựcvì
nhữngcúđấm trênbụng.Tôi ngất
đi vàkhông rõbao lâu tôi tỉnh lại,
thấymìnhnằm trên sàngạch trần
truồng và run lên vì lạnh, vì đau
ê ẩm khắp người. Tôi khóc thành
tiếng nức nở”.
Tổhợpkhách sạnhơn
7.000 tỉ đồng
Năm2013,UBNDTP.HCMđã
duyệt kế hoạch lựa chọn nhà đầu
tư thực hiện dự án tại “khu đất
vàng” 164 Đồng Khởi, với tổng
mức đầu tư dự kiến hơn 7.000 tỉ
đồng, chiếmmột nửamức đầu tư
này là chi phí bồi thường, hỗ trợ
di dời. Theo tính toán, việc đấu
thầu chọnnhà đầu tưkhuđất này
(saukhi trừchi phí bồi thường thu
hồi đất) sẽ giúpngân sáchTP thu
về1.600 tỉ đồng.Khi hoàn thành,
công trình sẽ có chức năng là tòa
nhà thươngmại, dịchvụ, vănhóa,
vănphòng, khách sạncaocấp, tài
chính, khu trưng bày triển lãm.
Trướcdư luận luyến tiếcdi sản
bót Catinat, UBND TP đã điều
chỉnh quy hoạch khu đất này.
Theođiều chỉnhnày, các chỉ tiêu
bảo tồndi tích lịch sửbótCatinat,
mảng xanh… được nới rộng hơn
giúpnhàđầu tưdễdàng triểnkhai
dự án hơn. Ở khu đất này, thành
phố chỉ yêu cầu bảo tồn di tích
bót Catinat theo hướng không
phục dựng di tíchmà chỉ lưu giữ
hiệnvật nếu có, xâydựng sabàn,
mô hình về Catinat, làm bia gắn
bảng sự kiện di tích tại khu đất
trên…Tuynhiên, nhiềungườivẫn
mong sốphận củabótCatinat chí
ít cũng được như nhà tùHỏa Lò
ởHàNội, một phần của nó được
giữ lại như một di tích lịch sử,
nhưkýức củamột thànhphố trẻ.
TheoKTSNguyễnTrườngLưu:
“Về kiến trúc có còn cái gì của
bót Catinat ngày trước không?
Nếu còn thì cái gì là đặc thù, nên
giữ. Cònnếukhông còngì,mình
muốn giữ cái gì đó để hoài niệm
thì giữ như thế nào?Theo tôi, TP
nêngiao“đềbài”nàychonhàđầu
tư ngay từ đầu và có thể xem đây
nhưmột điềukiệnquan trọngcủa
nhiệm vụ thiết kế”.
Cũngcóýkiếnchorằngvớicảnh
quan đầy những tòa nhàmới xây
xung quanh, khi bảo tồn phải hài
hòa với phát triển thì việc giữ lại
cảnh quan xưa như thế nào sẽ là
bài toán xử lý không gian rất khó
cho kiến trúc sư.
Bót
Catinat
đẫm
hồnđau
thương
Bót Catinat là nơi trứ danhmà bất kỳ người
Sài Gòn nào cũng từng ít nhấtmột lần
được nghe nhắc tới:
“…Cách nhaumột
bức tường thành/Mà đây vẽ lấy vạn hình
đau thương/Catinat,một khám đường/
Mà sừng sững trước giáo đườngGiêsu”
.
TUẤNTHỊNH
S
àiGònhơn300năm tuổi
thì đường Đồng Khởi
đãmangngótnghét2/3
lịch sử ấy. Do người
Pháp xây vào thế kỷ
19, đường từng mang tên đường
số 16, Catinat, Tự Do và giờ là
Đồng Khởi. Trong phạm vi chỉ
630 thước, chạy thẳng từ sôngSài
Gòn lênđếnnhà thờĐứcBà, thời
Pháp thuộcgọi là“rueCatinat” in
đầy dấu chân các tướng tá, chính
trị gia, thươngnhân, ngôi saođiện
ảnh, văn sĩ, nhà báo.
Bót Catinat - tiền thân của 164
ĐồngKhởi chiếm gần 10.000m
2
ngày nay vốn là 164 Catinat, là
Sở Thu thuế, nằm ngay góc ngã
tưvớiđườngTaberd (NguyễnDu).
KhảocứuniêngiámcủaTSNguyễn
ĐứcHiệpcho thấyđịachỉnàyđược
ghi là“Recette locale” (thu thuếđịa
phương) trongcácnăm1905-1906
và“Receveurspécial”(thungânđặc
biệt)từnăm1907-1911,từnăm1912
trởđi là“Trésorpublic” (ngânkhố,
kho bạc). Đến năm 1917, khi kho
bạcmớiđượcxâyởđại lộCharner
(đườngNguyễnHuệ), chínhquyền
thực dân Pháp bố trí cho SởMật
thámNamKỳvàSởCảnhsátTrung
tâmsửdụngcông trìnhnày làmnơi
bắt giữ, trakhảonhữngngười yêu
nước. Donằm trênđườngCatinat
nênngười dân thườnggọi cơquan
này là “bót Catinat”.
BótCatinat đượcxâydựngkiên
cố vào năm 1881 và đã trải qua
một lần được trùng tu vào năm
Nhàđầutưquay lưng
Đầu tháng3nămnay, nhàđầu tưHongkongLandvàSumitomo
&Developmentđãxin trả lạidựán tại khuđấtvàng164Đồng
Khởi. Thông tinđượcxem là lạvàbấtngờbởi trướcđókhuđất
vàngnàyđã thuhútgần70nhàđầu tưxếphàngxinđược tham
gia, trongđócókhông ítdoanhnghiệp tiềm lực rấtmạnh.
TPđồngývớiđềnghị củaSởKếhoạchvàĐầu tưvềviệcnhàđầu
tưxin rútkhỏidựán,đồng thờigiaosởnày thammưuđểbáo
cáoThủ tướngChínhphủ thuhồi chủ trươngchỉđịnhhaiđơnvị
thựchiệndựán tại khuđấtnày.
Theogiớiđầu tư, yếu tố thị trườngbấtđộngsảnđóngbăng,đặc
biệt làphânkhúccho thuêvănphòngnêndựánnàykhông
cònđủ sứchấpdẫn, quyến rũđểnhàđầu tư tiếp tục rót tiền
vào.Ngoài ra,mặcdùvới vị trí vôcùngđắcđịa, bênphải lànhà
thờĐứcBà, BưuđiệnTPvàquảng trường..., dựánnày lại gặp
bất lợi vềchiềucaovàkhôngcóchứcnăngcănhộkinhdoanh.
Tất cảyếu tố trêndẫnđến tỉ suất sinh lợi rất thấp, khảnăng thu
hồi vốnchậmnênnhàđầu tưcânnhắc trướckhi xuống tayđổ
núi tiềnvào.
DI SẢN VẬT THỂ SÀI GÒN300NĂM
TrụsởSởVH-TT&DLTPtừng làbótkhéttiếngcủamậtthámPháp,giamcầmvà
tratấnnhiềutùnhânchínhtrị.Ảnh:HTD
