CHỦNHẬT 15-11-2015
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
Từnhữngnămđầuthếkỷ19,xưởngBaSonsảnxuất, sửachữamọi loại chiến
thuyền,
nơiđặt lòđúccáchạngsúng lớnnhỏbằngđồnghaybằnggang, tập trunghàng
ngàncôngnhânvớinhiềungànhchuyênmônkhácnhau.Ảnh:HOÀNGGIANG
Xưởng tàuđầu tiên
tiếpcận vănminhcông
nghiệpphươngTây
Côngviệcsảnxuấtcủathủyxưởng
vềsaukhôngphảitậptrungvàochiến
thuyềnnhưdưới thờiNguyễnÁnh
trước đó,mà đóngvà sửa chữa cả
thuyềnbuônởSàiGòn,thuhútnhiều
thợ từcác thônxóm, thợ trongnghề
thủcôngđóngvàsửachữa thuyền.
Một năm saukhi chiếm thànhGia
Định (17-2-1859),Phápkhôiphục
thủy trại của nhà Nguyễn thành
trạm sửa chữa tàu bè để phục vụ
chocáccuộchànhquânxâmchiếm
vàbìnhđịnh.Dầndầnhọmở rộng
quymô của trạm thànhmột công
xưởng có khả năng sửa chữa và
đóngmới tàu thuyền.
Ngày28-4-1863, thựcdânPháp
ra quyết định thành lập xưởng
đóng tàu Sài Gòn tại thủy xưởng
BaSon, gọi làArsenal deSaigon,
mà trongdângian thườnggọi làBa
Son.Làchi nhánhcủa thủyxưởng
đóng tàu Toulon bên Pháp trực
thuộc Bộ Hải quân Pháp, xưởng
Ba Son tiếp nhận kỹ thuật châu
Âu, được trang bị thiết bị tương
đối hiệnđại và quản lý theo cung
cáchcôngnghiệpphươngTây.Có
lẽBaSon làcơsởcôngnghiệpđầu
tiênởnước taápdụngchếđộ làm
việc tám giờ mỗi ngày. Đội ngũ
thợ đóng thuyền không còn theo
tập quán truyền thống, tức đóng
thuyền theokiểu thủ côngmà bắt
đầu làm quen và sử dụng họa đồ,
phươngphápkỹ thuật - côngnghệ
mới, có chuyên gia phương Tây
hướng dẫn.
NhưvậyởViệtNam,chínhxưởng
BaSonđãmởđầuviệc tiếpcậnvăn
minh công nghiệp, tiếp thu thành
tựuvănhóa, khoahọckỹ thuật thế
giới trongbuổiđầuphát triểnnghề
đóng tàu thuyền trênđất SàiGòn.
Theo các tài liệu ghi lại, bến tàu
nổi đượchạ thủyvào thángGiêng
năm1866.Năm1884, côngnghiệp
sửa chữa và đóng tàu phát triển
thêmmột bước bằng việc chính
phủPhápchoxâydựng thêmmột
ụ tàu lớn để làm căn cứ sửa chữa
tàu cho các hạm đội quânPháp ở
vùng Viễn Đông, đến năm 1888
thì hoàn thành. Cũng nhằmmục
đích phục vụ hoạt động quân sự,
thực dân Pháp đầu tư nhiều thêm
tại Ba Son, mở rộng quymô xây
dựng, tạo lập hệ thống các công
trình, xưởng, trại cùng trang thiết
bị, máymócmới, đồng bộ, kể cả
máy công cụ lớn, cơ khí nặng,
đáp ứng những đòi hỏi trong sửa
chữa, đóng tàu quân sự lẫn tàu
biển hoàn chỉnh.
Khu cao tầng5 tỉ USD
Mấynămgầnđây,mộtsốchuyên
gia du lịch nước ngoài đã bày tỏ
hy vọng rằng trong tương lai các
di sảnkiến trúccủakhuxưởngBa
Son sẽ được phục hồi thànhmột
khugiải trí và di sảngiốngTrung
tâmcảngbiểnSouthStreetSeaport
của NewYork. Họ cho rằng Sài
Gòn vốn thiếu khu vực giải trí
đặc biệt và xưởngBa Son làmột
chỗ hoàn hảo với các công trình
cókiến trúc thuộcđịa lý tưởngđể
chuyển đổi thành nhà hàng, cửa
hàng, quán rượu và quán cà phê
vớivị trí trung tâmTPvàvensông.
