8
THỨNĂM
31-12-2015
P
hap luat
THANHTÙNG
V
ới hàng loạt luật, bộ luật và
nghị quyết vừađượcQuốc
hội (QH) thôngqua, những
người làm trong ngành pháp luật
có thể cũng chưa hình dung hết
sự tác động sâu sắc của nó đối với
thực tiễn cuộc sống.Quả thật đó là
nhữngquyđịnhhết sức tiếnbộ, gắn
liền với quyền con người, quyền
và nghĩa vụ cơ bản của công dân
màHiến pháp 2013 đãminh định.
Nhiều chuyệngiapháp luật, giới
luậtsưvàbạnđọc
PhápLuậtTP.HCM
bìnhchọn támquyđịnh tố tụng tiêu
biểudưới đâynhưmột dấuấn,một
thành tựu lậppháp trongnăm2015.
1. Nghe lénđể bắt quan tham
Cácđiều từ223đến228BLTTHS
2015 (có hiệu lực thi hành từ ngày
1-7-2016) cho phép áp dụng các
biện pháp điều tra tố tụng hình sự
đặc biệt đối với một số tội. Đây là
quyđịnhgiúpCQĐTchủđộng thu
thập chứng cứ, đấu tranh hiệu quả
với các tội phạm có tổ chức, phức
tạpvềma túy, rửa tiền, khủngbố...
trong tình hình hiện nay. Đặc biệt,
quyđịnhnàycònnângcaohiệuquả
trong việc phòng, chống tội phạm
tham nhũng - loại “giặc nội xâm”
mà ai cũng căm thù.
Thẩmquyềnraquyếtđịnhápdụng
cácbiệnphápđiều trađặcbiệt phải
là thủ trưởng CQĐT cấp tỉnh, cấp
quân khu trở lên (nếu cấp huyện
thụ lý thì thủ trưởng CQĐT cấp
huyện đề nghị cấp trên áp dụng).
Quyết địnhápdụngphải đượcviện
trưởngVKScùngcấpphêchuẩnvà
áp dụng không quá hai tháng kể từ
ngày được phê chuẩn.
2.Khôngcó luật tòavẫnphảixử
BLTTDS sửa đổi và BLDS sửa
đổi đều cóquyđịnh:Tòa ánkhông
được từchối yêucầugiải quyết vụ,
việc dân sự vì lý do chưa có điều
luật để áp dụng. Tòa cần căn cứ
vào tập quán, nguyên tắc áp dụng
Támquyđịnh
tốtụngnổi
bậtnăm2015
Đólànhữngquyđịnhphápluậttiếnbộ,đượcQuốchội
thôngquanăm2015dobạnđọcbáo
PhápLuậtTP.HCM
bìnhchọn.
giới thiệu
pháp luật tương tự, các nguyên tắc
cơ bản của pháp luật dân sự và lẽ
công bằng để xem xét, giải quyết.
Đây là quy định được đánh giá
là tiến bộ vì nó bảo vệ quyền công
dânbằngpháp luật và lẽcôngbằng.
HiếnphápquyđịnhNhànước luôn
luônbảohộquyềncủacôngdânvà
đảmbảochocôngdânđượchưởng
quyềnnênquyđịnhnàyphùhợpvới
Hiến pháp. Đây cũng là quy định
cần thiết để áp dụng án lệ.
3. Chính thức công nhận án lệ
Ngày 29-10-2015, TAND Tối
cao đã họp báo chính thức công
bố nghị quyết củaHội đồngThẩm
phán TAND Tối cao về quy trình
lựachọn, côngbốvàápdụngán lệ.
Theonghịquyết,việc tổchứcràsoát,
phát hiện bản án,
quyết định để đề
xuấtpháttriểnthành
án lệđược tiếnhành
định kỳ sáu tháng.
Cuối năm 2015,
tập án lệ đầu tiên
đã được trình Hội
đồng Thẩm phán
TANDTối cao.
Thực tếcónhững
vụánnộidung tương tựnhaunhưng
tòa án này xử khác, tòa án kia xử
khác.Thậmchí cùngmột tòaán thụ
lýgiải quyết nhưng thẩmphánnày
xử khác, thẩm phán kia xử khác.
