CHỦNHẬT 3-4-2016
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
Cửaphía trước
nhànguyện.
Ảnh: PTG
PHẠMTRƯỜNGGIANG
M
ột lần đến thăm
nhà nguyện tòa
TổngGiámmục,
khách thamquan
dễ nhận thấy dù
đây là một công trình tôn giáo
nhưngnhànguyệnhướngvềphía
nam theophong cáchdândã “lấy
vợhiềnhòa, làmnhàhướngnam”.
Nhà làm theokiểubagian,haichái
nhưng gian giữa để thờ cúng bao
giờ cũng có diện tích lớn nhất.
Giốngnhàcổdànhcho
quan lại
Tòanhàmangnhiềunétkiến trúc
vùng cực Nam Trung Bộ và khá
giống kiểu khung kèo nhà rường
ởmiền Trung, nơi mà sức mạnh
toàn bộ của căn nhà rơi trên các
chân tảngbằngđá cóđẽogọt theo
tỉ lệdạng thứcchuẩn truyền thống.
Đây là nét tinh tế và độc đáovì lẽ
miềnNamgióbãokhôngnhiềunên
bộ khung không cần đòi hỏi việc
ổn định cao, còn chân đá sẽ tránh
ứđọngnước domưaởmiềnNam
khá lớn có thể làmmục chân cột.
Toànbộcông trìnhgỗkhôngdùng
đếnmột câyđinhnàođểđóng,mà
dùnghệ thốngkhớpmộngkết nối
tất cả với nhau cực kỳ chắc chắn.
Đó là lýdo tòanhàđãdi dời nhiều
lầnvẫn rất dễdàngvàkhônghềbị
lệch hay yếu đi.
Trên mái nhà có gắn trang trí
bằng sứ hình lưỡng long chầu
thánhgiá, thaycho lưỡng longchầu
nguyệt thường thấy.Nếukhôngcó
thánh giá trên mái nhà và tượng
Chúa, tượng thánh trongnội thất,
sẽ không mấy ai ngờ đây là nhà
nguyện vì nó giốngmột căn nhà
cổ dành cho quan lại hay người
giàu có thời xưa.
Cáchọa tiếtgỗ trongnhànguyện
đềuđượcchạmtrổhoavănđẹp.Trên
caocủagiangiữa làmột khám thờ
bằng gỗ chạm trổ “song phượng
triều dương” cùng các hoa văn
hoa lá. Bàn thờ gồm tượng Chúa
Giêsucùng thánhGiusevàĐứcMẹ
nhưnghaibêncócặpcâuđốibằng
chữHán lấyý từ sáchTrungDung
củaKhổngTử:
Thần chi cách tư,
Đức kỳ thạch hĩ
(việc thần thánh
không thể lườngđược,đứccủa thần
thánh thật thịnh thay).
Dưới bàn thờ làmột bàn lễ đặt
trên bục gỗ cao có nhà thánh thể.
Quanh hàng cột còn tượng thánh
Antôn, Têrêsa…
Những công trình có hàng trăm
năm tuổiởSàiGòncònđếnnaychủ
yếu làgạchđá, công trìnhbằnggỗ
nhưdinhTânXá với tuổi đời như
vậy quả là độc nhất vô nhị.
bức tường gỗ và xây tạm lại bằng
tường gạch.
Sau 1995, Đức Hồng y Gioan
Baotixia PhạmMinhMẫn muốn
tu sửa lại dinhTânXá phải trở lại
đúng như nguyên thủy nên giao
chochaGiuseVũDuyThốngphụ
trách.ChaThốngđã tậphợpđược
một sốkiến trúc sư, kỹ sư cókinh
nghiệmvềbảo tồnnhàcổđểchuẩn
bị tiếnhànhnhưngsauđóchaThống
lại được tấnphong làmgiámmục
GiáophậnPhanThiếtvàcònnhiều
việc khác cần ưu tiên hơn nên dự
án đành tạmgác lại.
Sau này, cha Ignaxiô Hồ Văn
Xuân được giao nhiệm vụ này.