Nơi đây cũng là một khu vực lý
tưởngdành riêng chongười đi bộ
vàcác triển lãmvề lịch sửcủaTP.
Còn trong thực tế, dựán tại khu
cảngBaSonđangđượcTậpđoàn
EUNSANvàOUEcủaHànQuốc
đềnghịđầu tưvới tổngvốndựkiến
là 5 tỉ USD. TheoUBNDTP, dự
án tại khu đất của xưởngBa Son
làmột dự án trọng điểm trên địa
bàn, góp phần chỉnh trang đô thị
theoquyhoạchkhu trung tâmTP
đã được duyệt, đồng bộ với các
công trình hạ tầng kỹ thuật khác
trongkhuvựcnhưcầuThủThiêm
2, tuyến metro số 1, trong đó có
đoạn đi ngầm từ ga Nhà hát TP
đến gaBa Son.
Theo đồ án quy hoạch chi tiết
xâydựngđô thị tỉ lệ1/500đãđược
UBNDTP phê duyệt, khu trung
tâm phức hợp Sài Gòn - Ba Son,
nằm trọn trong khu vực nhàmáy
Ba Son, được giới hạn bởi sông
Sài Gòn, đường Tôn Đức Thắng
và NguyễnHữu Cảnh. Toàn diện
tíchquyhoạchkhoảng24ha, trong
đó40%dànhchokhu trung tâm tài
chínhvănphòng, 20%khuở, còn
lại kinhdoanh thươngmại dịchvụ
khách sạn cao cấp. Định hướng
chứcnăngcủakhuđô thịnàyngoài
mụcđích trở thành trung tâmphức
hợp còn là công trình cao tầng tập
trung, đồng bộ về tiện ích xã hội
kỹ thuật, phát triển thươngmại.
TUẤN THỊNH
H
ình dung diện mạo
mới của xưởng Ba
SonkhiếnngườiSài
Gònvàbấtkỳaiyêu
quýdi sảnnàycũng
longạivề tình trạngcáccông trình
kiến trúcxưa ít ỏi còn sót lại cũng
phải nhường chỗ cho những cao
ốc và trung tâmmua sắmvôhồn.
Một du khách phương Tây cảm
thán về số phận xưởng Ba Son:
“Một trong số ít giọt cuối cùng
củamột Sài Gòn quyến rũ sẽ tan
biếnmất vào dòng sông”.
Thủy xưởng thời chúa
NguyễnÁnh
Tiền thân của xưởngBa Son là
thủyxưởng.Thủyxưởngđược lập
ra từnăm1790, dưới thờiNguyễn
Ánh, trênmảnhđất là khuvựcBa
Son ngày nay. Thủy xưởng ra đời
lúcbấygiờkhôngphảivìmục tiêu
thươngmạimàvì nơi đâycóvị trí
chiến lược, lànơiNguyễnÁnh có
thể ra sức củng cố về quân sự và
chính trị,gây thực lực, lấyGiaĐịnh
làm bàn đạp tiến quân trở ra Bắc
đánh Tây Sơn. Khung cảnh vùng
này, theohồi tưởngcủanhànghiên
cứuVươngHồng Sển trong cuốn
SàiGònnămxưa:
“CuốiđườngTự
Do, tại bếnđòquachợThủThiêm
thì cóThủycácvàLương tạ lànhà
tắm của vua, cất trên bè tre. Chỗ
này đời xưa gọi là Bến ngự. Gần
bên nhau có con đò chèo tay đưa
rước bộ hành qua lại Thủ Thiêm.
Naybếnvẫncòn,duycô láiđòngây
thơ đẹp đẽ đã thay bằng động cơ
ráp trênmột chiếcphàchậmchạp,
xục xịch tối ngày trên dòng sông
bạc.NgangThủThiêm,bênnàybờ
sông làcơxưởng thủyquân, trước
kia quengọi với danh từngoại lai
“BaSon””.
