6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Năm 14-12-2023
chưa thành niên phạm tội so với
người đã thành niên.
BLHS năm 2015 quy định người
chưa thành niên phạm tội chỉ bị
áp dụng một trong bốn loại hình
phạt đối với mỗi tội phạm: cảnh
cáo, phạt tiền, cải tạo không giam
giữ, tù có thời hạn. Không áp
dụng hình phạt tử hình, chung
thân và không áp dụng hình phạt
bổ sung đối với người chưa thành
niên phạm tội.
Việc giới hạn loại hình phạt có
thể áp dụng hình phạt đối với người
chưa thành niên phạm tội là một
xu hướng phân biệt theo hướng
khoan hồng hơn giữa người chưa
thành niên và người đã thành niên
phạm tội của chính sách pháp luật
hình sự Việt Nam thể hiện nhất
quán trong các BLHS năm 1985,
1999, 2015 của Việt Nam.
- Giới hạn về mức hình phạt
có tính chất khoan hồng đối với
người chưa thành niên phạm
tội so với người đã thành niên
phạm tội.
Hiện nay, pháp luật hình sự
Việt Nam mức tối đa phạt tiền,
cải tạo không giam giữ là 1/2 so
với người đã thành niên phạm tội
tương ứng; còn đối với hình phạt
tù thì mức hình phạt tối đa được
phân hóa theo hai nhóm: người
phạm tội từ đủ 14 tuổi đến dưới
16 tuổi thì mức hình phạt tối đa
là 12 năm tù, từ 16 tuổi đến dưới
18 tuổi thì mức hình phạt tối đa
là 18 năm tù.
- Mở r ộng c á c b i ệ n ph á p
miễn, giảm TNHS và hình phạt
đối với người chưa thành niên
phạm tội.
Cơ sở để mở rộng áp dụng rộng
rãi các biện pháp miễn, giảm
TNHS đối với người chưa thành
niên phạm tội xuất phát từ mục
đích xử lý người chưa thành niên
phạm tội chủ yếu mang tính chất
giáo dục, giúp đỡ họ tái hòa nhập
xã hội và hạn chế áp dụng hình
phạt đối với người chưa thành
niên phạm tội.
TSPHANANHTUẤN,
TrườngĐHLuậtTP.HCM
P
háp luật Việt Nam cũng như
các nước trên thế giới đều có
những quy định phù hợp để
bảo vệ, giáo dục, phòng ngừa các
hành vi xâm phạm người dưới 18
tuổi hoặc xử lý người dưới 18 tuổi
phạm tội.
Giới hạn loại hình phạt
Luật hình sự bảo vệ quyền con
người thông qua quy định về trách
nhiệm hình sự (TNHS) đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội thể
hiện ở nhiều quy định:
- Việc quy định giới hạn loại
hình phạt hoặc loại hình phạt chỉ
có thể áp dụng đối với người chưa
thành niên phạm tội là một trong
những cách thức thể hiện bảo vệ
quyền con người đối với người
Một phiên tòa xét xử vụ án có người dưới 18 tuổi phạmtội ở phòng xử án hình sự. Ảnhminh họa: TRẦN LINH
NHỮNG THÀNH TỰU NHÂN QUYỀN Ở VIỆT NAM - BÀI 4
Bảo vệ quyền
của người
dưới 18 tuổi
phạm tội
Việc giới hạn loại hình phạt có thể áp
dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
là cách phân biệt theo hướng khoan hồng
hơn trong chính sách pháp luật hình sự
Việt Nam.
Khoan hồng trước
những lầm lỡ
Luật hình sự Việt Nam hiện hành
bên cạnh các biện pháp miễn, giảm
TNHS áp dụng chung cho cả người
đã thành niên và chưa thành niên
cũng đã quy định nhiều biện pháp
khoan hồng dành riêng cho người
chưa thành niên phạm tội với các
điều kiện khoan hồng hơn như:
miễn TNHS (khoản 2 Điều 91
BLHS), giảm hình phạt (Điều 105
BLHS), tha tù trước thời hạn có
điều kiện (Điều 106 BLHS). Chẳng
hạn, người chưa thành niên phạm
tội chỉ cần chấp hành một phần tư
(1/4) thời hạn thì có thể được giảm
chấp hành hình phạt tù (Điều 106
BLHS). Điều này cho thấy trong
chừng mực nhất định thể hiện xu
hướng bảo vệ quyền con người đối
với người chưa thành niên phạm tội.
- Mở rộng áp dụng các biện pháp
giáo dục đối với người chưa thành
niên phạm tội.
Các biện pháp giáo dục đối với
người chưa thành niên hiện nay
bao gồm: khiển trách, biện pháp
giáo dục tại xã, phường, thị trấn
(được áp dụng khi miễn TNHS
đối với người chưa thành niên
phạm tội) và giáo dục tại trường
giáo dưỡng (biện pháp tư pháp áp
dụng đối với người chưa thành niên
phạm tội và có tính chất thay thế
cho hình phạt).
Các biện pháp giáo dục này có
thể áp dụng đối với người chưa
thành niên phạm tội ở tất cả giai
đoạn điều tra, truy tố, xét xử (khiển
trách, biện pháp giáo dục tại xã,
phường, thị trấn) hoặc chỉ ở giai
đoạn xét xử (giáo dục tại trường
giáo dưỡng).
- Xử lý chuyển hướng và tư pháp
phục hồi đối với người chưa thành
niên phạm tội.
