CHỦNHẬT 27-9-2015
9
VĂNHÓA - GIẢI TRÍ
Chuyệnnhỏvềtựa
sáchdịch
Tựa những tác phẩm là tên nhân vật nhưAnnaKarenina, Lolita,
DavidCopperfield thì thườngdịchgiảđểnguyênkhôngcầnsuynghĩ.
Nhưng cũng có tác giảViệt hóaAnnaKarenina thànhAn naKha lệ
ninh hay Jane Eyre thànhKiềuGiang hoặc JênErơ…Còn lại cùng
một nguyên tác những bản dịch của các dịch giả sau thường được
đặt những tựa khác để tránh việc cầm nhầm tên tựa sách của người
dịch trước. Thí dụ từ
WutheringHeights
sẽ là
Đồi gió hú
, rồi
Đỉnh
gió hú
. Từ
LesMiserable
sáchViệt ngữ có
Những kẻ khốn nạn
, sau
đó là
Nhữngngười khốnkhổ
…
Tuy nhiên, theo tôi được biết hiện nay có ít nhất hai quyển sách
nước ngoài nổi tiếngmà người dịch sau lại lấy lại nguyên tựa sách
dongườidịch trướcsáng tạo.Đó làhaiquyển
Bốgià
(nguyên tác
The
GodFather
doNgọcThứLangdịchnăm1971) và
Bắt trẻđồngxanh
(nguyên tác
TheCatcher in theRye
củaJ.D.SalingerdoPhùngKhánh
vàPhùngThăngdịchnăm1964,NXBLáBối xuấtbản).Tôidùngchữ
sáng tạo vì hai dịchgiảnàyđã“sáng tạo” chứ khôngphải chỉ thuần
làngười chuyểnngữ.Nếukhông làNgọcThứLang,mộtnhàvăn,nhà
báo thuộc loại taychơi củaSàiGòn từnhữngnăm1960 thì không thể
nàocóchữ
Bốgià
chomột địnhnghĩa trong tiếngAnhnhư sau:“The
GodFather (UsuSing)Averypowerman inacriminal organization,
esp theMafia” (NXB Tự điển Bách khoa). Sau này cómột dịch giả
đã đặt tựa sách là
Cha Thánh
- rất đúng theo nguyên nghĩa nhưng
lại trật lất ý tưởng củaquyển sách cực nổi tiếngđãđược chuyển thể
thànhphimcũngnổi tiếngkhôngkém.Nhưngdẫu saocũng tạmchấp
nhậnđượcvì người dịch saukhôngmuốndùng tên sáchdoNgọcThứ
Langđãđặt. Nhưng khi dịchgiảĐoànTửHuyếndịch lại quyểnnày
thì vẫn dùng hai chữ
Bố già
của người dịch trước trước năm 1975
(NXBVănhọc).Có thểôngĐoànTửHuyếncũngnghĩ rahai chữ
Bố
già
nhưngdầu có tựnghĩ rađi nữa thì cũng chỉ làdùng lại củaNgọc
ThứLangHà cớ gì ôngĐoàn TửHuyến không dám đề ngoài trang
bìa sách rằng:Tên sáchdoôngNgọcThứLangđặt vàcámơnngười
đãmất?Hiện nay, trong quyển tự điểnAnhViệt do nhóm tác giảTS
Trần Văn Phước biên soạn, NXB Tự điển Bách khoa đã định nghĩa
TheGodFather:Bốgià
.Thế thìai làngườiđãcócông trongviệcbiến
TheGodFather
thành
Bốgià
, NgọcThứLanghayĐoànTửHuyến?
Đây cũng là trường hợp của quyển
Bắt trẻ đồng xanh
. Năm 1992,
NXBPhụnữ xuất bảnquyểnnày dohai dịchgiảĐứcDương vàBùi
MỹHạnhvới y tựa sáchđượcxuất bảnnăm1964 tại SàiGòn.Không
lẽhai dịchgiả trẻnày không thể tìmđược cái tựa sách kháchayhơn
là chỉ muốn ăn sẵnmột cái tựa quá thoát ý đến nỗi gần như phóng
tác. Thật ra, nếu khôngbiết bàPhùngKhánh thì không thể nàohiểu
được tại saobà lạidịchcụm từ
TheCatcher in theRye
là
Bắt trẻđồng
xanh
nhưvậy.Nếudịchnguyênvăn“Rye”chỉ cónghĩa làcánhđồng
trồng lúamạch làm rượuWhiskey và cũng chẳng cóbóngdángđứa
trẻ nào có trong tựa sách củaR.D. Salinger. Nhưng nếu ta biết rằng
hai tác giả họPhùng đã lấy ý từ câu“If a body catch a body comin
through therye…” (Nếumộtđứanàobắtđượcđứanàođangđếnqua
đồng lúamạchxanh…”.Đây làhìnhảnhẩndụđầy sinhđộngdiễn tả
sựhồnnhiêncủacon trẻ.Canhchừngvàbảovệchúngcũngchính là
bảovệcái thuầnkhiết nhất trongcõi conngười.
