16
Quốc tế -
Thứ Tư 22-7-2020
Trung Quốc lợi dụng khoa học
để phát tán đường lưỡi bò
Việc Trung Quốc lợi dụng khoa học để tuyên truyền yêu sách đường lưỡi bò chín đoạn đã kéo dài
nhiều nămqua, gây bức xúc trong giới học giả cũng như dư luận.
ThSNGUYỄNTHÙYANH
(*)
S
o n g
song
v ớ i
các hoạt
động trên
t hực đ ị a
nhằm độc
chiếmBiển
Đông, Trung Quốc (TQ) đã
lồng ghép bản đồ đường chín
đoạn (đường lưỡi bò) ở mọi
kênh thông tin.
Thậm chí, bản đồ đường
chín đoạn còn được lồng ghép
trong các bài báo đăng trên các
tạp chí khoa học tự nhiên quốc
tế, lĩnh vực mà ban biên tập
và độc giả không phải ai cũng
nắm rõ về các cạnh tranh địa
chính trị ở châu Á và bản chất
pháp lý của các yêu sách biển.
Lợi dụng khoa học cho
các mục tiêu chính trị
Vượt ra ngoài khuôn khổ
của việc tuyên truyền trên các
phương tiện thông tinđại chúng
như phim ảnh, hộ chiếu, quần
áo…, bảnđồTQcóhìnhđường
chín đoạn đã xuất hiện không
ít trên các tạp chí khoa học tự
nhiên quốc tế. Điều đáng nói là
hình ảnhminh họa và nội dung
chuyên môn của bài báo đa
số không liên quan đến nhau.
Thực ra đây không phải là
một vấn đề hoàn toàn mới.
Từ năm 2011, báo chí đã có
những bài viết cảnh báo về
hiện tượng này. Theo khảo sát
cơ bản của tác giả, số lượng
bài báo có hình vẽ đường chín
đoạn trên 20 tạp chí khoa học
như
Springer Nature
(Đức),
Science
(Mỹ),
Elsevier
(Hà
Lan) và
MDPI
(Thụy Sĩ)…
với tổng số bài báo lên đến
con số 260. Con số này còn
chưa kể đến hàng ngàn tạp chí
khoa học khác (có phí hoặc
miễn phí) chưa được khảo
sát đầy đủ. Đây là các tạp
chí có lịch sử lâu đời thuộc
sở hữu của các hiệp hội hay
nhà xuất bản (NXB) khoa học
tự nhiên phương Tây, có uy
tín về học thuật, có chỉ số ảnh
hưởng lớn, được tham khảo
và trích dẫn nhiều, có lượng
độc giả lớn.
Các bài báo này chủ yếu
trong lĩnh vực khoa học tự
nhiên, trải rộng trên nhiều
chuyên ngành khác nhau từ
khí hậu, thủy văn, khảo cổ
học cho đến nông nghiệp,
sinh học, năng lượng, môi
trường, quản lý rác thải và
y tế công cộng. Điều đáng
chú ý là đa số các bài báo
là kết quả nghiên cứu từ các
dự án do bộ, ngành, cơ quan
chính phủ TQ tài trợ. Học giả
TQ khi được hỏi lại né tránh
giải thích về mối liên hệ giữa
đường chín đoạn và luận điểm
chính của bài báo. Điều này
khiến nhiều người cho rằng
chính phủ TQ đứng đằng sau
các ấn phẩm này.
Việc lồng ghép bản đồ có
hình vẽ đường lưỡi bò trong
các diễn đàn khoa học tự nhiên
mà không có chú thích đầy
đủ là thủ thuật chính trị, lợi
dụng sự khách quan của khoa
học cho các mục tiêu về biên
giới, lãnh thổ.
Các tạp chí quốc tế
nói gì?
Câu hỏi đặt ra là tại sao
những hình ảnh minh họa
không liên quan và không
có cơ sở pháp lý như đường
chín đoạn lại có thể vượt qua
quy trình bình duyệt và hiệu
đính khắt khe của các tạp chí
khoa học tự nhiên. Nguyên
nhân của hiện tượng này
nằm ở lỗ hổng kiến thức liên
ngành hoặc thiếu bao quát về
các tranh chấp lãnh thổ, chủ
quyền trong giới khoa học tự
nhiên quốc tế.
