16
Tiêu điểm
Quốc tế -
Thứ Tư18-3-2020
NGUYỄNHOÀNGVIỆTHƯNG*
T
ính đến hết ngày 17-3, tỉ
lệ ca nhiễm và tử vong
trên 1 triệu dân do dịch
COVID-19 gây ra ở Ý cao
nhất thế giới
(mời xem bảng)
.
Dù từng sở hữu một trong
những hệ thống chăm sóc y
tế hàng đầu thế giới, Ý lại cho
thấy sự yếu kém trong việc
đối phó với dịch COVID-19.
Sự yếu kém này không phải
ngẫu nhiên, mà đến từ những
vấn đề mang tính hệ thống
của đất nước này.
“Con bệnh” của
châu Âu
Cụm từ “con bệnh của châu
Âu” (sick man of Europe) đã
được báo chí và cả giới học
thuật dùng để nói về Ý nhiều
lần, chủ yếu để nói về sự rối
ren về cả kinh tế và chính trị
ở quốc gia Nam Âu này. Kể
từ sau cuộc khủng hoảng nợ
công bắt đầu vào cuối thập
niên trước (2009), nền kinh tế
Ý chưa bao giờ thực sự phục
hồi dù có những giai đoạn
khởi sắc nhất định.
Theo số liệu của Eurostat,
trong vòng 10 năm (2008-
2018), nợ công của Ý đã tăng
vọt từ106,1%lên134,8%tổng
sản phẩm quốc nội (GDP),
vượt xa mức 60% mà Hiệp
ước Maastricht (1992) đã đề
ra cho khối đồng tiền chung
euro. Không chỉ Ý, mức nợ
công ở các nước NamÂu như
Tây Ban Nha, Hy Lạp luôn
ở mức báo động. Để đối phó
với tình trạng này, Ý và các
nước đã tự nguyện hoặc bị các
Tính đến 18 giờ ngày 17-3,
theo
SCMP,
đã có hơn 180.000
người nhiễmCOVID-19. Trong
đó có gần 80.000 người đã
được chữa lành, khoảng 7.130
người tử vong. Tính riêng ở Ý
cókhoảng27.980người nhiễm,
khoảng 2.158 người tử vong,
xếp thứ hai thế giới về số ca
nhiễm lẫn tử vong (sau Trung
Quốc đại lục).
Gánh nặng với hệ thống y tế gia đình
Mặc dù là một quốc gia châu Âu, tính gắn kết gia đình tại
Ý và các nước Địa Trung Hải lại khá cao. Điểm mạnh của đặc
tính này là những người trẻ thất nghiệp được gia đình hỗ
trợ, trong khi công việc chăm sóc con cái, phụ nữ sinh đẻ
hay chăm sóc người già cũng thường được các thành viên
gia đình đảm nhiệm.
Tuy vậy, một mặt trái rất lớn của hệ thống này là việc phụ
nữ thường đượcmặc định đảmnhiệmcác vị trí thứ yếu trong
gia đình, ít cơ hội trong công việc và thường chỉ nhận được
phúc lợi phụ thuộc theo người lao động chính (thường là
nam giới). Điều này không chỉ càng làm thiếu hụt lực lượng
lao động mà còn tạo ra nhiều trở ngại đối với phụ nữ trong
việc tiếp cận các chế độ phúc lợi (trong đó có y tế) mà nhà
nước cung cấp.
Thêm nữa, với các gia đình có nhiều thế hệ ở chung các
thành viên trẻ hơn sẽ có nguy cơ cao lây nhiễmcho các thế hệ
cha mẹ/ông bà của họ. Trong bối cảnh dịch COVID-19 bùng
phát mạnh, hệ thống chăm sóc sức khỏe gia đình sẽ hoàn
toàn bị tê liệt, bởi lẽ người nhiễm bệnh cần cách ly tuyệt đối
và được chăm sóc đặc biệt trong tình trạng bệnh trở nặng.
COVID-19ởÝ: "Conbệnh châuÂu"
trước bờ vực vỡ trận
Hệ thống y tế của Ý từng được Tổ chức Y tếTHế giới xếp hạng tốt thứ hai toàn cầu vào năm2000.
Tuy nhiên, hệ thống này hiện lâmvàomột cuộc khủng hoảng nghiêmtrọng trước dịchCOVID-19.
nước giải cứu ép buộc phải
thực hiện một loạt chính sách
thắt lưng buộc bụng, qua đó
cắt giảmmột phần ngân sách
đáng kể chi cho các dịch vụ
và phúc lợi xã hội.
Hệ quả là chi tiêu của chính
phủ cho chăm sóc sức khỏe
ở Ý đã giảm từ 7,4% GDP
vào năm 2009 xuống còn
6,8% vào năm 2018. Đáng
nói hơn, tỉ lệ chi tiền túi của
người dân trong tổng số chi
tiêu của xã hội cho y tế tăng
đáng kể từ 20,7% lên 23,1%
trong cùng giai đoạn.
Việc cắt giảm chi tiêu y
tế công và người dân phải
chi tiền nhiều hơn cho y tế
đã ảnh hưởng rất nhiều đến
chất lượng và khả năng đáp
ứng dịch vụ y tế của Ý. Khi
đại dịch COVID-19 xảy ra,
Ý có số lượng giường bệnh
trên 1.000 dân thuộc nhóm
thấp nhất Liên minh châu Âu
(EU). Theo Tổ chức Hợp tác
và Phát triểnKinh tế (OECD),
trung bìnhÝchỉ có 3,2 giường
bệnh/1.000 người dân. Đó là
chưa kể Ý còn thiếu hụt về
thiết bị và nhân viên y tế. Khi
COVID-19 tấn công mạnh
mẽ vào Ý, trong bối cảnh
khí hậu thuận lợi và dân số
Ý lại rất già nên hệ thống y
tế của nước này luôn quá tải
và đứng trước bờ vực vỡ trận.