Bắt trẻđồngxanh
ra
đời từsựcảmnhậnriêng, sựchiasẻvàđồngcảmcủahaidịchgiảvới
nhân vật chính -HoldenCaufield (hay J.D. Salinger?).
Tôi nghĩ nếu chưa có tựa sáchdohai chị embàPhùngđặt thì hai
dịchgiả trẻ sẽkhông thểnàocómột cái tựa sách thoát ý, khóhiểuvà
lột tảýcủa tácgiảnhư thế. Thếmàhai dịchgiả trẻchẳngcómột lời
nhậnrằngmìnhđãvaynợ từ tiềnbối cái tựasáchkhidịchquyểnnày.
Một quyển sách giá trị của tác giả nước ngoài có thể được nhiều
dịchgiả chuyểnngữ.Điềunày rất có lợi chongười đọc vì họ có thể
tìmđọc được bảndịchnàomàhọ cho làhay và thích thú (tất nhiên
đối với cảmquanriêng).Quamỗibảndịch,ngườiđọccó thể tìm thấy
bản sắc, phong thái và tính cách, cách sử dụng ngôn ngữ, kể cả lối
sốngcủadịchgiả.Dovậy, chắcchắndù làdịchcùngmộtnguyên tác
nhưng nếu trùng văn phong, câu chữ của bản dịch trước, bản dịch
in lần sau, dịch giả vẫn dễ bị xem là thiếu sáng tạo. Trong trường
hợpnày tại sao tácgiảhaynhà xuất bản không làmmột chuyệnhết
sứcdễdàng làghi dòngchữ“Tựanàyđặt theoquyển sáchxuất bản
nămX, của tác giả Y, nhà xuất bản Z” thì thật là vô cùng đẹp đời,
đẹp đạo…dịch!
LÊVĂNNGHĨA
Câuchuyệnvănhóa
LiệuOscarnăm2016cómỉm
cười với LeonardoDiCaprio
saubốn lần lỗihẹn?
Leonardo:
Thứgìcũngcó,
chỉthiếuOscar
Đẹp trai, tài năng và thành công từ rất sớm, LeonardoDiCaprio là
hìnhmẫu lý tưởng cho lớp diễn viên trẻ của nghệ thuật thứ bảy trên
toàn thế giới.
PHƯƠNGDUNG
L
eonardo DiCaprio lâu
nay là cái tên sánggiá
giữarừngsaoHollywood
với vai diễn trong siêu
phẩm
Titanic
, tiếp nối
sau đó là hàng loạt bộ phim đình
đám khác như
TheAviator, Blood
Diamond,TheGreatGatsby…
vàgần
đâynhất là
TheRevenant
-bộphim
đangđượcgiới điệnảnhxếpđứng
đầudanh sách giànhOscar 2016
.
Đứngđầu “Câu lạcbộ
20 triệuUSD”
Leonardo từng trảiqua thờigian
khủng hoảng, sa ngã, xuống sắc
khiến người hâmmộ thất vọng.
Thế rồianh làm lại từđầuvớiquyết
tâm khẳng địnhmình làmột diễn
viên tài năng, không đắm chìm
trongvinhquangcủaquákhứhay
bị chínhcáibóngcủamìnhđèbẹp.
Nhắc tớiLeonardongười tanghĩ
ngayđếnmộtdiễnviêncókhảnăng
diễn xuất đa dạng, có chiều sâu,
đặcbiệt lànhữngbiểucảmkhi con
người vượt ra khỏi tầm kiểm soát
của lý trí. Kỹ thuật diễn xuất của
Leonardo đã đạt đến trình độ tạo
dấu ấn cómột không hai, những
biểucảmmàchỉ cóanhmới có thể
đemđến chonhân vật.
Đơn cử như giây phút đại gia
GatsbycủaLeonardonổi cơnđiên
với chồngcủangười tìnhxinhđẹp
Daisy (trong
The Great Gatsby
).