Ngoài ra, nhiều chuyên gia
phản biện và biên tập viên
của các tạp chí có thể chỉ
tập trung vào nội dung khoa
học của bài báo hơn là chi
tiết của các hình ảnh minh
họa và khó lòng nhận ra việc
TQ đã khéo léo lợi dụng khoa
học để thúc đẩy các mục tiêu
chính trị. Và thậm chí ngay
cả khi được thông báo về vấn
đề này, một số NXB và biên
tập viên đã chọn phương án
tránh “gây hấn” với TQ. Lý
do là TQ vừa là nguồn cung
đáng kể các bài báo khoa
học cho các tạp chí, vừa là
thị trường lớn cho các sản
phẩm đã xuất bản.
Phản hồi với nỗ lực đấu
tranh của các nhà khoa học
Việt Nam,
Science
đã đăng
chú thích của ban biên tập
từ năm 2011 nhấn mạnh rằng
tạp chí này “không đứng về
bên nào trong các yêu sách
chủ quyền/quyền tài phán
và sẽ xem xét lại quá trình
bình duyệt bản đồ”. Cũng
trong năm 2011,
Nature
đã
xuất bản hai bài báo đề cập
đến ý đồ của TQ trong việc
sử dụng các ấn phẩm khoa
học để thúc đẩy các yêu sách
chủ quyền. Sau đó, với các
bài báo có hình ảnh đường
chín đoạn,
Nature
đều đăng
kèm chú thích trung lập với
các yêu sách quyền tài phán.
Sự phản hồi của các NXB/
ban biên tập kể trên là minh
chứng cho thấy nỗ lực của các
học giả Việt Nam đã đạt được
một số kết quả tích cực. Đây
là bước đầu đánh động ban
biên tập các tạp chí về việc
vi phạm đạo đức hàn lâm của
các học giả TQ. Năm 2018,
NXBElsevier đưa ra chú thích
nhằm nhấn mạnh đường chín
đoạn trong bản đồ sử dụng
trong bài là “đối tượng tranh
cãi trong luật quốc tế, ngoại
giao và chính trị”. Đến nay,
đây là cách xử lý ở mức cao
nhất của các NXB.
Biểu đồ số lượng bài báo khoa
học có đường chín đoạn qua các
năm. Nguồn: Tác giả vẽ
Bản đồ có đường chín đoạn phi
pháp của TrungQuốc.
Ảnh: CSIS
Họ đã nói
Để đạt được mục tiêu
“không đánh mà
thắng” ở Biển Đông,
TQ đã tăng cường
truyền bá đường
chín đoạn trên các
ấn phẩm quốc tế.
Trung Quốc có ý đồ
“mưa dầm thấm đất”
Người TQ chịu ảnh hưởng
rất lớn từ binh pháp của Tôn
Tử: Thượng sách của việc
dụng binh là dùng mưu lược
để thắng lợi; sau đó là các biện
pháp dùng ngoại giao để hạ
đối thủ; trong khi việc dùng
quân lính đánh trực diện vào
thành để thắng chỉ là hạ sách.
Đểđạt đượcmục tiêu“không
đánhmà thắng” ở Biển Đông,
TQ đã tăng cường truyền bá
đường chín đoạn trên các ấn
phẩm quốc tế nhằm đánh vào
nhận thức, tình cảm, tâm lý
của cộng đồng quốc tế, bao
gồm giới khoa học và tri
thức. Nói cách khác, TQ coi
“dư luận” là một mặt trận,
bên cạnh hai mặt trận quan
trọng khác là “tâm lý chiến”
và “pháp lý chiến”. Trong
đó, với “dư luận chiến”, TQ
tập trung tuyên truyền hòng
làm thay đổi quan điểm của
cộng đồng quốc tế. Điều này
không phải diễn ra một sớm
một chiều, mà TQ nhắm đến
dài hạn.
Phải khẳng định rằng việc
lồng ghép các bản đồ có hình
vẽ đường chín đoạn trong
các công trình nghiên cứu
về khoa học tự nhiên không
làm thay đổi giá trị pháp lý
của yêu sách đường lưỡi bò.
Tuy nhiên, đường chín đoạn
có thể tồn tại lâu dài trong
hệ thống tri thức của nhân
loại nếu các NXB tiếp tục
cho phép đường chín đoạn
tồn tại trên các ấn phẩm của
họ vì bất kỳ lý do gì.
Không loại trừ khả năng
phía TQ có thể sử dụng lại
các bản đồ này, viện dẫn đến
các nghiên cứu, xuất bản đã
có như là một sự (ngầm) thừa
nhận thực tế của cộng đồng
học thuật quốc tế đối với yêu
sách chủ quyền của TQ.
