14
THỨ TƯ
6-4-2016
Phóng sự - Chuyên đề
“Người thổi còi”bí ẩn
Những tư liệuđược ICIJ tổ chức phân tíchđã được chia
sẻ từ tờnhậtbáo
SüddeutscheZeitung
(Đức).Hơn11,5 triệu
tài liệunội bộ củahãng luật hải ngoại lớn thứ tư thếgiới -
Mossack Fonsecađãđượcmột “người thổi còi” (chỉ những
nguồn tinnộibộcôngbốcác tài liệumật -NV)giấu tên tiết
lộcho tờnhậtbáocủaĐức.
Nhânvậtbímậtnàyđãchuyểnđến
SüddeutscheZeitung
hơn 2,6 terabyte tài liệu với điều kiện “mạng sống của tôi
đangbịđedọa, vậynênchúng tachỉ traođổi thôngqua tin
nhắnđãmãhóavàsẽkhôngbaogiờgặpmặtđểnóichuyện”.
Khiđượcđạidiệntờbáohỏi:“Vì saoanh lại làmđiềunày?”,
“người thổi còi bí ẩn”chỉ trả lời đơngiản: “Tôimuốnnhững
tộiácnàyđượccôngbố”.Nhânvậtnàychođếnnayvẫnchưa
côngkhai danh tính.
THANHDANH
C
ác chính trị gia phươngTây đã nhiều lần hô hào gây
sức ép để những nơi dễ trốn thuế thắt chặt quản lý.
Nhưngphải chờđếnkhimột nhómnhữngnhàbáođiều
tra ở nhiều nước trên thế giới tiết lộ dữ liệu nội bộ cùng
sự hợp tác vô tiền khoáng hậu của các hãng truyền thông
quốc tế, thế giới ngầm nàymới thu hút được sự quan tâm
đặc biệt như những ngày qua.
“Trái tim” của chiếndịchđiều tra
Tổ chứcMinh bạch tài chính quốc tế đánh giá những lợi
nhuận do trốn thuế được luân chuyển bất hợp pháp thông
qua các pháp nhân hải ngoại có thể khiến những quốc gia
đangphát triển thiệt hại gần6.000 tỉUSD trongkhoảng thời
gian2001-2010.
Cuộc điều tra “Tài liệuPanama” được thực hiệnbởimột
mạng lưới hơn 400 nhà báo điều tra thuộc hơn 100 nhóm
truyền thông, đến từ hơn 80 quốc gia. Tham gia vàomạng
lướihợp tácxuyênquốcgianàycóhaihãng truyền thông lớn
là
TheGuardian
và chương trình
Panorama
của đài truyền
hìnhBBC.Hai hãng truyền thôngnày từ lâuđãcómối quan
hệ rất chặt chẽvới tổchứcLiênminhNhàbáođiều traquốc
tế (ICIJ), “trái tim” của chiến dịch điều tra chấn động thế
giới lần này. Thành lập vào năm 1997, ICIJ là một dự án
thuộc Trung tâmMinh bạch Công (Mỹ), với mục đích sử
dụngbáo chí và điều tra các vấnđề xuyênquốc gia như tội
phạmxuyênbiêngiới, thamnhũngvà lạmdụngquyền lực.
Sau khi lượng tài liệu khổng lồ vô tiền khoáng hậu này
rò rỉ và được chia sẻ bởi tờ nhật báo
Süddeutsche Zeitung
(Đức), mộtmạng lưới quymô quốc tế những nhà báo điều
tra đã được thiết lập. Theo trang
News Week
, trái tim của
quá trìnhxâydựngmạng lưới điều tranày chính lànhàbáo
gạo cội Gerald Ryle, với hơn 26 năm làm PV và biên tập
viên tại các tờ báo lớn củaÚc và Ireland, trong đó có
The
SydneyMorningHerald
và
TheAgenewspapers
.Ôngđã từng
điều tranhiềucâuchuyện làmchấnđộng làngbáonướcÚc,
giành được bốn giải thưởng báo chí danh giáWalkey của
Úc, trong đó cómột giải vàng.