Haimắt trợn ngược, mặt đỏ bừng
đầysátkhí, từngmạchmáu lớnnổi
cộm trên cổ đến đôi má rung lên
bầnbật trongcơngiậnđiênngười,
Leonardo khiến người xem như
muốnnhảyxổ rakhỏi ghế.Không
Cặpđôihoànhảocùng“rinh”giảiOscar?
ĐạodiễnAlejandroGonzles Inárritu làmột trongbađạodiễn
ngườiMexico thànhcông lẫy lừng tạiMỹ trongvòng15nămqua.
LeonardovàđạodiễnAlejandrochưa từng làmviệcvớinhau
trướcđâynhưngkếtquảcủa lầnhợp tácnày rấtđángkỳvọng.
The
Revenant
cókinhphí thựchiện lên tới 95 triệuUSD.Đểkịpxétgiải
trongmùagiảiOscar2016,
TheRevenant
sẽkhởi chiếusớm, giới
hạnởmột số rạp tạiBắcMỹvàođúngGiángSinhnămnay.Đầu
năm2016phimmớiđượcchiếu rộng rãi.
Kỹthuật
diễn
xuấtcủa
Leonardo
DiCaprio
đãđạtđến
trìnhđộ
tạodấu
ấncómột
khônghai.
Trongảnh:
Leonardo
trong
phim
The
Revenant
.
thể ngờ chàng lãng tử hiền hòa,
sống chết vì tình JackDawson có
thể có lúc đáng sợđến vậy.
Bằngchứngghinhận tàihoacủa
Leonardo lànhữnggiải thưởngdanh
tiếng, trong đó có nhiều quả cầu
vàngđã được trao cho anh.
Có thểnóiLeonardoDiCapriođã
có trong taymọi thứ: danh vọng,
sựnghiệp, tiềnbạc.Năm2015, anh
chính thứcbướcchânvào“Câu lạc
bộ 20 triệu đô” - nghĩa là nhóm
nhữngngôisao từngđược trả lương
trên 20 triệuUSD chomột phim.
NhómnàyởHollywoodchỉ cósáu
người. Trong đó người có thù lao
trungbình caonhất làLeonardo.
Oscar2016mỉmcười?
Dù từngđượcđềcửgiải thưởng
Oscar đếnbốn lần, Leonardovẫn
chưa từnggiànhđượcmột tượng
vàng nào. Cơ hội này cứ tiếp nối
cơ hội khác trôi quamặc dù năm
nào người ta cũng đánh giá anh
là đối thủ nặng ký nhất.
Năm nay, với kịch bản
The
Revenant
(Người về từ cõi chết)
được trau chuốt tỉ mỉ từ bàn tay
của đạo diễn người Mexico,
AlejandroGonzález Inárritu, “bế
tắc Oscar” của Leonardo có thể
sẽ được giải quyết.
Bộ phim được thai nghén từ
năm2001, trải qua rất nhiều thăng
trầmvai diễnnàymới tới tay của
Leonardo. Quá trình quay phim
gặp rất nhiềukhókhăn trongđiều
kiện thời tiết vôcùngkhắcnghiệt.
Trong phim có những cảnh quay
rất ấn tượng:Nhânvật chínhđánh
nhau với gấu, một mình chống
lại trận tuyết lở kinh hoàng trên
đỉnhnúi, cuộcchiến sinh tồnkhốc
liệt để cuối cùngHughGlass trở
về từ cõi chết, tìm kiếm kẻ thù
củamình.
Báo thù làmộtđề tàikhôngmới,
songđây là lầnđầu tiênLeonardo
thử sức với một vai diễn đầy gai
góc.Thaychonhữngbộcánhbảnh
bao, nét lãng tửquýphái, lầnnày
Leonardo hy sinh vẻ ngoài đẹp
đẽ để khoác lên tạo hình xấu xí,
nhân vật của anh được lột tả đến
tận cùng những góc khuất và sự
xấu xa trong tâm hồn.
Thể loại phim tiểu sử và dạng
nhânvật này rất “hợpvị”với giới
chuyên môn, những người cầm
cân nảy mực ở Viện Hàn lâm
Mỹ. Chính vì vậy, một lần nữa
Leonardonhóm lênhyvọngmãnh
liệt vàođề cử thứ5vàmột tượng
vàng Oscar thực sự dành cho nỗ
lựckhôngngừngnghỉ củaanh.
◄
