067-2017

CHỦNHẬT 19-3-2017

5

HỒSƠ TƯ LIỆU

Cổng tamquanchính

của lăngÔng.

PHẠMĐÌNH

L

ăngÔng, tứckhu lăng

mộ thờ đức Tả quân -

Tổng trấn Gia Định

thành Lê Văn Duyệt

(1764-1832),rộng18.500

m

2

, tọa lạc giữa bốn con đường:

ĐinhTiênHoàng,PhanĐăngLưu,

TrịnhHoàiĐứcvàVũTùng.Khu

lăngmộđượcxâydựngnăm1948.

Hìnhảnhcổng tamquan lăngÔng

in trên các tấm thiệp bưu chính

(card postale) trước năm 1975

đượccoi nhưbiểu tượngcủavùng

Sài Gòn - GiaĐịnh xưa.

BàChiểu -một têngọi

gâynhiềuhiểu lầm

KhuvựcchợBàChiểuhi nnay

ngày xưa là một cái ao tự nhiên

trongmột vùng đất cao, um tùm

cây cao bóng cả. Dân cư bấy giờ

còn thưa thớt. Họ tin nơi này rất

linh thiêng nên đã dựng lênmột

cáimiếu thờBà (theo tínngưỡng

dân gian) bên cạnh ao nước. Vì

vậy từ “chiểu” không phải là tên

bà nào cả, mà nghĩa chữ Hán là

“cái ao”nêndângiangọi nơi này

là Bà Chiểu. Theo nhà văn - nhà

nghiên cứu Sơn Nam, Bà Chiểu

nghĩa là“Nữ thần thờnơiaonước”.

BàChiểu trở thành tên vùng đất,

giông như địa danh Linh Chiểu

ở Thủ Đức vậy. Lại càng không

phải “bà Chiểu” là m t trong

năm bà vợ của ông Lãnh Binh

Thăng, mỗi người cai quản một

ngôi chợ gồm: bàChiểu, bàHạt,

bà Điểm, bà Quẹo và bà Hom

như một bài viết đăng trên một

trang báomạng gần đây. Cả các

địa danhBàHom, BàQuẹo cũng

chẳng phải là tên ngườimà là do

đọc chệch cácđịadanh

Bàu

Hom

(tức làcáibàungâmhom tre),

Bàu

Quẹo (cái bàunơi khúcquẹomột

cung đường) - như địa danhBàu

Cát gầnđó,một cái bàunhiều cát

đã bị lấp, nay làmột khu dân cư

s m uất, hiện đại.

Cũng theonhàvăn - nhànghiên

cứuSơnNam thìđịadanhBàChiểu

mới có từ thời TựĐức. Còn chợ

BàChiểumãi đến năm 1942mới

chính thức được xây dựng. Năm

1987, chợBàChiểuđược trùng tu,

nâng cấp với gần 800 gian hàng,

nổi tiếng là chợ bán lẻ trong khu

vực với hơn 40 ngành hàng. Chợ

BàChiểuhiệnnaycókhuvực trước

chợvàmộtkhoảngđộvài trămmét

làđườngHồngBàng,cùngkhuvực

đường Bùi Hữu Nghĩa bên hông

chợkhi đêmxuông trở thànhkhu

chợ đêm buôn bán rất náo nhiệt.

Mặt hàng chính của chợ đêmBà

Chiểu làquầnáo, giàydép, giácả

rấtmềm.Nhânđâycũngxinnhắc

tới chuyện đặt tên đường cực kỳ

bất hợp lý ở khu vực quanh chợ

BàChiểu. Đó là chỉ một dãy phô

dài mấy chục mét nằmmột bên

LăngÔng - lịchsử và

sựkínhngưỡng

Saukhi LêVănDuyệtmất năm

1932,vuaMinhMạngchođổi trấn

Gia Định thành tỉnh PhiênAn và

cửNguyễnVănQuế làm tổngđôc,

BạchXuânNguyên làmbôchánh.