Dùng đòn bẩy
pháp lý trong
cuộc chiến dư luận
Nỗ lực đấu tranh của các
nhà khoa học Việt Nam đưa
đếnmột gợi ý quan trọng: Nên
chăng tập hợp một liên minh
các nhà khoa học ở nhiều lĩnh
vực giữa các nước ASEAN
ở Biển Đông trong việc phổ
biến rộng rãi bản chất pháp lý
của đường chín đoạn. Ngoài
ra, quá trình đấu tranh với các
NXB cần nhấn mạnh tính phi
pháp của yêu sách đường lưỡi
bò theo phán quyết trọng tài
vụ kiện BiểnĐông năm2016.
Ngoài ra, cần yêu cầu các
ban biên tập, NXB khi nêu
ranh giới hành chính quốc
gia trong các hình ảnh minh
họa cho bài báo cần phải sử
dụng các tài liệu chính thức
của Liên Hợp Quốc.
Tiếpthêmsứcchogiớichuyên
gia, họcgiả, chínhphủcácnước
cũng có thể có tiếng nói chính
thứcvàmạnhmẽhơnvềvấnđề
này. Trong sáu tháng đầu năm
2020, ởBiểnĐông, vai trò của
luật pháp quốc tế vàUNCLOS
đangđượcđềcaovàphánquyết
của Tòa Trọng tài đang được
hồi sinh qua cuộc chiến công
hàmvà tuyên bố của các nước
thời gian gần đây.
Với xu thế này, đây có thể
là thời điểm phù hợp để chính
giới và giới chuyên gia phối
hợp hành động, cùng nhau
hướng đến mục tiêu đảm bảo
tính khách quan của khoa học
cũng như sự toàn vẹn của hệ
thống pháp lý quốc tế không
bị lợi dụng.•
(*)
Nghiên cứu viên Viện Biển Đông,
Học viện Ngoại giao Việt Nam
VấnđềTQcài cắmhình vẽđường chínđoạn
được các học giảViệt Namphát hiện và phản
đối từ năm 2011. Đỉnh điểm của phong trào
phản đối này là nhóm 57 học giả, kỹ sư Việt
Nam ở trong và ngoài nước gửi thư đến tạp
chí
Nature
đề nghị gỡ các bản đồ có hình vẽ
đường chín đoạn.
Liên quan vấn đề này, TS Dương Danh
Huy (Anh) đã gửi thư phản đối đến tạp chí
Science
của Hiệp hội Khoa họcMỹ (AAAS); GS
PhạmQuangTuấn (Úc) cũng phản đối
Waste
Management
; ởCanada có nhómXóa Lưỡi Bò
của TS Bùi Quang Hiển và TS Trần Ngọc Tiến
Dũng; ởÚc, Mỹ và NewZealand có nhómcủa
chuyên gia Nguyễn Hùng, Ngô Khoa Bá, Lê
QuangLong; ởĐức cónhómVLOS của chuyên
gia Cao Xuân Hiếu…
Năm 2015-2016, TS Vũ Đình Thống (Viện
Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam)
đã nỗ lực chặn đứng một bài báo định lồng
ghép xuất bản bản đồ lưỡi bò phi pháp trên
tạp chíThú học (
Journal ofMammalogy
). Việc
lợi dụng của TQ lắng xuống kể từ năm 2012
đến 2018, tuy nhiên các học giả TQ vẫn âm
thầmxuất bản các bảnđồnày. Năm2019, báo
chí một lần nữa chú ý đến vấn đề này khi PGS
Nguyễn Đình Phú (ĐH California ở Irwin, Mỹ)
nêu và trao đổi vấn đề này với NXB Elsevier.
Nỗ lực của các nhà khoa học Việt Nam
Trước năm 2009, số lượng
các bài báo có bản đồ đường
chín đoạn chỉ mang tính đơn
lẻ. Tuy nhiên, từ năm2010 đến
nay, con số này tăngmạnhqua
từng năm. Năm 2018, các tạp
chí khoa học tự nhiên uy tín đã
đănghơn57bài; sáu thángđầu
năm 2019 có 45 bài có hình vẽ
đường chínđoạn.Và xu thếnày
vẫn tiếp diễn trong năm 2020.
ThS
NGUYỄN THÙY ANH
,
Viện Biển Đông