Cha cho biết chuyện kinh phí hóa
ra không phải vấn đề khó khăn
nhất vì tổng dự toán công trình
hơn 3 tỉ đồng. Trong đó, một gia
đình ân nhân (xin được giấu tên)
là người mới theo đạo chứ không
phải đạo gốc khi biết tin đã đóng
góp hơn 2 tỉ đồng cho việc phục
dựng.Điềukhónhất làphụcdựng
cách nào, bảo tồn hay phục chế?
Chỉ riêng việc chọn vị trí cũng đã
có rất nhiều ý kiến khác nhau, có
ý kiếnmuốn đưa nhà nguyện vào
Chủng viện thánhGiuse ở đường
TônĐứcThắng, ngay cả nếu vẫn
ở lại chỗ cũ có ý kiếnmuốn được
dời lênphía trên sân cỏngangvới
tòaTổngGiámmục hiệnnay…
Bêncạnhviệcchongười tìmhiểu
thựchiệnbảnvẽ,thamkhảoHộiKiến
trúcsưTP.HCM, lấyýkiếncácnhà
chuyênmôn…cùngvớimộtquátrình
lắng nghe tất cả ý kiến khác nhau,
nghiêncứukỹlưỡng,đềrahướnggiải
quyết,tranhluậnvàthuyếtphụcđểđi
đến thốngnhấtcuốicùng,chaXuân
chobiếtmất đến10năm, trongkhi
quá trìnhphụcdựng lại nhànguyện
chỉmất hai năm.
Mối cũng “khôngnỡ”
ănnhànguyện
Nhà nguyện đã bị mối mọt tấn
công, các cột gỗ đều bị mối xông
nhưng khi nghiên cứu đánh giá
thực trạng, các chuyên gia cũng
khôngkhỏi bất ngờvì trải quahơn
200năm tồn tại trongđiềukiệnkhí
hậunhiệt đới nóng ẩmmà tòanhà
gỗ chỉ bị hư hại không đáng kể.
Ngoại trừ vài cây cột phải thay,
các cây cột khác chỉ bịmối ănvài
chục phân dưới chân, chỉ cần cắt
bỏ thayphầngỗkhácvào, còn toàn
bộphần rui, kèo, gácmái, cáchoa
văn trang trí…vẫncònnguyênvẹn
không suy suyển chút nào. “Suốt
bao nhiêu năm quamối chỉ ăn có
mộtđoạnngắn làđiềuquásứckhó
tin, không thể lý giải được” -một
chuyêngia thamgiaviệcphụcchế
nhà nguyện phải thốt lên.
◄
NHÀ THỜCỔ SÀI GÒN - BÀI 5
Ngôinhà
nguyện
theokiểu
nhàrường
hơn
200năm
Ẩn khuất dưới những hàng cây cao tỏa
bóngmát, người đi đường dễ bị thu hút
bởi tòa nhà kiến trúc Pháp cổ to lớn trong
khuôn viên của tòa TổngGiámmục Sài
Gòn - ngôi biệt thự đầu tiên của Sài Gòn.
Bên trong đó cómột ngôi nhà nguyện nhỏ
bằng gỗ vàmái ngói mà ít người biết. Đã
hơn200 năm dõi bóng thời gian, ngôi nhà
nguyện đó chính là ngôi nhà cổ nhất của
đất Sài Gòn - GiaĐịnh.