Cảhai theomật lệnhcủavuaMinh

Mạng vào truy tội LêVănDuyệt

vàhạch tội connuôi củaông làLê

VănKhôi.Họbắtgiamnhiềungười

thân cận với vị tổng trấn quá cô,

trongđócóLêVănKhôi.Nênnh

MinhMạng rất thùLêVănDuyệt,

ngườiđã từngdámchặtđầuchavợ

của vua là Phó Tổng trấn Huỳnh

CôngLývì tội thamô, bởiLêVăn

Duyệtcó thượngphươngbảokiếm

dovuaGiaLong traocho,cóquyền

tiền trảm hậu tấu. Lê Văn Duyệt

cũngđãđuổiBạchXuânNguyên,

một thân tín củaMinhMạng, về

kinh.LêVănKhôibịbắtgiamvào

ngục nhưng ông đãmóc nôi được

các quanquản cơvà binh línhnội

ứng, phá ngục, giết cả Tổng đôc

Nguyễn Văn Quế và Bô chánh

Bạch Xuân Nguyên, chiếm giữ

thànhGiaĐịnh trong gần ba năm

trongsựbất lựccủaquân triềuđình

đã nhiều lần vào đánh tái chiếm.

Trậnchiếnđẫmmáugiữaquân triều

đìnhvà quânnổi dậykéodàimấy

năm trời.KhiLêVănKhôi chết vì

bệnhnăm1835, quânnổi dậy của

ôngdophó tướng, cũng là emkết

nghĩa, làTầnLaHiệp thayôngchỉ

huybịquân triềuđìnhdẹp tan.Vua

MinhMạng kết tội LêVănDuyệt

gián tiếpgây rabiến loạn, đã rachỉ

dụ san bằngmộ, đánh 100 trượng

lênmộ và xíchmột sợi dây xích

sắt vào cột đá dựng trên mộ có

khắc t mchữ“QuyềnyểmLêVăn

Duyệtphụcphápxử” (chỗ tênhoạn

quanLêVănDuyệt chịu tội), theo

ĐạiNam thực lục chínhbiên

. Sau

khi chiếm lại thành, năm1836vua

MinhMạngchođổi tên tỉnhPhiên

An thành tỉnhGiaĐịnh.Đếnnăm

1841, vua Thiệu Trị lên ngôi cho

dẹpbỏ trụđáhài tội vàđắp lạimộ

Ông.Bảynămsau,vuaTựĐức lên

ngôi lạiphụchồiquan tướcchoLê

VănDuyệt và con cháu nhưng vì

ông không có con cháu ruột, chỉ

có người cháu họ là cháu nội của

người em Lê Văn Phong, tên Lê

Văn Thi, từ lâu nay trôn tránh vì

sợ tội liên lụy, đã được phép đến

chăm sóc hương khói lăng Ông.

Hiện nay ở trong lăng có thờ ông

Thi làm tiềnhiền.

Lăng Ông là khu đền và ngôi

mộ đôi của Tả Quân Lê Văn

Duyệt và vợ là bà Đỗ Thị Phận

.

LêVănDuyệt vôn làngười không

cókhả năng làm chồngnhưngvì

muôn chứng tỏmình là đàn ông

nên ngoài người vợ là Đỗ Thị

Phận, vôn là một cung nhân do

vua Gia Long gả cho, ông còn

cưới thêmhai côhầunữa.Tương

truyền, khi Tả quân - Tổng trấn

mất, dân Gia Định đi theo quan

tài rồng rắnhàngmấydặm. Tiễn

biệt ông, ngoài ngườiViệt, đông

đảo người Hoa còn có giới Phật

giáo, tín đồ Thiên Chúa giáo và

cả các nhà truyền giáo Việt và

Tây dương cũng đưa tiễn ông.

Lúc đầu ngôimộ được xây bằng

đá ong. Cạnh cây đa lớn trong

khuôn viên, người dân dựng lên

một ngôimiếu có tên là “Thượng

Công linhmiếu”, khôngngàynào

là không có người đến dâng hoa

trái, đôt hương cầunguyện.Năm

1914,ĐôcphủGiaĐịnhĐỗHữu

Vị đã thành lậpHộiThượngCông

quý tế, tổ chức việc cúng tế và

lo việc trùng tu lăng miếu. Giỗ

ông h ng năm được tổ chức vào

các ngày 29 hoặc 30-7 vàmùng

1, mùng 2 tháng 8 âm lịch. Dân

gian từxưa nay coi ôngnhư thần

và tế lễ ông tại lăng mang nghi

thức thờ thần, tế thần. Ngoài

người địa phương còn có khách

các tỉnh xa. Đặc biệt người Hoa

chiếmmột nửa đi tế lễ ông, họ

coi ôngnhưPhúc thầnvì lúc sinh

tiền,Tổng trấnGiaĐịnh thànhđã

cónhững chính sách, chủ trương

nâng đỡ, tạo điều kiện cho cộng

đồng người Hoa làm ăn, an cư

lạc nghiệp.

