6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Tư 15-5-2024
Nhà báo đang tác nghiệp tại phòng riêng dành cho cơ quan báo chí trong phiên xử bé gái támtuổi bị bạo hành đến chết
ở quận Bình Thạnh, TP.HCM. Ảnh: NGUYỆTNHI
8 lý do
không nên
hạn chế
quyền ghi
âm, ghi hình
của báo chí
tại tòa
Báo chí sẽ kết nối tư duy của những quan
tòa vốn “xét xử độc lập và chỉ tuân theo
pháp luật” với mongmuốn, ước vọng và
lý lẽ đời thường của người dân.
Trường ĐH Luật TP.HCM
TSNGUYỄNTHỊ THIỆNTRÍ,
D
ự thảo Luật Tổ chức TAND
(sửa đổi) vừa mới bổ sung quy
định: “Việc ghi âm lời nói, ghi
hình ảnh tại phiên tòa, phiên họp
chỉ được thực hiện trong thời gian
khai mạc phiên tòa, phiên họp và
tuyên án, công bố quyết định khi
có sự cho phép của chủ tọa phiên
tòa, phiên họp; trường hợp ghi
âm, ghi hình ảnh của người tiến
hành tố tụng khác, người tham gia
phiên tòa, phiên họp thì phải được
sự đồng ý của họ”.
Quy định này ít được đề cập trên
các diễn đàn chính thức của Quốc
hội và gần như không được đề cập
trong tờ trình dự thảo luật. Tuy nhiên,
đây lại là quy định có tác động sâu,
rộng đến công tác thông tin, truyền
thông và trực tiếp ảnh hưởng đến
tính công khai của công tác xét xử
của tòa, đó là quy định về quyền
được ghi âm, ghi hình của cơ quan
báo chí tại phiên tòa.
Quy định này so với luật hiện
hành là hoàn toàn mới. Theo báo
cáo về tổng kết thi hành Luật Tổ
chức TAND năm 2014, tòa án cho
rằng pháp luật về việc tham dự, đưa
tin tại phiên tòa chưa đầy đủ. Điều
này gây ảnh hưởng đến an ninh trật
tự, tôn nghiêm của tư pháp và bí
mật về đời sống riêng tư của người
tham gia tố tụng, người tiến hành tố
tụng tại phiên tòa. Bên cạnh đó, ảnh
hưởng đến sự tập trung của HĐXX
trong phiên tòa, tác động đến tâm
lý, cuộc sống của thẩm phán khi bị
đưa hình ảnh cá nhân lên mạng xã
hội, ảnh hưởng đến sự công tâm,
khách quan của thẩm phán.
Đó cũng là lý do dự thảo Luật
Tổ chức TAND (sửa đổi) có quy
định mới về việc ghi âm, ghi hình
Việc công khai cũng như
cho phép ghi âm, ghi
hình tại phiên tòa ở góc
nhìn tích cực sẽ lan tỏa
những hình ảnh đẹp của
những người bảo vệ công
lý, đồng thời sẽ lan tỏa
những thông điệp
tích cực về nền tư pháp.
tại phiên tòa, phiên họp.
Tuy nhiên, cần xem xét vấn đề
toàn diện hơn để đánh giá đúng đắn
về sự hợp lý của quy định nêu trên.
Công lý không thể thiếu
sự công khai, minh bạch
Tổng quan mà nói, việc hạn
chế việc đưa tin, ghi hình của báo
chí tại phiên tòa là điều chưa thỏa
đáng trong xu thế hướng đến xây
dựng Nhà nước pháp quyền, càng
là nghịch lý với cơ quan có chức
năng bảo vệ công lý như tòa án.
Vốn dĩ công lý không thể đạt được
khi thiếu sự công khai, minh bạch.
Thứ nhất, việc hạn chế quyền
tác nghiệp và đưa tin của báo chí
tại phiên tòa liệu có mâu thuẫn với
nguyên tắc xét xử công khai trong
tố tụng không?
Xét xử công khai là nguyên tắc
mang tính kim chỉ nam của ngành
tư pháp, được quy định trong các
luật tố tụng và được hiến định trong
hiến pháp. Việc đưa tin, thông tin
một cách chuyên nghiệp, bài bản
về phiên tòa và những diễn biến tại
phiên tòa là biểu hiện cốt yếu của
sự công khai này.
Như một lẽ đương nhiên, công
khai là điều kiện tiên quyết để đạt
được sự minh bạch và khách quan
trong xét xử. Việc hạn chế cơ quan
báo chí thông tin tại phiên tòa liệu
có tránh được sự hoài nghi của xã
hội về sự minh bạch và tính khách
quan của vụ việc và bản án.
Do đó, quy định hạn chế việc ghi
âm, ghi hình của báo chí tại phiên
tòa là vấn đề trọng đại, cần xem
xét thấu đáo, tránh vì được cái nhỏ
nhưng cái mất lại quá lớn.
Báo chí là cơ chế
giám sát xã hội
Thứ hai, dưới góc nhìn của hoạt
động giám sát xã hội đối với ngành
tư pháp thì việc hạn chế báo chí ghi
âm, ghi hình là một bước thụt lùi.
So với giám sát chuyên môn của
VKS hay cơ quan dân cử thì giám
sát xã hội có ý nghĩa đặc biệt quan
trọng trong việc bảo đảm pháp chế.
Từ đó, nâng cao vị thế của người
dân trong kiểm soát quyền lực nhà
nước và vai trò của tư pháp trong
bảo vệ pháp luật theo đó cũng được
đề cao.
