CHỦNHẬT 27-3-2016
7
PHÓNGSỰ - NHÂNVẬT
H’KhămPhengByă
cưới chồng theo luật
tụccộtchỉ taycủa
người ÊĐê.
HỒNGTHU
Ở
đâuphụnữchẳngcần
ngày8-3?Ởđâukêu
gọi bìnhđẳnggiới là
chuyện thừa?Chính
là ở vùng sâu, vùng
xaĐắkLắk, trongnhữnggiađình
tộcngườiÊĐê.Luật tụchônnhân
mẫuhệ của người ÊĐê ngàynay
vẫn giữ nguyên giềng mối theo
truyền thống nhưngmềmmại và
ấm áp tình thân hơn.
Đánh vợbị phạt
conheo50kg
Chị H’Khăm Lâm (tức Ami
Pheng) nămnay43 tuổi nhưng có
đến hơn 20 năm làm vợ, làmmẹ.
Ai bảophụnữ chânyếu taymềm,
H’KhămLâmnói khôngchỉ riêng
chịmànhiềuami (mẹ) khác, ngay
từ thời con gái đã bổ củi, xẻ gỗ,
bắnnỏầmầm.Cưới chồngvề, khi
đượcchamẹchođất cất nhà riêng
cho hai vợ chồng, một tay chị dắt
voi kéo gỗ lợp nhà. AnhYĐeng
Byă,chồngchị,cũng làngườicùng
buôn Giang Lành, xã Krông Na.
Anhhiền lành, ít nói, hay lamhay
làm, tráingượcvới chịKhămLâm
miệng chị lúc nào cũng cười tươi
nhưhoa, xốc vác theokiểumiệng
nói tay làm.Chị là trụcột trongnhà,
chồngđi làmkiếm tiềnđemvềcho
chị cất giữ.Anhđi đâu cũngbuộc
phải báo cho chị biết.Anh làm gì
được tiền cũng phải đem về đưa
hết cho vợ. Anhmuốn đi đâu thì
phải xin tiền vợ.
AnhYĐengByăchohayviệc lớn
nhỏgì trongnhàcũngdochịquyết
định, từ sửa cái nhà, mua miếng
đất cho con gái, đem con bé nhà
Ami Bống về làm con nuôi, thay
mặtngười trongbuônmổheocúng
bến nước… “Nhưng tôi tôn trọng
ôngchồngmình lắm,mặcdù tôi là
người quyết định sau cùng nhưng
trước khimuốn làm chuyện gì tôi
cũngbànbạcvớichồng,khôngnhư
mẹ tôi ngàyxưa” - chịKhămLâm
tiếp lời chồng.
HàngxómcủachịH’KhămLâm,
nhàAmiNiSân, hai vợchồngđều
thíchuống rượu.Đôibangàyhọ lại
lôibìnhrượucầnhayhũrượu thuốc
ra lai rai với nhau.AmiNi Sânnết
nhậu lành, say thì nằmngủnhưng
ôngchồng thì ngược lại, cứxỉn lại
kiếmchuyệnchửibới.Anhchửibản
thân, chửi vợ con đến chửi cả cha
mẹ vợ.Ami Ni Sân nghe điếc tai,
bựcmìnhquăngáoquầncủachồng
ra sân.Cóđiều lạ là lúcđódùông
chồng đang say hay đã tỉnh rượu
cũng đều răm rắp, cụpmắt ôm đồ
bước ra khỏi nhà, trở về nhà cha
mẹ đẻ. Đợi dăm hôm, khi biết vợ
nguôi cơngiận,MaNi Sân lại len
lén trở về, năn nỉ vợ cho vàonhà.
Có lầnMaNiSânsay,khôngchỉ
chửimàcònnémcái tô sành trúng
trán vợ u đầu chảymáu. Ami Ni
Sân nổi khùng quyết dạy cho ông
chồngbài học, liềnđi thưachuyện
với già làng.Kết cuộc chamẹMa
Ni Sânphảimangmột conheo30
kg vàmột ché rượu cần nộp phạt
choconmình. “Đó là tôi còn thông
cảm, chứ đáng lẽ phải cho ông ấy
chịuphạt conheo50kg” -AmiNi
Sân nói. Vụ phạt có tác dụng tốt,
từ đó ông chồng thích giở chứng
không dám “ra tay” với vợ nữa.
