CHỦNHẬT 17-9-2017
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
NHÀNGHIÊNCỨUNGUYỄNĐẮCXUÂN:
BÍ ẨNXUNGQUANH LĂNGMỘ VUAQUANG TRUNG - BÀI 4
Giảimã lòngđất
gòDươngXuân
Cuộc khai quật gòDươngXuân đã tìm thấy những dấu tích
của các công trình kiến trúc cổ nằm bên dưới.
PHẠMTRƯỜNGGIANG
T
ừ khi chúa Nguyễn
Hoàngmởmangbờcõi
vềphươngNam,trấnphủ
củacácchúaNguyễnđều
liên tục thayđổi, từÁi
Tử,TràBát,DinhCát (QuảngTrị),
PhướcYên,KimLong, PhúXuân,
BácVọng (ThuậnHóa).
PhủDươngXuân
thànhhình
Vàonăm1680,chúaNguyễnthứtư
làNguyễnPhúcTầnđãchoxâydựng
một tòaphủkhácgọi làphủDương
XuânởgòDươngXuân, phíaNam
sôngHươngđểđềphòng lũ lụt.Đến
đời chúa thứ tám làNguyễn Phúc
Khoátxưngvương,đặtPhúXuânlàm
đôthành,vẫngiữphủDươngXuânở
phíaNam.ChacốJeanKofflerđược
chúaKhoátmờilàmngựytrongcung
kể lại rằng:“Cònbacungđiệnkhác
nữa…, cungđiện thứnhì dùng làm
cungđiệnmùađôngcủachúadựng
bênkia sông”.
NếunhìnbảnđồvùngphíaNam
sôngHương,dễhiểutạisaocácchúa
Nguyễn lại xây phủDươngXuân.
PhíatrênlàthànhPhúXuânnằmtrên
mộthònđảomàngườiphươngTây
gọi làVương đảo, thành nằm giữa
sôngHươngvàsôngKimLong,phía
Nam làmộtvùngrộng lớnđất trũng,
nổi lên làgòDươngXuân,một chỗ
đất cao ráo.Nếucácvùngđất xung
quanhrấtdễbị lụt lội thìởgòDương
Xuânvẫnbìnhanvìgòrấtcao, toàn
bộkhuvựcDươngXuânThượngvà
DươngXuânHạ có diện tích bằng
cảĐạinội,nhữngchỗnhưdốcÔng
Mảnhsứ thờiKhangHyđược tìm thấy.
Lớpmóngđácủa tườngđáđượckhaiquật.
Ngaycảkhicótìmra
được lăngmộ,vẫn
chưachắccóthể
chứngminhđược
ngườiđãtừngnằm
trongđócóphảiđúng
làvuaQuangTrung
thậthaykhông.
LăngmộvuaQuangTrungsẽdo
thếhệsautìmkiếm
Tôi làmộtnhànghiêncứunghiệpdưkhơi khơi, tôi chỉ làmột
người làmbáo, viếtvăn, chưa từngđượcbiênchế trongmột tổ
chứcnghiêncứuvănhóa lịchsửhaykhảocổhọcnào, tôi không
có thờigiannghiêncứu, khôngđượccơquannào tài trợ, không
cóphương tiệnnghiêncứu, khôngcó tưcáchphápnhânđể
vàocáccơquannhànướcnhư ViệnHánNôm, cáckho lưu trữ
quốcgia…để tìmkiếm tư liệu, thậmchí công trìnhcủa tôi cũng
không tìmđược tổchứcphảnbiệnđánhgiáđểnênđi tiếphay
dừng lại…Tôi vượtqua tấtcảkhókhănđóvì tìnhyêuvớiHuếvà
sự tựhàovớiQuangTrungNguyễnHuệ.
Đối với tôi saubaonhiêunămnghiêncứu, naycuộckhaiquật
thămdògòDươngXuânđãchứngminhđược trongvùngcó
kiến trúccungđiệnchônvùi trongđó, nhiệmvụcủa tôi tớiđây là
hoàn thành, tôiđã tìmđượccái tôiđi tìm.
Nhànướccóýđịnhkhaiquật tiếp, tuầnnàyhay tuầnsauhọsẽ
cócôngbố, theo tôidướiđấtcònvôsốhiệnvật, saukhi khai
quậtcóphụchồi cungđiệnĐanDươnghaykhông làviệccủa
Nhànước, cònbản thân tôiđãkết thúchơn30nămnghiêncứu.
