7
THỨ TƯ
24-2-2016
Bạn đọc
QUỲNHTRANG-VIẾTTHỊNH
ghi
N
hững hình ảnh thanh niên giẫm đạp
lên nhau, leo bước trên vai, trên đầu
người khác để cướp phết, tranh ấn,
tranh lộc cho thấybức tranh lễ hội đầybạo
lực đếnkinhhoàng.Hiện tượngnàykhông
chỉ xảy ra một nơi, một lần hay một năm
mà nó phổ biến, năm sau kinh hoàng hơn
năm trước. Đến nỗi ở lễ hội khai ấn đền
Trần, tuy có hàng ngàn công an bảo vệ trật
tựnhưng tình trạnghỗn loạn, tranhcướpấn
vẫn diễn ra, có người còn nhảy lên cả ban
thờ để cướp.
Chẳng lẽcứmỗi người đi dự lễhội lại cần
một cảnh sát đi kèm?Tại sao con người ta
ngày càng hành xử thô bạo, phi chuẩn lạ
lùng đến thế?Dưới đây là góc nhìn lý giải
của các chuyên gia xã hội.
GS-TSKH
TRẦN
NGỌCTHÊM,
Giám đốc Trung tâm
Văn hóa học lý luận và
ứng dụng, TrườngĐH
KHXH&NVTP.HCM:
Do ý thức
pháp luật
không nghiêm
Có ba vấn đề của lễ hội vẫn thường đặt
ra, đó là vì sao lễ hội nhiều, vì sao lễ hội
đượcbiếtđếnnhiềuvàvì sao lễhội lộnxộn?
Trước tiên, lễhội làchuyện tốt.ViệtNam
khôngphải lànướcduynhất cónhiều lễhội
mà các nước có nền nông nghiệp lúa nước
đềunhư thế.Bởi nềnnôngnghiệp lúanước
mang tính thời vụ cao và phân rõ hai mùa
nông nhàn là xuân và thu; đây cũng là hai
mùa lễ hội trong năm. Tại Việt Nam hiện
nay, lễ hội xuất hiện nhiều hơn so với các
nướccùngcógốc làvănhóa lúanước trong
khu vực bởi vì tỉ lệ công nghiệp hóa và đô
thị hóa ởViệt Nam còn thấp.
Thứ đến, ngày nay lễ hội được biết đến
nhiều, bị nói nhiều thìmứcđộ lộnxộncàng
nhiều. Ngày xưa lễ hội là chuyện của từng
làng, hội làng nào làng đó biết, đâm chém
ởđâuchỉ đóbiết.Cònbâygiờ, sựphát triển
của thông tinđại chúng làmcho lễhộimang
tính cộng đồng cao hơn, khắp nơi đổ về lễ
hội củamột làng, chém lợnmột nhát là cả
nước biết hết.
Và cuối cùng, sự lộn xộn của lễ hội có
nguồngốcdoý thứcpháp luậtkhôngnghiêm,
quản lýxãhội chưa tốtnêncuộcsốngkhông
theo nhịp bình thường khiến người ta dựa
vàomay rủi, niềm tin vào siêu nhiên tăng
lên. Thực tế, nếu xã hội mà người tài giỏi
được cất nhắc, sử dụng thì sự nỗ lực, phấn
đấu của cá nhân sẽ làm cho xã hội trở nên
trật tự.Nhưng trongxãhội chúng tadường
như nguyên tắc “bốn ệ” (nhất hậu duệ, nhì
tiền tệ, ba quan hệ, bốn trí tuệ) trong công
tác cán bộ đang thắng thế. Khi trí tuệ rớt
vàohàng cuối cùng, conông cháu cha, tiền
tệ, quan hệ lên trước thì hiển nhiên người
ta phải đua nhau đi xin ấn cầu may mắn.
Quan thế thì dân cũng thế, vậy là khắp nơi
tâm thế cầuxinmaymắnnổi lên lấn át, tạo
nên tình trạng lễ hội bất thường.
Không hẳn lễ hội nào cũng là nơi xả bạo
lực.Lễhội có thểcónhữngmàn tranhcướp
(như tục cướp hoa tre trong lễ hội Gióng)
nhưngviệcgọi là“cướp” trong lễhội truyền
thống nó có những nguyên tắc của nó. Ấy
làkhi hoa trecònđang tung lên, chưa thuộc
về ai thì mình có thể tranh lấy; khi hoa tre
đãvào tayngười nào rồi thì xemnhưngười
đómaymắn.Cònhiệnnayhoa trechưa làm
lễđãbị cướp, đã trên tayngười khác rồimà
vẫn nhào vào cướp.