◄

SÀI GÒN, NHỮNGĐỊADANH

MƯỢN TÊNNGƯỜI - BÀI 5

Trướcnăm1975,khu

vực lăngÔng-Bà

Chiểu làtrungtâmtỉnh

GiaĐịnh.LăngÔng

nằmđốidiệntòahành

chánhtỉnhvàdinhtỉnh

trưởng(nay làUBND

quậnBìnhThạnh).

Saukhi LêVănDuyệtchết,bàPhậnđi tu tạimộtngôi chùaởgần

chợRẫy -khuBVChợRẫyhiệnnay. Khibàchếtđượcchôncạnh

ông.Trướcsân lăng làngôimộsongđôi cuaôngbà.Cònmộhai

côhầunằmcáchxabên tả trongmộtkhuônviênởgócđường

TrịnhHoàiĐứcvàNgôNhânTịnh.Trong lăng, nơi chinhđiệnhiện

cóbức tượngđứcTảquânbằngđồngnguyênchất, cao2,7m,

nặngba tấndonhàđiêukhắcPhạmVănHạng thựchiệnnằm

trongchương trình“Mỗingườimộtgiọtđồngđúc tượngdanh

nhân”do tạpchi

XưavàNay

thuộcHộiKhoahọcLịchsửViệtNam

tôchứcquyêngóp.Tôinhớđếncuộc tọađàmdo tạpchi

Xưavà

Nay

tôchứcnăm2000nhằm trả lại sựcôngbằngchonhânvật

lịchsửLêVănDuyệt, người cóhơn20năm, hai lần làm tông trấn

GiaĐịnh thành.Đặcbiệt, cuộc tọađàmcósự thamdựcuanguyên

Thu tướngVõVănKiệt,bấygiờ làcốvấnBanChấphànhTrung

ương.Ôngđãcóbàiphátbiểu rất tâmhuyết:“…Quanhữnggì

đượcnghehômnaykếthợpvớinhữnggìđượcđọc trướcđây, tôi

thấy tưduyvàứngxửcuaLêVănDuyệtcónhiềuđiềuở tầmquốc

sáchvàcónhữngmặtkhágầnvớimột sốchu trươngcuachúng

ta trong thời kỳđôimới…”(

LêVănDuyệtvớivùngđấtNamBộ

-

NXBVănhóaSàiGòn).

đườnggầnchợBàChiểu lạimang

tên đường Hồng Bàng (phía nửa

bênkia làđườngPhanĐăngLưu).

Không chỉ bất hợp lýmà cònxúc

phạm tới tổ tiên họ Hồng Bàng

của dân tộcViệt!

KhuvựcBàChiểukhôngcó tên

trên bản đồ hành chính nhưng từ

lâu đời đã nằm trong tâm thức bà

con cưdânởđây.VùngBàChiểu

được mặc định khoanh vùng từ

đầu đường Nơ Trang Long chạy

tới ng năm Bình Hòa, xuông

đường Chu VănAn, qua đường

ĐinhBộLĩnh tớiĐiệnBiênPhủ,

chạy tới cầuĐiệnBiên Phủ quẹo

bờ kè đườngTrường Sa, bọc qua

khuMiếuNổi tới cầuHoàngHoa

Thám, rồiquađườngVạnKiếp trở

về tớiBVNhândânGiaĐịnhđầu

đườngNơTrangLong…

ĐềnthờTảquânLêVănDuyệt.

LăngÔng

BàChiểu:

Chốn

tâm linh

Vì khu lăngmộ tọa lạc ở khu vựcBàChiểu,

cạnh chợBàChiểu nên dân gian gọi là lăng

Ông - BàChiểu. Tên gọi đúng của khu lăng

mộ này là ThượngCôngmiếu - là ba chữ

Hán khắc trên cổng tam quan.

067-2017 - page 5

Warning.