Tấtcả tư liệu tôiđã tìmkiếm tôiđể lại công trìnhnàychonhóm
ĐanDương, côngviệc tiếp theocủanhómsẽ làmviệc tiếpcho
đếnkhigòDươngXuân trở thànhkhu lưuniệm. Lăngmộvua
QuangTrungsẽđược thếhệsau thay tôi tìmkiếmvì tôiđãsắp
80 tuổi rồi, khôngcònđủ thờigianđể theonữa.
.
Đôngcao40,7m,câygiamụ tôcao
43m… so vớimực nước biển nên
“chấphết”cáctrậnlụt.Theonhậnxét
của cácnhà sửhọc, đây làmột khu
vực lý tưởngđể xây các công trình
lớnvàquan trọngnhưcungđiệnmà
tài liệu sử sáchcũghi nhận.
Khi vuaQuangTrung đưa quân
ra chiếmPhúXuân, ông đã không
ở trong thànhPhúXuânmà chiếm
giữphủDươngXuâncó thểvìmùi
tửkhí trong thành,QuangTrungđã
dùng thủybinhđợi thủy triều lêncao
nã pháo chiếmPhúXuân nên ông
cũng khôngmuốn địch dùng thủy
quân tấn công tương tự. Ngoài ra,
quân línhTâySơn phần lớn người
vùng thượngdudùngvoi trậnquen
rừng núi nên đóng ở gò cao quan
sát thành lợi hơn. Saukhi đưaquân
raBắcđánh tanquânTrịnh,Quang
Trungquaytrởlạitiếptụcởtrongphủ
DươngXuânvàxâydựng lại.Giáo
sĩ LaBartette ghi lại: “Sau khi tân
vương (NguyễnHuệ)vềPhúXuân,
ôngấybậnphòngngự,ôngđãchoxây
một bức tường cao 20 pie (khoảng
6,48m) xung quanh dinh của ông.
Hìnhnhưônggấp lắm,ôngbắtmọi
người làmsángđêmkhôngnghỉ…”.
CungđiệnĐanDươngcó lẽhình
thành từ lúcnày.
Nhữngdấutíchcòn lại
TừchùaVạnPhướcnhìnvềphía
Nam theomột con dốc cómột địa
danhlàcồnBôngSứ,sởdĩcóđịadanh
nàyvì trướcđây trồngnhiềucây sứ
cổ, gốc rất to. Truyền thống ởHuế
thường trồng bông sứở cung điện,
lăngmộhoặcnhữngnơi thờ tự lớn,
têncồnBôngSứgợinên liên tưởng
vềnơi thờcúnghay lăngmộnàođó.
Cuối condốc làmột hồ trồng rau
răm, người dânởđâychobiết ngày
xưalàmộthồbánnguyệtlớnthảsen,
điềunàykháphùhợpvớimôtảtrong
bút ký
Voyage
của nhà buôn Pháp
PierrePoivrekhiđến thămvõvương
Nguyễn PhúcKhoát. ÔngNguyễn
ĐắcXuânđãđốichiếutừchùaThiền
Lâmvànhận thấynhữngđiều trùng
hợpvớimô tảvềdinhThượnghay
cung điệnmùa đông đã dẫn trong
sách, nhưcungđiệncóchỗcaochỗ
thấp, một cánh nhìn ra sông, trước
cungđiệncóhồnhỏ, đối diệncung
điệncógòđất cao…
Các chùa và nhà dân trong vùng
đàođượctớihàngtrămphiếnđátáng
cột,nhiềuphiếnlỗcộtcóđườngkính
22-27cmmà theoôngNguyễnĐình
Vinh, chuyêngianhàcổHuế, trước
thếkỷ20nhàdânởHuế chỉ có cột
tới 20cm làhết.Cột lớnhơnchỉ có
dinh thựcủaquan lạihoặcvuachúa.
Trongvùngcónhiềugiếngcổvà
mộ cổ có tên gọi “giếng loạn” và
“mả loạn”,vốn lànhững từngữnhà
Nguyễndành cho cácvùngđất của
phong trào Tây Sơn… gòDương
Xuân thuộcấpBìnhAn,màcácđịa
danh có chữBình vàAn thời nhà
Nguyễnxuấtphát từviệcđổi têncác
địadanh liênquanđếnTâySơn(như
QuyNhơnđổi thànhBìnhĐịnh, ấp
TâySơnđổi thànhAnTây).
Những tư liệu tìmkiếm tronghơn
30năm, từcáccổvăn trongvàngoài
nướcchođếnnghiêncứuthựcđịa,ông
NguyễnĐắcXuânđãviếtnhiềutham
luận,báocáo tạinhiềuhộinghị,hội
thảo liênquanđến triềuđạiTâySơn
vàtạihộithảoCungĐanDươngthời
TâySơn tạiHuếvào tháng10-2016,
rất nhiều người trong giới chuyên
môn, trongđócóGSPhanHuyLê,
Chủ tịchHộiKhoahọc lịch sửViệt
Nam,đãủnghộviệckhaiquậtkhảo
cổhọcgòDươngXuânđể tìm thêm
các tư liệumới tại đây.