Ngàyxưa, lễhội chỉ diễn ra trongphạmvi
làng, xãnênai cũnghiểuquy trình, luật tục
của lễ hội, lúc ấy khó có nhữngmàn ẩu đả
nhưhiệnnay.Ngàynay, khách thậpphương
đếnkhônghiểu rõ lễhội, chỉ nghenói cướp,
giật lànhàovô tranhcướpnêncảnhbạo lực,
ẩu đả xảy ra âu cũng là điều dễ hiểu.
ThS
LÊMINHTIẾN
,
giảng viênĐHMở
TP.HCM:
Phản ánh sự
trục trặc trong
vậnhành xã hội
Theo truyền thốngcủa
nước ta, cứ saunhữngngày tết làđếnnhững
ngày lễhội.Nhưngnhữngnămgầnđây, cứ
đến dịp này là chúng ta phải chứng kiến
những hành động mà có lẽ chẳng có thần
linhnào chứnggiámnổi: Cướp, giật, tranh
giành, đánhnhauđểcóđược“ấn”và“lộc”.
Trong xã hội truyền thống, các lễ hội có
mộtvai trò rấtquan trọng,vìchúng làphương
tiệnđể nối kết cộngđồng, là nơi conngười
thể hiện sự giao hòa với thần linh, bộc lộ
những mong muốn, kỳ vọng của cá nhân
và cộng đồng. Nhưng hiện nay lễ hội hình
như đang đánh mất ý nghĩa ban đầu của
nó. Bởi không thể có chuyện cố kết cộng
đồng khi người ta đánh nhau để cướp lộc,
cướp ấn được.
Vậy điều này có nghĩa là gì?
Trước hết, việc con người ta dùng đến
bạo lực để cướp lộc thánh cho thấy trình
độ tiếnhóa của conngười đangởgiai đoạn
thấp. Ở đó, con người thường phản ứng
theobảnnăngnhiềuhơn là theonhững toan
tínhduy lý.Việcdùng sức, dùngbạo lựcđể
cướp ấn, cướp lộc rõ ràng là một lối ứng
xử dựa vào phản ứngmang tính bản năng
rất rõ.Điềunày cho thấy trìnhđộvănminh
của khá nhiều người đang ởmức rất thấp,
cho dù con người hiện đang sở hữu nhiều
phương tiện kỹ thuật tiên tiến và vănminh
hơn ngày xưa.
Nhưng vì sao con người ta lại mong
muốn cóđược ấn thánh, lộc thánhđếnmức
bất chấp những chuẩn mực ứng xử thông
thường như vậy?
Có lẽvì conngười tađang sống trongmột
xãhội cóquánhiềubất trắc, hiểmnguy, nó
có thể ậpđếnbất cứ lúcnàonênhọ chỉ còn
biết bám víu vào sứcmạnh siêu nhiên, vào
thần linh đểmong được chở che, trợ giúp.
Quả thật, hiệnnaychúng tađang sống trong
quá nhiều nỗi sợ hãi, từ chuyện ăn phải
thực phẩm bẩn, tai nạn giao thông, tai họa
bất ngờhayviệc làm ăn, kinhdoanh có thể
bị lụn bại từ những quyết định bất ngờ…
Trước những sự bất an đó, con người thật
khómà thiết kế cuộc sống, việc làm ăn của
mình bằng những quy trình duy lý được.
Họ buộc phải cậy nhờ đến sự che chở, bảo
bọc của thần linh; họphải làmmọi cáchđể
cóấn thánhvà lộc thánhnhưchúng tađang
chứng kiến.
Mặt khác, việc con người nhờ đến lộc
thánh, ấn thánh còn có thể phản ánh một
tâm thức “ănxổi ở thì” nữa.Đáng lẽ người
ta phải lo học hành chăm chỉ để có kết quả
tốt; nỗ lực traudồi chuyênmônđểđượccất
nhắc hay chí thú làm ăn để tích cóp, làm
giàu…Đằng này, để có được thành công,
người ta lại chọn cách cướp cho được lộc
thánh, ấn thánh vì xem như đây là phương
cách để đạt được ướcmuốn củamình.