Người dân không hiểu thế nào là
chuẩn mực. Khi án lệ được ban
hành, người dâncó thểbiết và thấy
rằngcácquanhệxãhội có tínhchất
tương tự, cái gì là tội phạm, mức
độ phạm tội đến đâu. Tất cả thẩm
phán khi nhìn vào án lệ, các nội
dung lập luậncủaán lệ tương tựvụ
ánmình đang giải quyết thì có thể
thốngnhất quanđiểm, đường lối xử
lý. Án lệ giúp thẩmphánvậndụng
dễ dàng, tức là nó đã thành khuôn
mẫu thì cứ thếmà làm, cứ ápdụng
đúng như vậy.
4. Quyền im lặng
Tại các điều 58, 59, 60 và Điều
61BLTTHSquyđịnhngười bị bắt,
bị tạmgiữ, bị can, bị cáocóquyền:
“Trìnhbày lờikhai, trìnhbàyýkiến,
không buộc phải đưa ra lời khai
chống lại chính mình hoặc buộc
phải nhậnmình có tội”.
Quy định về quyền im lặng này
đượcgiới luậthọcvànhândânđánh
giá cao vì nó góp phần chống bức
cung, nhục hình,
bảo vệ quyền con
người và phù hợp
với nền tố tụng
tiến bộ của nhiều
nước trên thếgiới.
Nhữngquyđịnhnày
cũng trùngkhớpvới
quy định tại điểm
g khoản 3 Điều
14 của Công ước
quốc tế về quyền dân sự và chính
trị năm1966màViệtNamđã tham
gia năm 1982.
5. Bắt buộc ghi âm, ghi hình
việc hỏi cung
Khoản6Điều183BLTTHSquy
định: “Việc hỏi cung bị can tại cơ
sở giam giữ hoặc tại trụ sởCQĐT,
cơ quan được giao nhiệm vụ tiến
hànhmột sốhoạt độngđiều traphải
được ghi âm hoặc ghi hình có âm
thanh. Việc hỏi cung bị can tại các
địađiểmkhácđượcghi âmhoặcghi
hình có âm thanh theoyêu cầu của
bị can, của cơquan, người có thẩm
quyền tiến hành tố tụng”.
Việc ghi âm, ghi hình hoạt động
hỏi cungđượcđánhgiá lànhằmbảo
đảmminhbạchquá trìnhhỏi cung,
bảovệbị can, chốngbứccung,dùng
nhụchình, bảovệquyềnconngười,
quyền công dân theo yêu cầuHiến
pháp.NghịquyếtcủaQHvề thihành
BLTTHS (sửa đổi) còn yêu cầu bộ
trưởngBộCônganquyđịnhcụ thể
nơi có điều kiện để thực hiện việc
ghi âm, ghihìnhhoạtđộnghỏi cung
kể từngày1-1-2017.Chậmnhấtđến
1-1-2019 thì thực hiện thống nhất
việcghi âm, ghi hìnhhoạt độnghỏi
cungbị can trênphạmvi toànquốc.
6. Tòa tỉnh xử khi chủ tịch
huyệnbị kiện
Luật Tố tụnghành chính sửa đổi
vừađượcQH thôngquacómột quy
địnhmới đó là: Tòa án cấp tỉnh sẽ
xử sơ thẩm các vụ án hành chính
mà UBND cấp huyện và chủ tịch
Quyđịnhvềquyền im lặng
đượcgiới luậthọcvànhândân
đánhgiácaovìnógópphần
chốngbứccung,nhụchình,
bảovệquyềnconngườivàphù
hợpvớinềntốtụngtiếnbộcủa
nhiềunướctrênthếgiới.
Chophépchuyểnđổigiớitính
Thừaphát lạichínhthứchoạtđộng
UBND cấphuyện làngười bị kiện.
Quy định này thể hiện nguyên tắc
độc lập xét xử rất cao.
Trướcnay,ngườidânkhikiệnhành
chính hầu như họ rất ít tin vào kết
quả thắng kiện ở phiên sơ thẩm vì
nghĩ tòa huyệnxửquanhuyện, tòa
tỉnhxửquan tỉnh thì khó tránhkhỏi
chuyện“phủbênhphủ, huyệnbênh
huyện”.Vềphíacác thẩmphán, khi
xét xử “ông” chủ tịch huyện, nếu
không bị chi phối thì cũng chịu áp
lực lớn, chí ít là “vuốt mặt phải nể
mũi”.Nayvới quyđịnh tòa trênxử
chủ tịch cấp dưới, các thẩm phán
không còn phải e dè nữa.