Ngoại tình: Thahồbị
nhụcmặt, tốn trâu
Ngoại tìnhdĩnhiên là tộinặngvà
càng nặng với người ÊĐê. Ngày
nay chuyệnđànông, phụnữđang
có gia đình mà đi cặp bồ không
hiếm. Nếu người dưới xuôi văn
minh nhưng phải khốn khổ tìm
đượcchứngcứvợhoặcchồngmình
ngoại tình thìmới được pháp luật
can thiệp… nhẹ hều thì tộc người
ÊĐêmay sao có già làng giữ kỷ
cương, đạo nghĩa vợ chồng cho
mỗi mái nhà trong buôn. Chỉ cần
vợ hoặc chồng bắt gặp người kia
ngoại tìnhvàđi tốvới già làng thì
người phạm tội thahồbị nhụcmặt
và hao tiền tốn của.
Ma Tăy, già làng của buôn Trí,
kểôngxửnhiềuvụngoại tình trong
buôn.Đầu tiên, “đương sự”bị đưa
ranhàcộngđồngcủabuôn,dưới sự
chứngkiếncủabuôn trưởngvàđại
diệndòng tộc“đương sự”cùng rất
đôngngười làng.Già làngcứ theo
luật tục truyềnmiệng bao đời mà
làm: Nếu người này phạm lỗi lần
đầu là cònmuốn quay về với vợ,
với chồng thì phải chịu phạt một
conheo50kg“bồi thườngdanhdự”
cho chồng hoặc vợ. Còn nếu kiên
quyếtdứt tình,bỏchồng,bỏvợ lấy
bồ thì phải chịuphạtmột con trâu.
Ngoài ra,cứhaivợchồngcóchung
baonhiêuđứacon thì người phạm
tội phải chịu phạt thêm bấy nhiêu
con trâu. Mà nhiều nhà người Ê
Đê thì cứ con đàn, conđống. Nếu
bản thân người ngoại tình nghèo
quákhôngnộpphạtnổi thì chamẹ,
dòng họ người đó phải gom góp,
vay mượn chịu phạt thay. Cũng
theo luật tục, nếu vợ chồng ngoại
tìnhmàbỏnhau thìdùngườiphạm
tội là ai, con cái luôn luôn thuộc
quyền nuôi dưỡng của người vợ,
khỏi tranh giành quyền nuôi con
nhưở tòaáncủangườimiềnxuôi.
BuônGiangLànhcóMaPhượng
mấynăm trướcngoại tình,phảichịu
phạtmột conheo50kgmới được
về với vợ con. Cùng buôn còn có
MaĐiêu,hơnchụcnăm trướcngoại
tìnhphảiđềnhaicon trâuchovợcũ
để lấy người tình rồi sinh sáu đứa
con.HaybuônĐôn cóMaBít lấy
người tình, bị già làng xử phải trả
cho nhà vợmột… con voi ba sải
tay, tức cao 1,2m và ba con trâu
choba đứa con.
Được vợcưới
cũng…buồn
Y Linh Thái Byă, chàng trai
23 tuổi, con trai của chị H’Khăm
Lâm,mới lấyvợvào tháng6năm
ngoái.Lẽ raLinhThái phải sangở
nhà vợ sau ngày cưới nhưngThái
được cha mẹ xin cho ở lại nhà
đúngmột năm. Đến tháng 6 năm
nay, Thái phải về ở nhà vợ mãi
mãi. Nếu trước đây đôi lúc Thái
còn lười nhác, cậyvào chamẹ thì
gầnmột nămquaThái siêngnăng
chăm cho 3 ha đất rẫy trồng quýt
ngọt và bưởi da xanh cùng 1,5 ha
đất ruộngcủanhàmình.Việcnặng
nhẹ trong nhà từ giết heo, bổ củi,
nấucơm…cứ làmđượcgì làThái
xắn tay làmhết. “Nghĩ tới côngơn
chamẹ,nghĩ tớicảnhmìnhsắpmãi
mãi làm người của nhà người ta
mà tôi thấy thương cha mẹ mình
quá” - LinhThái tâm sự.