Khi đang làmviệc tại tờ
SydneyMorningHerald
,Gerald
Ryle đã đượcmột nguồn tin thông báo rằng ông sắp nhận
đượcmột kiệnhàngvô cùngquan trọng, với tiềmnăng trở
thành câu chuyện lớn nhất ông từng viết trong sự nghiệp
làm báo của mình. Khi nhận được ổ đĩa cứng, Ryle đã
không biết phải bắt đầu từ đâu trước một lượng khổng
lồ những thư điện tử, văn bản và tập tin bí mật ghi nhận
các hoạt động trong thế giới ngầm của những công tyma.
Khối dữ kiện khổng lồ này đã không được phân tíchmãi
đến khi GeraldRyle đượcmời giữ chức lãnh đạo ICIJ tại
Washington, D.C. (Mỹ).
“Hợp lực tác chiến”
Với nguồn lựcvàkhảnăngkết nối của ICIJ,GeraldRyle
bắt đầu tổ chứcmộtmạng lưới cácnhàbáoquốc tếhợp lực
cấu trúc hóa lượng thông tin khổng lồmà ông nhận được
sao cho có thể tìm kiếm được những cái tên lớn và những
câuchuyệnchấnđộng trongmột hệ thốngan toànvàbímật.
Trong vòng 24 tiếng sau khi
các thông tinvề“thiênđường
trốn thuế” ở Đảo Cayman
(Anh) được công khai vào
tháng4-2013, cáccâuchuyện
liên quan từ ICIJ đã đổ ồ ạt
về tờ
TheGuardian
.Tổchức
dẫn đầu bởi Ryle cũng đã
kết nối với tờ
Süddeutsche
Zeitung
, cùngnhững tờbáo lớnnhư
LeMonde
(Pháp),
The
WashingtonPost
(Mỹ), kênh truyềnhìnhCBC (Canada) và
hơn31đối tác truyền thôngquốc tếkhácđểchính thứckhởi
động cuộc điều tra.
Theo thông tin công bố từ ICIJ, 86 nhà báo từ 46 quốc
gia đã sử dụng cả hai phương thức, phầnmềm kiểm toán
dữ liệu côngnghệ cao lẫnnghiệpvụbáo chí truyền thống
để rà soátmột lượngkhổng lồ các thưđiện tửvà các giao
dịch có lượng thời gian trải rộng gần 30 năm. Từ tháng
9-2013, các nhà báo từ 190 quốc gia bắt đầu thực hiện
bài viết về các nhân vật cấp cao có tài khoản giấuở nước
ngoài dựa trên kho dữ kiện này. Đến tháng 2-2015, một
nhóm nhà báo từ 45 quốc gia đã công khai các thông tin
cho thấy ngân hàng quốc tế khổng lồ HSBC hưởng lợi
khủng từ những tài khoản thiết lập cho các nhóm buôn
lậu vũ khí. Dựa trên nguồn tin nội bộ của chi nhánh
HSBC tại Thụy Sĩ, nhóm nhà báo này xác nhận tổng giá
trị các tài khoản đượcmở trong quá khứ lên đến hơn 100
tỉ USD. Ngân hàng HSBC sau đó đã phải lên tiếng xác
nhận rằng “các tiêu chuẩn điều tra khách hàng trước khi
mở tài khoản của chi nhánh Thụy Sĩ, cũng như toàn bộ
ngành ngân hàng trong quá khứ thấp hơn nhiều so với
các quy chuẩn hiện nay”.
TheoPaulLashmar,một giảngviêncó thâmniênbộmôn
báo chí tại ĐH Sussex (Anh), nhiều thông tin chấn động
khác sẽ tiếp tục được làm sáng tỏ trong tương lai. ICIJ
cùngmạng lưới các nhà báođiều tra toàn cầuvẫn chưa xử
lý hết khối dữ kiện khổng lồmà họmới chỉ tiếp cận toàn
bộ trong năm 2015. Ông nhận định: “Đây chính là bằng
chứng cho thấy vai trò quan trọng của các nhà báo điều
tra trên thế giới”.