Tóm lại, những hiện tượng không hay
trong các lễ hội đang phản ánh những trục
trặc trong sự vận hành của xã hội lẫn cá
nhân conngười trongxã hội ấy. Chỉ những
lời phê bình hay chê bai thì không đủ để
cải thiện tình hình. Chúng ta cần phải có
những suy nghĩ và giải pháp dài hơi hơn
trong tương lai.
TS
KHUẤTTHU
HỒNG
,
Viện trưởng
ViệnNghiên cứu phát
triển xã hội:
Tiêu cực lễ hội
có nguồngốc
từ sựbất công
Nhìnnhữnghìnhảnh tranhcướp, bạo lực
ở lễ hội tôi có cảm giác rất chán ngán. Tất
cả vấn đề xã hội của nước ta trong những
năm gần đây giải thích vì sao lại có những
hiện trạng như vậy. Sâu xa của tình trạng
này là tâm lý đám đông tạo ra những hiệu
ứng. Theo tôi biết, việc chen lấn, xô đẩy,
cướpgiật trong lễhội đãcó từxaxưa, nó là
cáchđể tạo ra sự sôi nổi cho lễhội.Câuhỏi
đặt ra là tại sao những năm gần đây lễ hội
lại tạo ra những hình ảnh phản cảm, phản
văn hóa, gây ra những bức xúc như vậy?
Theo nhận định chủ quan của tôi, lý do
đóbắt đầu từ tâm trạngcủangườiViệtNam
trước những bất công, bất bình đẳng trong
xã hội. Tình trạng đó diễn ra khá nhiều,
thường xuyên, trong nhiều lĩnh vực của
cuộc sống khiến người ta có cảm giác nếu
mìnhkhôngnhanh lên, khôngđi đầu, tranh
cướp, giành lấy thìmất phần.Khoảng cách
giữa những người có quá nhiều ưu thế với
nhữngngười yếm thếngàycàngkéoxa, dẫn
đến cảm giác về sự bất công càng lớn. Khi
đãmất lòng tinvào sự côngbằng, người ta
nảy sinh tâm lýnếumình thủng thẳng thì sẽ
không được gì, miếng bánh quá nhỏ trong
khi người muốn lấy quá nhiều.
Những thứngười ta tranhcướpđể lấyđược
trong lễ hội chẳng có giá trị gì về mặt vật
chất nhưng lại là biểu tượng chomột niềm
tin tâm linhvuvơnàođó.Ởgócđộnày, nó
cho thấy sựbế tắc trongniềm tin.Người ta
gửi gắm số phận của mình thông qua thứ
niềm tinđó thayvì làmviệccật lực, nghiêm
túc, chăm chỉ để có được những thành quả
laođộng.Người ta tinvào sự siêunhiên, hy
vọngchomìnhđổi đời,maymắn, phúc lộc.
Nhìn vào thực tế lễ hội, chúng ta có thể
liên tưởng tới thực tế cuộc sống. Ở đó vẫn
có sự tranh cướp, giẫm đạp lên nhau, tìm
mọi cáchđểchiếmđoạt lợi íchvềchomình.
Những lễhội nghiêm túccóyếu tốgiáodục
nhưMinh thề (Minh thệ) thì chẳngmấy ai
tham gia vì người ta không tìm thấy được
lợi íchởđó, khônghứahẹnmang lại lợi lộc.
Theo tôi, trongmột xãhội vănminh, nếu
tiếp tụcđể tái diễnnhữnghànhvi phảncảm,
phản văn hóa như thế thì không hay chút
nào.Cầnphải cócách tổchứckhácđểkhông
còn những hình ảnh ngán ngẩm này nữa.■
Hìnhảnhtranhcướptại lễhộiPhếtởxãHiềnQuan,huyệnTamNông(PhúThọ).ẢnhP.HÙNG
Tranhấn,cướpphết:Khủnghoảng
niềmtinhaytrụctrặcxãhội?
Conngườitahướngvềthầnlinhđểcầumay,chechởnhưnglạicónhữnghànhđộngbángbổmàcólẽ
chẳngthầnlinhnàochứnggiámnổi:Cướp,giật,tranhgiành,đánhnhauđểcóđượcấnvàlộc.
Nhìnvàothựctế lễhội,chúngtacóthể
liêntưởngtớithựctếcuộcsống.Ởđó
vẫncósựtranhcướp,giẫmđạp lênnhau,
tìmmọicáchđểchiếmđoạt lợiíchvề
chomình.
