14
THỨBA
19-7-2016
ĐỖTHIỆN
P
hán quyết của Tòa Trọng tài được thành lập theo
Phụ lụcVIICôngướcLiênHiệpQuốc vềLuật Biển
(UNCLOS) làmột đòn tấn côngmạnhmẽ vào yêu
sách “đường chín đoạn” và “quyền lịch sử” của Trung
Quốc (TQ) ở biển Đông. Trung tâmNghiên cứu chiến
lược và quốc tế (CSIS) củaMỹ nhận định việcBắcKinh
tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài đến đâu vẫn còn
làmột dấu hỏi. Dù vậy, trao đổi với
PhápLuật TP.HCM
ngay sau phán quyết 12-7, GS-TS JamesKraska (Trung
tâmNghiên cứu luật quốc tế Stockton - ĐHHải chiến
Mỹ) nhậnđịnhgiá trị phánquyết là điềumàTQ cómuốn
chối bỏ cũngkhông thể được.Nếukhông thừa nhậnphán
quyết, TQ sẽ càng bị cô lập.
Yêu sách của TQ bị đổ vỡ ra sao?
Với phán quyết tất cả thực thể ở quần đảo Trường
Sa không được hưởng quy chế vùng đặc quyền kinh tế
(EEZ), điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc bác bỏ
quan điểm “tòa không có thẩm quyền với vụ kiện vì bảo
lưu 2006 củaTQ”. Các khái niệm liên quan đến việc xác
định đảo như “sự sống của con người”, “đời sống kinh
tế”,... lầnđầu tiênđượcTòaTrọng tài giải thíchmột cách
rõ ràng. Như vậy dù TQ đã, đang và nếu tiếp tục chiếm
giữ trái phép các thực thể, đồng thời nỗ lực bồi lấp, xây
dựng hạ tầng lưỡng dụng (dân sự và quân sự)… thì ý đồ
tạo vùng EEZ cũng phá sản.
Trướckhi cóphánquyết, dựbáoviệcxácđịnh tínhpháp
lý của đường lưỡi bò sẽ rất khó khăn bởi không dễ dàng
làm rõ ràngkhái niệmmậpmờnày củaTQ.ViệcTQvắng
mặt tại tòa càng khiến quá trình tranh tụng gặp những
thách thức nhất định. Nhưng cuối cùng, qua quá trình
tranh tụng, yêu sáchđường lưỡi bòbị phủnhận tuyệt đối.
Theo GS-TS James Kraska, các yêu sách của TQ đòi
chủ quyền hơn 90% biểnĐông dựa trên “quyền lịch sử”
không hợp pháp. Tòa Trọng tài bác bỏ luận điểm “hoạt
động đánh cá tại biểnĐông của tàu thuyềnTQ trong lịch
sử”, cho rằngđóđơn thuần là tựdohoạt động trênbiển cả
chứTQ chưa bao giờ kiểm
soát độc lập và hợp pháp
các vùng biển.
TòaTrọng tàicòncáobuộc
TQcốýngụy tạocácchứng
cứ thực địa bằng cách phá
hủy vĩnh viễn hiện trạng tự
nhiêncủacác thực thể.Hành
độngnàyvừavi phạmnghĩa
vụmôi trường,vừakhiếnkhả
năng giải quyết tranh chấp
càng trởnênkhókhăn.Việc
TQngăncảnPhilippines tiến
hànhcáchoạt độngđánhbắt
cá và khai thác tài nguyên
hợpphápcũngbịTòaTrọng
tài cáo buộc vi phạm luật
pháp quốc tế. Phán quyết
nàymởđường cho các nước liênquan lên ánnhữnghành
động ức hiếp tương tự từ phía BắcKinh trong tương lai.
Nhận định chung về hậu quảTQ phải gánh chịu, Giám
đốcTrung tâmNghiêncứuhòabìnhvàxungđộtĐHSeton
Hall (Mỹ) ZhengWang cho rằng không chỉ hình ảnh và
quyền lựcmềm của TQ bị phá hủy, mà các yêu sách chủ
quyền doTQ tuyên bố ở biểnĐông cũng bị tổn hại.
