6
Pháp luật
&
cuộc sống -
ThứHai 4-1-2021
Tiêu điểm
THUNGUYỆT
thực hiện
Đ
ể có cái nhìn đa chiều,
Pháp
Luật TP.HCM
trao đổi với
GS-TSLêHồngHạnh, nguyên
Viện trưởng Viện Khoa học pháp
lý, Bộ Tư pháp, về chủ đề này.
Thẩm phán bị
nhiều áp lực
.
Phóng viên:
Thưa GS, ông đánh
giá thế nào về đề xuất bổ nhiệm
thẩm phán suốt đời?
+
GS-TS
Lê Hồng Hạnh:
Bổ
nhiệm thẩm phán suốt đời là một
trong những
điều kiện để
bảo đảm tính
độc lập của tòa
án. Cách đây
hơn 220 năm,
khi soạn thảo
Hiến phápHoa
Kỳ,Alexander
Hamilton đã đề nghị đưa vào hiến
pháp quy định bổ nhiệm thẩm phán
suốt đời. Do thực tế, quyền lực nằm
ở cơ quan hành pháp nhiều hơn cơ
quan lập pháp và tư pháp. Cơ quan
hành pháp có nhiều ảnh hưởng đối
với việc bổ nhiệm thẩm phán, do
vậy nếu bổ nhiệm theo nhiệm kỳ thì
sự chi phối đó sẽ nhiều hơn.
Thứ hai, áp lực thẩm phán phải
chịu khi bổ nhiệm theo nhiệm kỳ
rất lớn. Hôm nay anh là thẩm phán
nhưng khi hết nhiệm kỳ, anh sẽ chịu
nhiều tác động khi được bổ nhiệm
lại. Nếu xử nghiêm người có chức
quyền, người có ảnh hưởng trong
xã hội thì chắc chắn họ sẽ có những
vận động khiến thẩm phán không
được tái bổ nhiệm.
Thứ ba, về tâm lý, khi được bổ
nhiệm suốt đời, thẩm phán sẽ yên
tâm với công việc của mình. Khi
đó, không ai dám nói với thẩm phán
rằng: Nếu anh không xử thế này,
tôi sẽ không tái bổ nhiệm anh nữa.
ỞMỹ hiện nay các thẩm phán tòa
án tối cao đương nhiên bổ nhiệm
suốt đời, cho đến khi họ chết, không
ai có quyền miễn nhiệm, trừ khi tự
họ tự nguyện xin thôi. Thẩm phán
ở nhiều bang của Mỹ cũng được
Nếu cần lộ trình thì kéo dài nhiệm kỳ trước
. Có ý kiến đồng tình với đề xuất bổ nhiệm thẩm phán suốt đời nhưng cần
có lộ trình thực hiện là áp dụng với thẩm phán TAND Tối cao trước. Quan
điểm của ông thế nào?
+ Tôi cho rằng đề xuất này cũng có giá trị tích cực nhất định nhưng nó
không đáp ứng kỳ vọng, khó làm thay đổi có tính bước ngoặt bản chất
vấn đề độc lập tư pháp. Cái chúng ta đang vướng nhiều hơn chính là sự
thiếu độc lập của các tòa án cấp dưới, chứ không phải là TAND Tối cao.
Hơn nữa, thẩm phán TAND Tối cao xét xử cũng không nhiều.
Vì vậy, nếu muốn có lộ trình thì nên bổ nhiệm suốt đời đối với thẩm
phán TAND Tối cao và thẩm phán cao cấp. Với các cấp ở dưới, có thể bổ
nhiệm thời gian dài hơn nhưng điều quan trọng là làm sao để các thẩm
phán thoát khỏi áp lực của chính quyền hành pháp. Đây là điều hiện nay
cần phải làm và là mục tiêu mà cải cách tư pháp cần đạt được.
Theo quy định của Luật Tổ chức
TAND 2014, nhiệm kỳ đầu của các
thẩm phán là năm năm; trường hợp
đượcbổnhiệmlạihoặcđượcbổnhiệm
vào ngạch thẩmphán khác thì nhiệm
kỳ tiếp theo là 10 năm.
Việc bổ nhiệm suốt đời
không phải là tấm kim
bài miễn tội khi thẩm
phán tham nhũng, tiêu
cực, pháp luật sẽ truy tố
bất kỳ người nào nếu vi
phạm pháp luật, nhất là
hình sự.
LTS:
Bổ nhiệm thẩm phán không có
nhiệm kỳ (tức bổ nhiệm suốt đời) là
vấn đề đã nhiều lần được đặt ra nhưng
chưa được mổ xẻ thấu đáo. Mới đây,
nhómnghiên cứu của TANDTối cao
khi dự thảo báo cáo đánh giá năm năm
thi hành Luật Tổ chức TAND 2014 tiếp
tục đưa ra đề xuất này và nhận được
nhiều ý kiến khác nhau.
Bổnhiệm
thẩmphán suốt
đời đểđộc lập
tưpháp
Áp lực thẩmphán phải chịu khi bổ nhiệm theo
nhiệmkỳ rất lớn nên bổ nhiệm suốt đời là điều
kiện để bảo đảm tính độc lập của tòa án.