Trong luật hình sự Việt Nam,
biện pháp tư pháp phục hồi đối
với người chưa thành niên phạm
tội là hòa giải tại cộng đồng (Điều
94 BLHS). Biện pháp này được
áp dụng khi miễn TNHS đối với
người chưa thành niên phạm tội.
Do đó, về bản chất, nó là một biện
pháp kết hợp giữa hai xu hướng: xử
lý chuyển hướng và tư pháp phục
hồi cùng một lúc áp dụng đối với
người chưa thành niên phạm tội.•
Việc quy định giới hạn loại
hình phạt hoặc loại hình
phạt chỉ có thể áp dụng
đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội làmột trong
những cách thức thể hiện
bảo vệ quyền con người.
Tiêu điểm
Thay đổi nền tảng quy định
tố tụng
BLTTHS 2015đãquyđịnh riêngmột
chương (chương XXVIII) gồm18 điều,
từĐiều413đếnĐiều430 về thủ tục tố
tụng đối với người dưới 18 tuổi, trên
tinh thần đảm bảo quyền lợi chính
đáng cho họ do chưa phát triển đầy
đủ về thể chất và tinh thần.
Điều414BLTTHS2015ghi nhậnbảy
nguyên tắc khi tiến hành tố tụng đối
với vụ án có người tham gia tố tụng
là người dưới 18 tuổi. Đây làmột thay
đổi nền tảng trong quá trình tố tụng
đối với người dưới 18 tuổi, thể hiện
sự tôn trọng và tuân thủ tiêu chuẩn
quốc tế, đồng thời thểhiệnquanđiểm
và chính sách nhân đạo củaViệt Nam
với mục đích tạo điều kiện để bảo vệ
quyềnvà lợi íchcủangười dưới 18 tuổi.
Cơ quan tiến hành tố tụng phải
nghiêm túc thực hiện những nguyên
tắc này. Bất kỳ vi phạm hoặc thực thi
không đầy đủ nào làm ảnh hưởng
nghiêm trọng tới việc đảmbảo lợi ích
của người dưới 18 tuổi đều bị cấm.
PL
Tại Hà Nội, TP.HCM và một số tòa án cấp tỉnh khác,
Tòa Gia đình và người chưa thành niên đã được thành
lập. Riêng tại TP.HCM, TAND TP Thủ Đức là tòa án cấp
huyện đầu tiên có thành lậpTòa Gia đình và người chưa
thành niên. Còn các tòa án cấp huyện khác thì được bố
trí phòng xử thân thiện đối với vụ án thuộc thẩmquyền
của Tòa Gia đình và người chưa thành niên.
Người tiến hành tố tụng trong các vụ án có người
dưới 18 tuổi thamgia tố tụngngoài việc làngười chuyên
trách, có kiến thức pháp luật tốt thì họ còn được trang
bị kiến thức về tâm lý trẻ em; tâm lý bị can, bị cáo, bị
hại; kỹ năng nghiên cứu hồ sơ; kỹ năng xét hỏi; giao
tiếp ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu.
Vụ án có người dưới 18 tuổi phạm tội xử ở phòng
xử thân thiện (hoặc phòng xử được bố trí thân thiện)
không có bục khai báo, thẩm phán xét xử không mặc
áo choàng…, trừ những trường hợp phải xử ở phòng
xử án hình sự quy định tại Điều 4Thông tư 02/2018 của
Chánh án TAND Tối cao.
Không xét xử lưu động đối với vụ án hình sự có người
tham gia tố tụng là người dưới 18 tuổi.
Người dưới 18 tuổi tham gia tố tụng được chỉ định
người đại diện hợp pháp (khoản 1 Điều 420 BLTTHS,
khoản 3 Điều 423 BLTTHS)…; chỉ định người bào chữa
(khoản 5 Điều 414 BLTTHS).
Các quy định về áp dụng biện pháp ngăn chặn,
cưỡng chế đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên
tinh thần chỉ xem biện pháp áp dụng này là biện pháp
cuối cùng, đối với người gây ra nguy cơ thực sự cho an
toàn công cộng…
Cơ quan tiến hành tố tụng phải cân nhắc kỹ càng
việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn không tước đi
quyền tự do của người dưới 18 tuổi; và chỉ áp dụng các
biện pháp giam, giữ khi các biện pháp trên không khả
thi hoặc không phù hợp.
Khi quyết định hình phạt, tòa án chỉ có thể đưa ra
án phạt đối với tội phạm dưới 18 tuổi nếu xét thấy
việc miễn TNHS và áp dụng bất kỳ biện pháp giám sát
hoặc giáo dục cụ thể nào cũng không mang lại hiệu
quả giáo dục và răn đe.
Về án treo, theo Nghị quyết 01/2022 của Hội đồng
ThẩmphánTANDTối cao (sửa đổi, bổ sungmột số điều
của Nghị quyết 02/2018) thì trường hợp người dưới 18
tuổi phạm tội hai lần trở lên vẫn có thể được hưởng án
treo. Đây làmột trong những điểmmới của hướng dẫn
về án treo, thể hiện tinh thần bảo vệ lợi ích tốt nhất cho
người dưới 18 tuổi, đảmbảo nguyên tắc giáo dục, giúp
họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành
công dân có ích cho xã hội.
PHƯƠNG LOAN
Tòa án thân thiện cho người dưới 18 tuổi
Mộtphiêntòaxétxửngườidưới18tuổiphạmtội
ởphòngxửthânthiện.Ảnh:SONGMAI