TQ có hiện diện ở tòa cũng thất bại
NhànghiêncứuZhengWangviết trên
Diplomat
rằnggiá
nhưTQ thamgiavàovụkiện thì có thểTQkhôngphải “tay
trắng” vì TQ sẽ được quyền chọn lựa một (trong tổng số
năm) trọng tài viênvàohội đồng trọng tài, tạo rakhảnăng
tácđộng lênphánquyết.ThamgiavụkiệncòngiúpTQ trực
tiếp tranh luận trongquá trình tranh tụngđểcó thểmangvề
kết quả lạc quan nhất, thậm chí có thể thay đổi kết quả so
với phánquyết hiệnnay.Thực tế trướcphánquyết 12-7,TQ
đã âm thầm tậphợpmột cuộcgặp các chuyêngiavà tuyên
bố “lắng nghe tất cả ý kiến” dẫu có trái chiều quan điểm
chính phủ. Nhiều học giảTQ cũng có quan điểm tương tự
nhưZhengWang. Nhưng giả thuyết này củaZhengWang
và đồng nghiệp chỉ đúngmột vế.
Đúng làTQ từ chối tham gia vụ kiện đồng nghĩa nước
nàyđã tự tước đi quyền tranh luận trực tiếp tạiTòaTrọng
tài. Tuy nhiên, nhìn lại quá trình vụ kiện sẽ thấy dù vắng
mặt nhưngTQvẫn luônnêu lập trường củanướcnày.Tòa
Trọng tài đã rất thận trọng khi không bỏ qua bất kỳ lập
trường nào của TQ và đã giải quyết từng nội dung một
dựa trên các phân tích UNCLOS chi tiết, công bố minh
bạch, thuyết phục cộng đồng quốc tế.
Số lượngmột trên tổng năm trọng tài viên dường như
không có khả năng tạo áp lực thay đổi phán quyết. Mấu
chốt ở chỗ các chứng cứ, lập trường, cơ sở pháp lý của
TQ là quá yếu nhưTòaTrọng tài đã phân tích trong phán
quyết. Một trọng tài viên không thể “biến hóa” các lập
trường của TQ từ vô lý trở thành có lý. Trái lại, khi đã
tham gia vụ kiện, TQ có nghĩa vụ phải làm rõ các khái
niệmmàhội đồng trọng tài yêu cầu, điểnhình làyêu sách
đường lưỡi bò, vốn bị TQ (vô tình hay hữu ý) không làm
rõnhằm cản trởquá trình tranh tụng.Hệquả làTòaTrọng
tài càng dễ dàng có đủ cơ sở để phủ quyết giá trị pháp lý
các yêu sách của TQ ở biểnĐông.
TQmất gì nếu bác bỏ phán quyết
GS JeromeA. Cohen (ĐHLuật NewYork,Mỹ) khẳng
địnhdùmuốnhaykhông thì phánquyết dựa trênUNCLOS
cóhiệu lựcbắt buộcđối vớiTQ, dùnướcnàyvừavắngmặt
tại tòa, vừa phủnhận thẩmquyền củaTòaTrọng tài cũng
như bác bỏ tính hợp pháp của vụ kiện từ khi Philippines
đưa ra đệ trình từ năm 2013.
Là một thành viên UNCLOS, TQ được hưởng lợi rất
nhiều từ các quy định của công ước này trong việc khai
thác tài nguyên biển Đông hiện tại và tương lai. Nhưng
UNCLOS không chấp nhận việc TQ xem việc áp dụng
luật quốc tế như một công cụ để trục lợi khi cần. Nói
như GS-TS James Kraska, luật quốc tế không phải một
phương tiện chính trị, mà mục tiêu là “thượng tôn pháp
luật” - dựa trên một hệ thống phán quyết độc lập, minh
bạch, công bằng, được các nước công nhận và có hiệu
lực pháp lý bình đẳng với tất cả các bên.