KTSNGUYỄN THANH VIỆT:
Lấy lịchsử làmchất liệutrungtâm
đểthiếtkế
Tốtnghiệp thạc sĩ quyhoạchvà thiết kếđô thị tại Anh, từngcó
thời gian làmviệcởnướcnày trongvai trò tưvấn thiết kếđô
thị, KTSNguyễnThanhViệtnêuquanđiểmvềbảo tồnvàquy
hoạchkhuxưởngBaSon:
“Việcngànhdu lịchViệtNam suygiảm liên tục trong6-7
thángđầunăm, tôi cho rằngkhôngchỉ cóvấnđềvisa
haychất lượngdịchvụmàmộtphầncòndoviệc tànphá
khônggiankýứccủaTP.
Vềý tưởngquyhoạchchokhuxưởngBaSon, tôi nhận thấy
có sựgầngũi về tìnhhuốngvới quyhoạchcủakhuđóng tàu
TitanicQuaterởBelfast, Bắc Ireland.ỞBelfast, người takhông
giữgìnvà tôn tạocácụ tàu, bãi đóng tàuhayxâyBảo tàng
Titanicchỉ đểngắmnghíađồcổchovui. Cáccông trìnhnày
thực rađượcdùng làmhạtnhân tạođộng lực tái thiết chokhu
cảng rộng75havốnbị bỏhoang saukhi ngànhcôngnghiệp
đóng tàuởđâyxuốngdốc.Giữgìndi sản lịch sử làmột lẽ
nhưngýnghĩa thực tếcủanócònnằmở tương lai, khi phần
nhiềudiện tíchdànhchonhàở, vănphòngvà thươngmại sẽ
đượcphát triển. Cácđườngcong, gócnhọncủanhững tòanhà
mới vàcả layoutđường sáchịuảnhhưởngnhiều từhìnhdáng
cáccon tàu.TitanicQuater làmột trongnhữngdựán tái thiết
đô thị cóquymô lớnnhất châuÂu, thếnênnếucònbănkhoăn
về lợi ích“giữabảo tồnvàphát triển”, xinhãyxemđây làmộtví
dụ thamkhảo.
Tôi cho rằng làmsaođểsinh lợi từviệcphát triểnnhàởhayvăn
phòng làmộtnhucầuchínhđángcủachủđầu tư,dùởViệtNam
haynướcngoài.Tuynhiên,điềukhácbiệtkhônngoancủacác
nhàphát triểnkhucảngTitanic làhọbiết lấy lịchsử làmchất liệu
trung tâmđể thiếtkếcũngnhưxâydựngchiến lượcquảngbá, từ
đó thu lợi lâudài.
Tôinghĩ chúngtanênngừng loayhoayvới
kháiniệmcânbằnggiữabảotồnvàpháttriểnthươngmại
bởi trênthếgiớiđãcóquánhiềuvídụthànhcôngsẵncónhư
khucảngLiverpool,khuCanaryWharfởLondon.
Cònvềdiệnmạo lý tưởng trong tương lai củaBaSon, theo tôi
sẽ là:Giữ lạiụ tàuvàxưởngđóng tàu, cải tạo thànhkhônggian
côngcộngvàcácchứcnăngvănhóagiải trínhưnhàhàng, cửa
hàng,bảo tàng, gallery...; tậndụngcácyếu tố liênquanđến lịch
sửvàkỹnghệđóng tàuBaSonđể thiếtkếkiến trúc, thiếtkếcảnh
quan, thậmchí làđặt têncác tiểukhu, các tòanhà; tậndụng lợi
thếbamặt sôngnước;quymôphát triểnphảinằm tronggiới
hạnhạ tầng thoátnướcvàgiao thôngkhuvực; cungcấpđầyđủ
chỗđậuxe; lưuýđếncơhội kếtnối vớinhữngkhônggiancông
cộngxungquanh, cần tập trungvàokhảnăng tiếpcậncủangười
đibộvàxeđạpcho liên tụcvàan toàn”.
DI SẢN SÀI GÒN300NĂM
Từxưởng
BaSon
đếnkhu
caotầng
5tỉUSD
XưởngBa Son - khu di sản hàng hải lâu
đời nhất và quan trọng nhất của Sài Gòn
xưa sắp sửa được bán chomột tập đoàn
đầu tưHànQuốc để xây dựng những tòa
nhà hiện đại.
XưởngBaSon lànơiđóngtàu lâuđờinhấtSàiGònvà làcôngtrườngthủcông
lớnnhấtcủaSàiGònxưa.Ảnh:HOÀNGGIANG