Lòngđấtgò
DươngXuânnói gì?
TừđóHộiKhảocổhọcViệtNam,
SởVH&TTThừaThiên-Huếvớisự
tài trợ từVietravel đã tổ chức tiến
hànhkhai quật thămdòkhảo cổ lại
gòDươngXuân từ ngày 7-10 đến
20-10-2016.Do là thămdònên chỉ
khaiquật22m
2
vớinămhốnhỏ, tuy
nhiênkếtquảkhaiquật lại thuđược
rất nhiềukết quảkhảquan.
Trênmộtdiện tíchhếtsứcnhỏ,chỉ
đàosâuxuống từ40cmđếnkhoảng
1mnhưng các chuyêngiakhảo cổ
đã tìm được hai đồng tiền, bốn vũ
khí có thể làcâu liêm, cùngvới337
mảnhgốm sứvàhiệnvật, trongđó
cómộtmảnhđĩa sứ thờiKhangHy
(thờinhàNguyễn,gốmsứKhangHy
chỉdùngchoquan lạihoặcvuachúa,
người dânkhôngđượcphépdùng),
471mảnhsành,930mảnhgạchngói
vàhiệnvật.Đặcbiệt tạicáchố thăm
dò số5đã tìm thấymột lớpđágan
gà xếp lớp nằm lên nhau không có
vật liệu kết nối, rộng tới 5,5m và
chưa thể xác định được chiều dài,
giống nềnmóng của tường thành.
Theonhữngngười dân trongvùng,
trướcnăm1975ởđâycómột tường
đất đá lớnchạydài. Phải chăngđây
là tường thànhcaohơn6mmàvua
QuangTrungđãxâybaoquanhcung
điệnĐanDươngnăm1788màgiáo
sĩLaBartetteđã từngnói tới?
PGS-TSBùi Văn Liêm, chủ trì
việc khai quật, cho tôi biết tất cả
hiệnvật tìm thấy tạigòDươngXuân
đãcungcấp thêmnhững tư liệuvề
khảocổhọc, sửhọc,vănbảnhọc…
về thời kỳTâySơn, liênquanđến
các thànhquách, cungđiện.Những
giá trị nàyđủđể lậphồ sơ trìnhBộ
VH-TT&DLchophép tổchứckhai
quật khảo cổ học trong thời gian
tới trênquymô lớn hơn.
ÔngLiêmđãkiếnnghị rất nhiều
việccầnphải làm trong thờigiansắp
tới, baogồm:
-Tiếp tụckhaiquậtvànghiêncứu
móngđáxếpđểđánhgiácôngnăng
vàquymô của công trình, thu thập
các tư liệu,mẫuhiệnvậtcòn lưugiữ
trongnhândân, tìmhiểuphânbốcác
di tích tại đây.
- Bảo vệ và bảo tồn khu di tích,
cắmhệ thốngbiểnbáongay tạikhu
di tích.Tăngcường tuyên truyềnđể
dân cư địa phương bảo vệ và trân
trọngdi tích, di vật.
- Sử dụng công nghệ viễn thám
dùng tia laser khảo sát từ trên cao,
thu thậpcácđiểmphảnxạbachiều.
-Kiến nghị các tổ chức, các nhà
khoa học sớm nghiên cứu và giải
đáp các nghi vấn tồn đọng nhiều
nămquavềquymô cungđiệnĐan
Dương, những tiên liệuvà căndặn
của vuaQuangTrung cũng như vị
trí, quymô, kiến trúc, bài trí… của
lăngmộQuangTrung.
Như vậy việc tìm ra thông tin
chínhxácvềcungđiệnĐanDương
sẽchỉcòn làvấnđề thờigian.Riêng
lăngmộ của QuangTrung sẽ khó
khănhơnnhiềuvì bị phá hủynặng
nềnhấtnhưngngaycảkhi có tìm ra
được lăngmộ,vẫnchưachắccó thể
chứngminhđượcngườiđãtừngnằm
trongđócóphảiđúng làvuaQuang
Trung thật hay không. Đó là lý do
vẫncòn rấtnhiềugiả thuyếtvề lăng
mộ của ông ngay tại Huế, còn hơn
bốnđịađiểmkhácnhaungoài cung
điệnĐanDương.
◄
