CHỦNHẬT 13-12-2015
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
CổngvàoViệnPasteur
TPgiữnguyênkhung
sắtvàkiểudángkiến
trúcPháp.
QUỲNHNHƯ
V
iệnPasteur SàiGòn
(L’InstitutPasteurde
SaiGon)được thành
lập từnăm1891, do
ý tưởngcủanhàkhoa
học Louis Pasteur và học trò của
ông làAlbertCalmette.Đây làchi
nhánh của Viện Pasteur đầu tiên
được thành lập ngoài nước Pháp.
Năm1976Việnđổi tên thànhViện
Dịch tễhọc.Năm1979 thì đổi tên
thànhViện Pasteur TP.HCM.
Kiểu “bánhầm” ít thấy
Theo lý lịch di tíchmà SởVăn
hóa vàThể thao xác lập choViện
Pasteur thìViệnđượcxâydựng trên
vùngđất caovàđôngdâncưởkhu
vực đườngPellerin (nay là đường
Pasteur).Năm1918,Việnđượcxây
cất lại trênkhuônviêncủaViệncũ
với phươngchâm“ưu tiên sắpxếp
các phòng thí nghiệm”.
Với diện tích trên 24.000 m
2
,
công trình này giới hạn bởi bốn
conđường,ngàynay tên làPasteur
-TrầnQuốcToản -NamKỳKhởi
Nghĩa -VõThị Sáu.
Vềkiếntrúc,Việnđượcthiếtkếrập
khuôncácmẫunhàbệnhviệnPháp
thời bấy giờ, với ba dãy nhà hình
chữU, mỗi dãy khoảng 1.800m
2
,
khuônviên sânvườnkhoảng5.000
m
2
, theophongcáchPhápđầu thếkỷ
20: tườnggạch, vôi vàng,mái dốc,
ngóiđỏ,cửasổvòm,hànhlangrộng...
Mỗi dãy nhà được xây với một
hầm,một trệt,một lầu.Xungquanh
cácdãynhà làhệ thống rãnh thoát
nướcchốngngậpúng, làmbằngbê
tông.Dãynhàđượcxâybằnggạch,
ximăng, tườngdàynhằmđảmbảo
vững chắc chongôi nhàđồng thời
có tác dụng chống nóng.
Khácvớicáccông trìnhmột trệt,
một lầumàngườiPháp thườngxây,
công trìnhViệnPasteurcó thêmmột
tầng hầm nhưng không nằm dưới
lòng đất hoàn toàn mà nửa dưới
đất, nửa ở trên, gọi là “bán hầm”.
Tầnghầmđượcxâybằngđáchẻ
rất kiên cố. Nhờ có phần nổi trên
mặt đấtmà tầngbánhầmnàyvẫn
cócửasổcósongsắtnhằm lấyánh
sáng trời,giúp thông thoángkhông
khí.Cácphòng trong tầnghầmnày
được thiết kế đơngiản. Tầnghầm
này hiện vẫn được dùng làm nơi
làm việc cho nhân viên, đặt một
số trang thiết bị, máymóc nghiên
cứu củaViện.
Lối vào hầm không nằm ởmặt
trước mà nằm ởmặt sau của tòa
nhà.ÔngPhạmThànhNam,Trưởng
phòngDi sảnvănhóa (SởVănhóa
vàThể thaoTP.HCM), chobiếtvới
kiểu kiến trúc bán hầm này, công
trìnhgầnnhưcóđượchai tầng trệt,
tăng diện tích sử dụngmà không
quácao tầng.Công trìnhđượcxây
ởvùngđất caocủaSàiGòn,không
sợ nước tràn vào tầng hầm, cũng
không lobịẩm thấp.Hầmnàyhoàn
toàn không có tác dụng lánh nạn
hay tránh bomđạn.
“Lýdoquan trọngđểngườiPháp
xây bán hầm ởViện Pasteur là vì
nhiệt độ trong tầng bán hầmmát
mẻ,ổnđịnhhơn tầng trệtvà lầu, tốt
choviệcđặt cácmáymóc, thiết bị
đođạc, thínghiệm, lưu trữcácmẫu
vật, hồ sơ, tài liệu khoa học. Các
công trình khác có kiểu bán hầm
số cửa lại khônggiốngnhauở các
tầng.Ởmặt tiền củamỗi dãynhà,
tầnghầmcóbảycửa sổ (khôngcó
cửa ra vào), tầng trệt có chín cửa
sổ (thêm hai cửa ra vào) và tầng
lầu là 11 cửa sổ.