Ngoài thực hiện chức năng giám
sát trực tiếp thì báo chí còn là kênh
thông tin thiết yếu để xã hội được
biết về vụ việc, qua đó thực hiện vai
trò giám sát xã hội của mình. Nếu
hạn chế báo chí ghi âm, ghi hình
(hệ quả kéo theo là sẽ bị hạn chế
việc đưa tin vì vấn đề rủi ro thông
tin khi không có bản ghi âm để đối
chiếu) thì có cơ chế nào thay thế
để bảo đảm việc giám sát xã hội sẽ
được thực hiện?
Thứ ba, ở phương diện tuyên
truyền, phổ biến pháp luật thì có lẽ
không hình thức nào tuyên truyền,
phổ biến tốt hơn các hoạt động báo
chí, truyền thông chuyên nghiệp.
Đặc biệt, việc ghi hình, ghi âm diễn
biến trực tiếp tại phiên tòa để có dữ
liệu thông tin trên mặt báo chính là
cách tác động trực tiếp, rõ ràng nhất
đến ý thức pháp luật của người dân.
Điều này có thể thấy rõ trong vài
năm trở lại đây, cùng với sự phát
triển của công nghệ thông tin, sự
phát triển của báo chí điện tử cũng
tỉ lệ thuận, các vụ án lớn, án điểm
đều được thông tin chi tiết đến người
dân. Từ đó, ý thức pháp luật, hiểu
biết về pháp luật, sự tiếp cận và am
hiểu pháp luật của người dân cũng
được nâng lên so với trước.
Cần trao đặc quyền
cho báo chí
Thứ tư, khi các mạng xã hội càng
phát triển mạnh thì báo chí chính
thống càng phải được củng cố hơn
và càng nên được trao đặc quyền
hơn trong việc tiếp cận và thu thập
thông tin để khẳng định vị thế của
nguồn tin chính thống.
Như một lẽ tất nhiên, khi những
thông tin chính thống càng mạnh
thì những nguồn tin không chính
thống sẽ càng yếu đi.
Thứ năm, thực tiễn cho thấy cũng
có những thông tin chưa đúng từ báo
chí hoặc có hoạt động tác nghiệp
đôi khi có những ảnh hưởng nhất
định đến công tác xét xử.
Có thể nói sai phạm của báo chí
trong tác nghiệp cũng như các sai
phạm trong các môi trường khác, là
điều không tránh khỏi, quan trọng
là làm sao để kiểm soát chứ không
phải cấm đoán.
Báo chí sai ở đâu thì xử lý ở đó,
không vì một vài thông tin chưa
đúng trong một vài trường hợp cá
biệt mà hạn chế quyền được đưa tin
của báo chí, vi phạm nguyên tắc tự
do báo chí.
Sự hạn chế này không chỉ không
đúng với bản thân báo chí mà còn
đồng nghĩa với việc hạn chế quyền
được thông tin, quyền được biết
chính đáng của người dân về những
hoạt động vốn phải được công khai.
Kết nối tòa án với lý lẽ đời
thường
Thứ sáu, việc công khai cũng như
chophépghi âm, ghi hình tại phiên tòa
ở góc nhìn tích cực sẽ lan tỏa những
hình ảnh đẹp của những người bảo vệ
công lý, đồng thời sẽ lan tỏa những
thông điệp tích cực về nền tư pháp.
Thông qua việc ghi âm, ghi hình
trực tiếp tại phiên tòa, các cơquan tiến
hành tố tụng buộc phải xây dựng và
bảo vệ hình ảnh bản thân, bảo vệ hình
ảnh nền tư pháp trước truyền thông.
Mặcdùđây làmột thách thứcnhưng
cũng đồng thời là một phương thức
hữu hiệu để mỗi thẩm phán, những
người tham gia tố tụng khác phải
rèn giũa chuyên môn, tác phong, tư
cách, để mỗi phát ngôn được nói ra
tại tòa đều là chuẩn mực.
Thứ bảy, dưới góc nhìn chuyên
môn, sự tham gia của báo chí càng
sâu rộng, thông tin vụ án càng được
biết đến, người dân càng quan tâm.
Sự tham gia của dư luận xã hội ở
phương diện nào đó là cách để lẽ
công bằng thuần nhất trong cuộc
sống đời thường được len lỏi và tác
động nhất định đến cách đánh giá,
nhìn nhận bản chất vụ việc của tòa án.
Nói cách khác, trong xu thế phát
triển của án lệ hiện nay thì sự cứng
nhắc của pháp luật thành văn cần
được bổ khuyết bởi những lý lẽ đời
thường. Mà trong đó, vai trò của báo
chí chính thống là hết sức quan trọng
để kết nối tư duy của những quan tòa
chuyên nghiệp vốn “xét xử độc lập
và chỉ tuân theo pháp luật” với những
tư duy, mong muốn, nguyện vọng,
những lý lẽ rất đời trong cuộc sống
đời thường. Bởi vì công lý không
phải của tòa mà công lý thuộc về
người dân.•
Quốc tế không cấm đoán ghi âm, ghi hình ở tòa
Ở phương diện quốc tế, mặc dùmỗi nước có quy định khác nhau về vấn
đề ghi âm, ghi hình trong phiên tòa nhưng nhìn chung đều không cấm
đoán, trừ những trường hợp đặc biệt mà pháp luật tố tụng Việt Nam cũng
đã có quy định.
Đa số các nước đều quy định theo hướng cho phép có kèm theo điều
kiện. Điều kiện đó có thể là sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa, có thể là một
camkết về bảo vệ quyền riêng tư hoặc ràng buộc trách nhiệmpháp lý kèm
theo nếu người đưa tin vi phạm…
Do đó, cần xem lại quy định của dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) để
chắc chắn rằngquyđịnhnày củapháp luậtViệtNamkhông trở thànhcábiệt.