Người ủnghộ, người hoài nghi
Những tiết lộ của bộ hồ sơ “Tài liệuPanama” đã thu hút
được sự ủng hộ của người dân nhiều nước. Đặc biệt tại
Iceland, saukhi thông tinvềcác tài sảnnướcngoài củaThủ
tướng Sigmundur Davíð Gunnlaugsson được tiết lộ, hàng
ngànngườiđãxuốngđườngđòiôngphải từchức.ÚcvàNew
Zealandcũngbắt đầu tiếnhànhđiều trahơn800cánhânvà
tổ chức được đề cập trong “Tài liệuPanama”.
Tuy nhiên, chính phủ một số nước bày tỏ thái độ hoài
nghi về tính khách quan và độ chính xác của những thông
tin được đăng tải. Chính phủAnh cho biết những thông tin
vềhoạtđộngkinhdoanhcủachaThủ tướngDavidCameron
làchuyệncánhâncủagiađìnhông.Trongkhi đó,BộNgoại
giaoTrungQuốccũng từchốibình luậnvềbộhồsơnày, cho
rằng đây là những cáo buộc vô căn cứ. Tờ
Thời BáoHoàn
Cầu
(TrungQuốc) cho rằngđây là các thông tin sai lệch cố
ýnhắm vào các “lãnhđạo phi phươngTây”.
Tại Nga, phát ngôn viên củaĐiệnKremlin, ôngDmitri
Peskov, cho rằng các thông tin “Tài liệu Panama” nhằm
mục đích gây bất ổn nước Nga và các cáo buộc là thiếu
bằngchứng, theohãng tinRIANovosti.Ôngcũngcho rằng
một số nhà báo tham gia mạng lưới điều tra này có mối
quan hệ chặt chẽ với bộmáy truyền thông của chính phủ
Mỹ và các nước phương Tây. Các cáo buộc ông Putin có
liên quan đến hơn 2 tỉ USD giao dịch nước ngoài đều bị
Giám đốc ngân hàngVTB (Nga)Andrei Kostin chỉ trích
là nhảm nhí. Ông cũng khẳng định không có thông tin gì
cho thấy tên của nhà lãnh đạo nước Nga xuất hiện trong
giấy tờ của các công ty hải ngoại, dù là bị rò rỉ hay được
đăng ký chính thức.
ICIJcũngvấpphải nhiều sựchỉ tríchkhi khôngcôngkhai
toàn bộ số hồ sơ họ nắm giữ, tương tự những gìWikileaks
từng làm.Việc nhiều tờbáo lớn củaMỹnhư
TheNewYork
Times
hay
TheWashingtonPost
hạnchếđưa thông tin, cũng
như chưa có cái tên đình đám nào củaMỹ lộ diện khiến
nhiềungười hoài nghi về tínhkháchquancủa toànbộ thông
tinđăng tải.
Tuynhiên, theoôngRichardSambrook thuộcĐHCardiff
(Anh), vớimột khối lượng thông tinkhổng lồnhư“Tài liệu
Panama”, cáchãngbáochí thường tiếpcận rất thận trọngđể
không vi phạm luật pháp và đảm bảo tác nghiệp đúng quy
cách. Tạp chí
Fortune
cũngđánhgiá những thông tinđược
đăng tải hiệnnay chỉmới làbềnổi của toànbộ sốhồ sơ.Tờ
Süddeutsche Zeitung
ngày 3-4 cũng tiết lộ rằng nhiều câu
chuyện chấn độngkhác sẽ sớm xuất hiện.■
400nhàbáo
thamgiađiều tra
“Tài liệuPanama”
PhátngônviênKremlin,ôngDmitryPeskov,chorằngcáccáo
buộc liênquanđếnôngPutin làvôcăncứ.Ảnh:RIANOVOSTI
Nhữngbímật“thếgiớingầm”đượchélộlànhờmộtmạnglướinhàbáo
điềutraquymôtoàncầu.
Từtháng9-2013,cácnhà
báotừ190quốcgiabắt
đầuthựchiệnbàiviếtvề
cácnhânvậtcấpcaocótài
khoảngiấuởnướcngoài.
ÔngGeraldRyle, lãnhđạocủatổchứcLiênminhNhàbáođiềutra
quốctế(ICIJ).Ảnh:REUTERS