Theo bản Khảo tả di tích của
PhòngVănhóadi sản, sựbố trí số
cửa khác biệt giữa các tầng có ý
nghĩa riêng: “Tổngsốcửamặt tiền
củamỗi dãy nhà là 27 (= 7 + 9 +
11), 2 cộng7 là9, là con số tượng
trưngchohạnhphúc,an lành, thuận
lợi. Trong tiếngTrungQuốc, số 9
đồngâmvới trường thọ,maymắn”.
Năm1998,ViệnPasteurđược tu
bổ lại, chỉ bằngcáchquét vôimới,
sơn lại song sắt cầu thang, lợpmột
số ngói cũ.
Trongđánhgiávềgiá trị lịchsử,
vănhóa,khoahọc, thẩmmỹcủaSở
VănhóavàThể thao thì công trình
này“đậmkiến trúcbệnhviệnPháp
đầu thế kỷ 20 nhưng thiết kế, kết
cấuphùhợpvới khí hậunhiệt đới
ởĐông Dương, có giá trị lịch sử
cao vềmặt lịch sử kiến trúc nghệ
thuật, phảnánhmột giai đoạn tiêu
biểu của kiến trúcmiềnNam nói
riêng và Việt Nam nói chung”...
Ngoài ra, “mặcdùđượcxâydựng
từnăm1918nhưngcósựquyhoạch
rất chuẩn về không gian phân bố
giữa nhà với sânvườn, cảnhquan
thiênnhiên, tạo thànhmột thể thống
nhất, hài hòa, cân đối”.
◄
DI SẢNKIẾN TRÚC SÀI GÒN300NĂM
Bíẩnsố
cửasổ
“lệchpha”
ởViện
Pasteur
Thay vì xâydựng với kiến trúcmột trệt,một
lầunhưcáccông trình khác thì người Pháp xây
ViệnPasteur với thêmmột tầng “bánhầm”,
sốcửasổmỗi tầngmỗi khác.Hơn100năm
qua, tòanhànàygầnnhư khôngsuy suyển.
có thể thấy làBảo tàngTP,TAND
TP” - ôngNam chobiết.
Consố trường thọ
Kiếntrúcnổibậtnhấttoànbộcông
trình làcửavòm, lásáchbằnggỗ...
Tácdụngchemưahắt, chắnnắng,
kínđáomàvẫnđảmbảo thônggió
tốt chongôi nhà, vừa trang trí cho
ngôinhàvừahợpvới cảnhquanvà
khí hậu nhiệt đới nóng ẩm.
Cửa vòmmặt trước ngôi nhà
theo kiểu Roman (họa tiết trang
trí đơn giản và ít phù điêu). Vì
vậy khi nhìn kiến trúc mặt tiền
Viện Pasteur chỉ thấy điểm nhấn
phía trên các cửa vòm. Phía trên
các cửa này được trang trí bằng
gạchMarseille làm theo vòm với
màuđỏ tươi.DùnggạchMarseille
thànhmột chất liệu trang trí giúp
ngôinhàkhôngbịđơnđiệubởimột
màuvàngcủasơn tường, bêncạnh
đó tạo điểm nhấn cho cửa sổmái
vòm, ấn tượng đầu tiên khi nhìn
vào tổng thể kiến trúc.
Đặcbiệtnhấtởcáccửasổnày là
TừmộtphòngnhỏtrongBVNhiđồng2
Theo lý lịchdi tíchmàSởVănhóavàThể thaoxác lậpchoViện
Pasteur thì“bánđảoĐôngDương thuộckhíhậunhiệtđớigiómùa
nóngẩm, thíchhợpchodịchbệnhphát triểnnhanh.Vì vậynhu
cầu thiếtyếu lúcbấygiờ làphòng trừdịchbệnhchochínhngười
Phápvàxâydựngcáccông trìnhcôngcộngđểphụcvụmục tiêu
lâudài chocôngcuộckhai thác thuộcđịa.
Năm1891ViệnPasteurSàiGònđượcthành lập, tiếpnhậnmộtphòng
thínghiệmđơnsơtạiBVHảiquân (sauđổi tên làBVQuânđội,BV
Grall,nay làBVNhiđồng2).Dophòngnghiêncứunàyquánhỏhẹp,
khôngđápứngđủnhucầunghiêncứu,pháttriểnnênCalmetteđề
nghị lậpmộtcơsởởgầnđó.SauđóchọncuốiđườngPellerin...”.