Nhà nước phúc lợi
kiểu Địa Trung Hải
Kinh tế không phải là vấn
đề duy nhất của Ý. Nhiều
nhà nghiên cứu về nhà nước
phúc lợi và kinh tế chính trị
so sánh đều đồng tình rằng Ý
cùng các nước Nam Âu tạo
nên một nhóm thứ tư riêng
biệt với ba mô hình nhà nước
phúc lợi truyền thống. Một
vài đặc điểm chính của nhóm
này là: Phổ cập y tế, mức độ
hào phóng thấp, sự mất cân
đối giữa lương hưu và các hỗ
trợ xã hội khác (bao gồm thất
nghiệp) và mất bình đẳng giới
tính trong phân phối phúc lợi.
Đểđomứcđộhàophóngcủa
một nhà nước phúc lợi, nhà
xã hội học người Đan Mạch
Esping-Andersen đã dùng
khái niệm “phi hàng hóa con
người” (decommodification).
Hiểu nôm na “phi hàng hóa
con người” bao gồm việc giải
phóng người dân khỏi thị
trường, đảm bảo cuộc sống
cho những người yếu thế như
thất nghiệp, bệnh tật hoặc hết
tuổi lao động. Theo cách đo
này, Ý thuộc vào nhóm có
mức độ cung cấp phúc lợi
cho người dân thấp, đặc biệt
là ở khoản trợ cấp và hỗ trợ
người thất nghiệp.
Điều đáng nói là khoản
chi công cho lương và trợ
cấp hưu trí lại đặc biệt cao ở
quốc gia này, đứng thứ hai
trong khối EU (sau Hy Lạp)
ở mức 16,2% GDP vào năm
2018 (theo OECD). Cùng với
bất bình đẳng giới, đây là một
trong hai sự phân tách xã hội
lớn nhất trong lòng xã hội Ý:
Giữa những người đã và đang
trong thị trường lao động và
những người chưa hoặc không
thường xuyên tham gia vào
Nhân viênmai táng vận chuyển thi thểmột người tử vong vì COVID-19 vàomột nghĩa trang
ở TP Bergamo, Ý ngày 16-3. Ảnh: REUTERS
thị trường lao động. Hệ quả
là tỉ lệ thất nghiệp ở người
trẻ của Ý cao hàng đầu châu
Âu (trên 30%, theo OECD),
trong khi gánh nặng kinh tế
để duy trì phúc lợi cho nền
dân số già không ngừng kìm
nén sự phát triển.
Khi dịch COVID-19 diễn
ra, đa số các ca mắc bệnh đều
là ở người trên 50 tuổi (gần
75%), trong đó khoảng một
nửa vẫn còn trong độ tuổi
lao động (tuổi nghỉ hưu ở Ý
là khoảng 65-67), theo báo
cáo của Viện Y tế quốc gia
của Ý ngày 16-3. Với một
lượng lớn tiền chi cho y tế và
chăm sóc cho người cao tuổi
đang mắc bệnh, trong khi gần
1/3 lực lượng lao động trẻ ít
bị ảnh hưởng lại thất nghiệp
dài hạn, không khó để dự báo
một cuộc khủng hoảng kinh
tế tiếp theo đang chờ đón đất
nước hình chiếc ủng.
Sự rối rắm của
hệ thống chính trị
Không như những nước
theomô hình đại nghị đa đảng
Tây Âu vốn chỉ có một vài
đảng chủ lực ở cả hai cánh,
Ý có số lượng đảng và các
khối liên minh cao đến bất
thường. Chỉ riêng trong cuộc
bầu cử toàn quốc năm 2018,
có đến 14 đảng phái lớn nhỏ
ở Ý được bầu vào Thượng
viện, điều không thường thấy
ở các quốc gia đa đảng khác.
Nhiềuđảngpháicómặttrong
Quốc hội Ý hầu như chỉ tồn
tại được nhờ có mặt trong các
liên minh lớn, trong khi mỗi
kỳ bầu cử lại có nhiều đảng
cũ tan rã và nhiều đảng mới
ra đời. Sự ổn định về chính trị
ở quốc gia này vì thế rất kém.
Một vài vấn đề khác mà Ý
và các nước Nam Âu cũng
hay gặp phải là chủ nghĩa
bảo trợ, tham nhũng, sự trỗi
dậy của các đảng cực hữu,
mâu thuẫn giữa nhà nước và
nhà thờ, cũng như sự chia rẽ
ngay cả trong các đảng cực
tả. Tất cả những khó khăn
này đều tạo ra những áp lực,
kìm hãm việc đưa ra quyết
sách kịp thời và hiệu quả của
chính quyền nước này. Điều
đó phần nào giải thích cho sự
chậm chạp của Ý trong việc
triển khai chiến dịch chống
COVID-19.•
* Nghiên cứu sinh tiến sĩ
ngành kinh tế chính trị tại
ĐH Bremen, CHLB Đức
Tỉ lệ thất nghiệp
ở người trẻ của Ý
cao hàng đầu châu
Âu, trong khi gánh
nặng kinh tế để duy
trì phúc lợi cho nền
dân số già không
ngừng kìm nén sự
phát triển.
Đồ họa: HOÀNGQUYÊN
TâyBanNha