Chưa có thống kê chính thức
nhưng rõ ràng số vụ ly hôn ở các
buôn làng người Ê Đê thấp hơn
so với các buôn làng của các tộc
người khác. Quyền lực thuộc về
người đàn bà nhưng ít có cảnh
“vợ chúa, chồng tôi”. Một trong
nhữngngười đànbàquyền lựcđó,
chịH’KhămLâm,nhữngngàyqua
chạy xấp chạy ngửa chăm lo cho
ôngchồngbị téxeđếngãycảxương
má.VànhắcđếnYLinhThái, trái
tim người mẹ lại rung lên, khoe
con trai mình giỏi giắn ra sao và
quệt nướcmắt nói vềnỗi nhớmột
khi không lâunữachị phải xacon
đằng đẵng.
◄
ĐónđọcChủnhật3-4-Bàicuối:
Già làngngàynay
Chuyệnmột già làng với uy tín
gần 20 năm nay khiến tất thảy
người trong buôn phải kính nể,
kể cả thanh niên xuống TPhọc
caohiểurộng.Nhữngvụxử lykỳ,
những rắc rối củangười làng có
khi xử ba lần chưa xong, có lúc
phải “huy động” nhiều già làng
khác cùnghợp sức, hợp trí…
KÝ SỰRỪNG SÂU - BÀI 4
Phận...
kèodưới
củacác
chàng
traiÊĐê
Làm thân trai ÊĐê khôngphải là cưới vợ
màđúngnghĩa là vợ cưới vì họ sống theo
chế độmẫuhệ.Mà trong cái thế vợ cưới
ấy thì phận trai đúng là12bếnnước, trong
nhờđục chịu, suốt đời ởnhà vợ. Được vợ
cưới về rồi mà lạngquạngbị vợđuổi ra khỏi
nhà thì phải răm rắp cuốngói rađi.
BuônĐôncóMaBít
lấyngười tình,bịgià
làngxửphải trảcho
nhàvợmột…convoi
basải tay, tứccao
1,2mvàbacontrâu.
ChịH’KhămLâmkểcâuchuyệnchị làmtrụcộttrongnhàbằngcảtấm lòng
ngườivợ,ngườimẹ.Ảnh:HT
Gomhếtcủacảimớicướiđượcchồng
ChịH’KhămLâmcóbacon thìhaiđãcóvợ, cóchồng.H’Khăm
PhengByă, congái chị,đanghọc lớp11 thìbậpvàoyêuđươngvới
chàng traihọccùng lớp, cũng làngười cùngbuôn rồinghỉhọc.
Conyêumuốncưới chồng thì chị locưới chocon.Người ÊĐêcó
tục tháchcướingượcvớingườiKinh, tứcnhàgáiphải losính lễ
chonhà trai. Lễvậtmànhà trai tháchcướinhàchịgồmmộtcon
heo30kgvàmộtché rượucúngchomẹchồng,mộtconheo20
kgvàmộtché rượucúngchochachồng.Còndònghọnhà trai
dođôngquánên thayvì cúngchomỗingườimộtcongàvàmột
ché rượu theo luật tục, chịKhămLâmxinnhà trai chonhàgái
được thay thếbằngmộtchaibiavà20.000đồngchomỗingười.
Sốngười trongdònghọcũngđượcnhà trai châmchướcchỉ lấy
ngườiđạidiệnchocácchú, cácbác, cácdì, cácdượng…củachú
rể.ChịKhămLâmchobiếtnhiềugiađìnhngười ÊĐêngàynay
cũng linhđộng trong tháchcưới vànộp lễvậtnhưnhàchị vànhà
suigia.Chịnói thêm:“Tôibiếtcónhữngđámcướimà lễvậtphải
đúng theo luật tục thìnhàgái rấtkhổ.Nhàgáiphải tốnkémquá
nhiều.Cưới chồngchoconxong rồi thìnhàbịnợnần tứ tung”.
Chiphíbữa tiệccưới chocongáinhưchịKhămLâmchobiết:“Tôi
lohếtmọi thứ”. Lễcưới củacongái chịdiễn rađúng tụccộtchỉ
taycủangười ÊĐê:Mộtnắmcơm,một trứnggà luộcbóc rađể
trênbàn taycủacôdâuchú rể,bêndưới làcái khayđặtchùmchỉ.
Anhem,dònghọhainhàxúmquanhcôdâuchú rể, lần lượtcột
chỉ vào tayhọvà trao tiền tượng trưngchúcphúc20.000-50.000
đồngchođôi vợchồngmới. Sau thờigiancon rểởcùngnhà, chị
KhămLâmmuađất,dựngcănnhà riêngchovợchồngcongáiở
đốidiệncổngvườnquốcgia.