Bảotồn8.590m
2
Theoquyếtđịnhcôngnhậndi tíchcủaUBNDTPđối vớiViện
Pasteur thì chỉ cóbadãynhàhìnhchữUvàkhuônviên trướcsân,
nơiđặt tượngbán thâncủaLouisPasteurvàAlbertCalmette, tổng
diện tích8.590m
2
làđượckhoanhvùngbảo tồndi tích.
Nhữngcông trìnhmới xây saunàynhưnhàxenhânviên, nhà
hội giảng, khoakiểm soátbệnh truyềnnhiễm, khoa sảnxuất,
phòngkhám, xétnghiệm, khoacôn trùng, tưvấnHIV... đượcxây
với kiến trúcvàmàu sơncóphầngiốngvớiViệnPasteur có trước,
tạokhungcảnhhài hòa.
“Làmtrònnhiệmvụ”
Theo sách
SàiGònnămxưa
củanhànghiêncứuVươngHồng
Sển,“giớimôphạmgiới y tế, phải nhìnnhận, đãđể lại nhiềukỷ
niệm tốt vì làm trònnhiệmvụkhai hóa trí óc, nângcao sứckhỏe
ngườiViệt không ít”.
TheoKỷyếucủaViệnPasteurTP.HCM thì năm1925 thành lập
ViệnPasteurHàNội, năm1936ViệnPasteurĐàLạtđược thành
lập.Từđây, toànbộViệnPasteurởĐôngDươngđượcđặtdưới
sựchỉ đạocủaViệnPasteurParisđểđảmbảochất lượngvàuy
tíncủacácnghiêncứukhoahọc. CácviệnPasteurĐôngDương
bướcvào thời kỳphát triểnổnđịnh, đượcđánhdấubằngnhiều
công trìnhkhoahọc trongnhiều lĩnhvực. Cácnghiêncứucủa
ViệnPasteur SàiGònvàViệnPasteurHàNội tập trungvàocác
bệnhkiết lị, dịchhạch, cácbệnhcónguồngốc từ thựcphẩm,
bệnhgiunchỉ, sốt chấy rận, bệnhphong, đặcbiệtbệnh thổ tảvà
bệnh sốt rét làhai bệnh từ lâugâyhiểmhọađối với vùngĐông
Dương, kìmhãm sựphát triểnkinh tếcủakhuvực...
Chỉ trongbanămđầu tiên (1891-1893),AlbertCalmetteđãkhởi
đầuvàhoàn thànhkhối lượng lớncôngviệcnhưsảnxuấtđược
vaccineđậumùa, vaccinechốngbệnhdại, sảnxuấthuyết thanh
chốngnọcđộc rắnhổmang, nghiêncứubệnh lýnhiệtđới...
PGS-TS
PHẠMĐỨCMẠNH
,
TrưởngbộmônKhảocổhọc,
khoaLịchsửTrườngĐHKHXH&NVTP.HCM:
NhữngngôimộtrongViệnPasteur
“Năm2006khimở rộngđườngNamKỳKhởiNghĩa thìpháthiện
ngôimộcổnằmởgócVõThị Sáu -NamKỳKhởiNghĩa.Nhóm
chuyêngiacủaTrườngĐHKHXH&NVTP.HCMđãkhaiquật thành
côngngôimộnày, xácđịnhngôimộkhoảng200năm trước. Bia
trênmộcònnguyênnétchữ, chobiết làmộtquýbàhọVõ, vợcả
củaquan tham tribộHộhọLê, từngđượcphong tặngdanhhiệu
Thụcnhân, cho thấybà làngười cócôngđức, cóđứchạnh.
Ngoàingôimộcổnày, trongkhuônviêncủaViệnPasteurcũng
từngpháthiệnmộtngôimộgió (mộgiả, khôngcóhài cốt) khi
đàođấtđể làm lạihàng rào.
Hiệnnay trongkhuônviênViệnvẫncònmộtngôimộcổ,biađã
mờdấu tích,diện tíchkhoảng50m
2
”.
DãynhàchínhcủaViệnPasteurTPnhìntừgócbêntráivớimáingóivànhững
chiếccửasổđẹptinhtếnhưngcũngbíẩn.