Điều này khác với ý đồ củaTQ, khi lợi dụng sứcmạnh
quốcgia (làcườngquốc)đểápđặt luật phápcủamìnhhoặc
diễngiải luật quốc tế theocáchhiểuchỉ có lợi chomìnhđối
với các quốc gia khác.Ngay cả hiệnnay, nếuTQ tuyênbố
rút khỏi UNCLOS thì nghĩa vụ pháp lý cũng không vì thế
màmất đi. Trái lại, càng kích thích các nước khẩn trương
kiệnTQkhi quyết định rút khỏi côngướcchưacóhiệu lực,
đồng thời làm tổn hại đến lợi ích kinh tếTQ khi nước này
mất nhiều quyền khai thác kinh tế biểnĐông.
Rõ ràngbiểnĐôngđóngvai trò thenchốt, bởi đây làmột
trongnhững tuyếnđườnghànghải có tầm ảnhhưởng lớn
nhất thế giới. Vì vậy việc phủ nhận phán quyết của Tòa
Trọng tài sẽ gián tiếp hủy hoại “trỗi dậy hòa bình”, đẩy
mọi nghi ngờ về các sáng kiến, hiệp định thươngmại nói
riêng và điều ước quốc tế nói chung do TQ khởi xướng
thực hiện trong thời gian gần đây…
n
Bài 2: Cục diệnmới ở biển Đông
SauphánquyếtcủaTòaTrọngtài,TrungQuốc
gầnnhưmấttrắngtrênmặttrậnpháplý
đốivớinhữngyêusáchchomưuđồbànhtrướng
ởbiểnĐông.
Mặt trậnpháp lý:
TrungQuốc“trắngtay”!
Phánquyết củaTòaTrọng tài
thách thứcTrungQuốcdài hạn
BấtchấpviệcquanchứcTQchếnhạophánquyết“không
cógiá trịgìhơnmộtmẩugiấy”, hậuquả từphánquyếtcủa
TòaTrọng tài thực tế sẽ còn lànỗi ám ảnh kéodài với TQ.
Bởi lẽ saukhiTòaTrọng tàiphánquyết, cácnộidung tranh
chấpbiểnĐôngđãđược thuhẹpphạm vi cũngnhưmức
độphức tạp.Điềunàyđồngnghĩa sẽcónhiềukhônggian
hơn cho sựphát triển củaxu thế tậndụngUNCLOSnhằm
chống lại sựbành trướng củaTQ trong tương lai. Nếuvẫn
mộtmựcbảovệyêu sáchđường lưỡi bòbằng“cơbắp”,TQ
sẽ còn tiếp tụcđánhmất nhiềuhơnmột yêu sách“đường
chínđoạn”hayquyền lịch sửởbiểnĐông.
Phóng sự - Chuyên đề
GSJeromeA.Cohen
(ĐHLuậtNewYork,Mỹ)
khẳngđịnhdùmuốnhay
khôngthìphánquyếtdựa
trênUNCLOScóhiệu lực
bắtbuộcđốivớiTQ,dù
nướcnàyvừavắngmặttại
tòa,vừaphủnhậnthẩm
quyềncủaTòaTrọngtài
cũngnhưbácbỏtínhhợp
phápcủavụkiệntừkhi
Philippinesđưarađệ
trìnhtừnăm2013.
Từ
phán
quyết
củaTòa
Trọng
tài
-Bài 1
SaukhiTòaTrọngtàiraphánquyếtbácbỏhàng loạtyêu
sáchcủaTQởbiểnĐông,ChủtịchTQTậpCậnBình
(ảnh
trên)
vẫnkhăngkhăngphủnhậngiátrịcủaphánquyếtnày.
CòncựuỦyviênQuốcvụviệnTQĐớiBỉnhQuốc
(ảnhdưới)
ngangngượcnói:“Phánquyếtkhôngcógiátrịhơnmộttờ
giấy”.Ảnh:AFP-GETTY IMAGES