7.Luật sưngồi nganghàngvới
kiểm sát viên
Điều 257 BLTTHS sửa đổi (về
phòng xử án) quy định: Phòng xử
ánphải đượcbố trí thểhiện sự trang
nghiêm, an toàn, bảo đảm sự bình
đẳng giữa người thực hành quyền
công tố và luật sư, người bào chữa
khác.Điều luật cũnggiaochochánh
ánTANDTối cao quy định cụ thể
vềphòngxử án theo tinh thần trên.
Khi dự thảoBLTTHS2015được
đưa ra thảo luận tại QH, nhiều đại
biểu QH tán thành việc sắp xếp
vị trí chỗ ngồi của kiểm sát viên
nganghàngvới luật sư. TANDTối
cao cũngđề nghị giao cho cơquan
này hướng dẫn, cuối cùngỦy ban
Thường vụ QH đã chấp thuận và
chỉnh lýĐiều 257.
TheoỦybanThườngvụQH, quy
định vị trí ngồi trong phòng xử án
thể hiện sự bình đẳng giữa kiểm
sát viên với người bào chữa là cần
thiết để bảo đảm nguyên tắc tranh
tụng trong xét xử. BLTTHS 2015
quy định theo hướngmở, giao cho
TAND Tối cao quy định cụ thể.
Việc thiết kếphòngxửán, thiết lập
vị trí chỗ ngồi thuộc thẩm quyền
của chánh án TANDTối cao, trên
nguyên tắc phải bảo đảm sự bình
đẳng giữa người thực hành quyền
công tố và người bào chữa.
8. Bỏ giấy chứng nhận người
bào chữa
BLTTHS sửa đổi đã bỏquyđịnh
cấp chứng nhận người bào chữa
và thay bằng thủ tục “đăng ký bào
chữa” (Điều78).Thủ tụcnàynhằm
đơn giản hóa thủ tục xác nhận tư
cách tham gia tố tụng của người
bàochữa, tạođiềukiệnchohọ thực
hiệnviệcbào chữa, tránhviệcphải
có “giấy phép con” của cơ quan tố
tụng thì luật sưmới được tham gia
bào chữa.
s
Sáng26-11, với 76,32%đạibiểuQH tán thành,QHđã
thôngquanghị quyết vềchính thức thựchiệnchếđịnh
thừaphát lại trongphạmvicảnướckểtừngày1-1-2016.
Sựkiệnnàychấmdứtviệc thíđiểmkéodàigầnsáunăm
tạiTP.HCMvà12 tỉnh, thànhkhác.
QHgiaoChínhphủ tổ chức thực hiện chếđịnhnày
trongphạmvi cảnước trêncơsởnhữngmặt tíchcựcđã
đạtđượcvàchịu tráchnhiệm tổchứcđào tạonghề thừa
phát lại.ChínhphủphốihợpvớiTANDTốicao,VKSNDTối
caotriểnkhai thihànhnghịquyếtvàchuẩnbịdựánLuật
Thừaphát lại,báocáoQHxemxétđưavàochương trình
xâydựng luật,pháp lệnhcủaQHkhóaXIV.
Chếđịnh thừaphát lại với tưcách làmộtnghềbổ trợ
tưphápgópphầnquan trọng trongchiến lượccải cách
tưpháp.Hiệncáctổchứcthừaphát lạiđãxác lậpđượcvị
trínhấtđịnh trongđời sốngxãhội, tạo lậpmột loạihình
dịchvụpháp lýmới đểngười dânvàcơquannhànước
lựachọn.Bốn loạiviệcthừaphát lạiđượcquyền làm là lập
vibằng, tốngđạtvănbản,xácminhđiềukiệnthihànhán
và trực tiếp tổchức thihànhán theoyêucầu.
Nội dung trênđược đề cập tại BLDS 2015, đượcQH
thôngquangày24-11-2015,cóhiệu lựcthihànhtừngày
1-1-2017. Điều 37bộ luật này quy định: “Việc chuyển
đổi giới tínhđược thựchiện theoquyđịnhcủa luật. Cá
nhânđã chuyểnđổi giới tính cóquyền, nghĩavụđăng
ký thayđổi hộ tịch theoquyđịnh củapháp luật vềhộ
tịch; có cácquyềnnhân thânphùhợp với giới tínhđã
đượcchuyểnđổi theoquyđịnhcủabộ luậtnàyvà luật
kháccó liênquan”.
Quyđịnhnàyđápứngnhucầucủamộtbộphậnngười
dântrongxãhội,phùhợpvới thông lệquốctếvàkhông
trái với truyền thống, phong tục tốtđẹpcủadân tộc.
TÁM
TỐTỤNG