Hai năm tusửa,
10năm luậnbàn
Năm 1960, tòa nhà gỗ đã bị hư
hại khá nhiều theo thời gian, Đức
cốTổngGiámmụcPhaolôNguyễn
Văn Bình (người được đặt tên
đường NguyễnVăn Bình, nay là
đường sách, bên hông Bưu điện
TP) đã giao chomột linhmục lo
việc tusửađểkhônghưhỏngcông
trìnhcủa tiềnnhân.Dobịmưagió
làmmục tườnggỗxungquanhnên
lúc đó đã phải phá bỏ toàn bộ ba
Saukhi traođổivớiKTSNguyễnTrườngLưu,ChủtịchHộiKiếntrúcsư
TP.HCM,phươngán làgiữnguyênvàtậndụnggầnnhưtấtcảnhững
gìcóthểgiữ lạicáccấuthànhnhànguyện.Chúngtôicũngđãnâng
nền lêncaochobằngvớicáccôngtrìnhkhácbêncạnh, tháodỡba
bứctườnggạchcũvàcửaphíatrướcđểthaybằnggỗ.Banđầuchúng
tôidựđịnhdùnggỗ limnhưcácchùaởmiềnBắcnhưngsaukhicân
nhắcgiữamộtsốyếutốthiệthơnnênquyếtđịnhchuyểnquadùng
gỗcămxe.Cácviêngạchcòn lành lặnkhigỡtừcácmảngtường
đượcsửdụng làmchânvàcácbậcthềmvìdẫusaonhữngviêngạch
nàyđãcó50nămgắnbóvớinhànguyệnnênchúngtôikhôngnỡ
bỏ.Riêngngóidùrấttiếcnhưngtôiđànhquyếtđịnhthaymớivìngói
đãquámục,cóthểdùngtaybópvỡđược,khóđảmbảoantoànvề
sau.Mặtsântrướcđâytrảinhựađường, tôi thaybằngđáBiênHòa,
vừatạosựđồngbộ, tránhviệcquáhiệnđạisovớibốicảnh,vừagiúp
thoátnướctốthơnvàomùamưa…Bacâycộtcũbịgỡbỏ,chúngtôi
sẽcắtmộtphầnđặttrênbệtạimặttiềnphíatrướcnhànguyệnđể
mọingườicóthểchiêmngưỡngnhưmộtphầndi tíchcũ.
Linhmục
IGNAXIÔHỒVĂNXUÂN
,
Tổngđạidiện,
Chánhvănphòng tòaTổngGiámmụcSàiGòn
Nhànguyệnthuộctòa
TổngGiámmụcSài
Gònđãđượccácchaở
đâyquantâmvàtiến
hànhtrùngturấttốt,
giữ lạiđượcnétđẹp
chomộtcôngtrìnhcổ
hiếmthấycủaSàiGòn.
KTS
LÊQUANGNINH
,
nguyênViện trưởng
ViệnThiếtkếxâydựngTP.HCM
l
Năm1790, đểcóchỗchogiám
mụcBáĐaLộc (PigneaudeBehaine)
dạyhọcchohoàng tửCảnh,Nguyễn
Ánhđãchoxâydựngmột ngôi nhà
bênhữungạnrạchThịNghè.Saunày
ngôinhàđượcgọi làdinhGiámmục
dùngôinhà rấtđơnsơ, chỉ làmbằng
trevà lợp tranhnhưnhiềungôi nhà
dândãkhác.
l
Năm 1799, Nguyễn Ánh cho
ngườixâydựng lại thànhnhàgỗ,mái
lợpngói. Cũng trongnămđógiám
mụcBáĐaLộcmất.Ngôinhàsauđó
được chuyểngiao choHội Thừa sai
Paris có trụ sở tại số11NguyễnDu.
l
Sau hòa ước Việt-Pháp ngày
1862, đếnnăm1864, vuaTựĐứcđã
giao ngôi nhà gỗ lợp ngói đó cho
giámmục tiên khởi giáo phận Tây
ĐàngTrong làĐức chaDominique
Lefèbređể làm tòaGiámmục.
l
Năm 1864 cũng là năm xây
dựngThảoCầmViên, mà tòaGiám
mục lại nằmởngay vị trí xây dựng
nênngôinhàđãđượcdờivềkhucủa
các thừasai,nay làSởNgoạivụ,nằm
trênđườngAlexandreDeRhodesgần
với Hội trườngThốngNhất bâygiờ.
KhôngrõcụmtừdinhTânXáđượcgọi
cho tòanhànày từbaogiờ, chỉ biết
ghinhậnchính thứccủaôngTrương
VĩnhKý làvàonăm1895.
l
Năm 1900, tòaGiámmụcmới
được xây dựng tại đườngNguyễn
ĐìnhChiểu,dinhTânXámột lầnnữa
đượcdời vềđịađiểmnày và tồn tại
từđóchođếnnay.
Theodòng thờigian
Trong lòngnhànguyện.Ảnh:PTG