TheoGS-TS Lê HồngHạnh, phải tìmmọi cách để thẩmphán độc lập trong xét xử. (Ảnh chỉ có tínhminh họa)
Ảnh: HOÀNGGIANG
bổ nhiệm suốt đời, một số ít bang
bổ nhiệm theo nhiệm kỳ. Một số
nước khác, thẩm phán được bổ
nhiệm suốt đời nhưng bị giới hạn
bởi “tuổi nghỉ hưu bắt buộc”, chẳng
hạn đến 70 tuổi thì thôi chứ không
được kéo dài mãi.
. Cũng tại hội thảo này, Chánh án
TAND tỉnh Lạng Sơn Nguyễn Thế
Lệ cho rằng 70% các vụ án xét xử
bị ảnh hưởng bởi các mối quan hệ,
hoặc chịu tác động từ phía luật sư,
trợ giúp pháp lý, bị cáo, đương sự...
Ông nhận định sao?
+ Không ai nói ra nhưng thẩm
phán ở mình chưa thực sự độc lập.
Năm 2015, tôi thực hiện một cuộc
khảo sát định lượng và định tính
về tính độc lập của tòa án. Kết quả
cho thấy khi trao đổi trực tiếp, các
thẩm phán lảng tránh câu hỏi về
sự độc lập của mình. Tuy nhiên,
khi khảo sát định lượng qua phiếu
(không yêu cầu phải ghi tên, chức
danh), kết quả ngược lại. Họ cho
biết thường xin ý kiến chỉ đạo từ
cấp ủy, xin ý kiến cấp trên…
Điều này cũng dễ hiểu thôi, nếu
không xin ý kiến cấp trên, án bị
hủy thì thẩm phán mất thi đua, ảnh
hưởng chuyện tái bổ nhiệm.
Hiến pháp 2013 quy định quyền
lực tư pháp là quyền lực xét xử.
Quyền tư pháp do TAND các cấp
thực hiện. Thẩm phán và hội thẩm
xét xử độc lập và chỉ tuân theo
pháp luật; nghiêm cấm cơ quan, tổ
chức, cá nhân can thiệp vào việc
xét xử của thẩm phán và hội thẩm.
Nếu hiểu toàn diện thì Hiến pháp
2013 khẳng định độc lập tư pháp
là nguyên tắc tổ chức bộ máy nhà
nước pháp quyền XHCNViệt Nam.
Độc lập tư pháp rất cần và trong
điều kiện của Việt Nam lại càng cần
vì hệ thống chính trị của chúng ta
là một đảng, trong đó sự lãnh đạo,
sự chi phối toàn diện và tuyệt đối
của Đảng đã được hiến định. Vì thế,
phương thức lãnh đạo của Đảng
đối với tòa án ảnh hưởng rất lớn,
thậm chí chi phối độc lập tư pháp
nếu phương thức đó chưa phù hợp
với yêu cầu xây dựng nhà nước
pháp quyền XHCN. Chính quyền
(cơ quan hành pháp) cũng chi phối
mạnh tòa án do nhiều yếu tố: Ngân
sách, đất đai, trụ sở, đặc biệt là vai
trò của chính quyền hành pháp trong
bổ nhiệm, tái bổ nhiệm thẩm phán.
Ngoài ra, các tổ chức xã hội cũng
có “tiềm năng” ảnh hưởng đến độc
lập tư pháp thông qua việc tham gia
vào quy trình lựa chọn, bổ nhiệm
thẩm phán. Chưa kể một vấn đề
khác ảnh hưởng đến độc lập tư
pháp ở nước ta là tình trạng tham
nhũng, chạy cửa sau của luật sư,
đương sự…
Tóm lại, thẩm phán chịu nhiều
tác động như thế thì phải tìm mọi
cách để làm sao thẩm phán độc lập
trong xét xử.
Đừng lo chuyện dễ
tham nhũng
. Có ý kiến cho rằng thẩm phán
nhiều quyền lực nên cần phải có “cơ
chế” bổ nhiệm năm năm, 10 năm để
tránh việc có quyền lực suốt đời. Ý
kiến của ông về việc này?
+ Khi thẩm phán thấy vị trí của
mình không chắc chắn, vị trí đó có
thể bị nhiều người tác động khiến
nó lung lay thì anh ta khó mà vững
vàng, độc lập được. Nếu bản án sơ
thẩm bị cấp phúc thẩm hủy án để
xét xử lại thì sẽ ảnh hưởng đến danh
hiệu thi đua và việc tái bổ nhiệm
thẩm phán. Nếu không xin ý kiến
cấp trên thì rất rủi ro. Dù sơ thẩm
có xử đúng mà bị phúc thẩm hủy
án thì thẩm phán xử sơ thẩm vẫn bị
coi là “có vấn đề”, còn người hủy
án sai hầu như vô can.
Khi bổ nhiệm lại, người ta không
xem xét việc cấp phúc thẩm hủy án
đúng hay sai. Vậy nên người hủy cứ
hủy thoải mái, còn bên dưới phải
chịu hậu quả. Dĩ nhiên, thẩm phán
khó phát huy tư duy, năng lực vốn
có mà thay vào đó là dựa cấp trên
cho chắc. Vì vậy, tòa cấp dưới xin
ý kiến cấp trên là thực tế không hề
hiếm hoi hay cá biệt.
Ởkhía cạnh khác, cũng không nên
lo ngại thẩm phán được bổ nhiệm
suốt đời sẽ càng dễ nảy sinh tham
nhũng, tiêu cực. Việc bổ nhiệm
suốt đời không phải là tấm kim
bài miễn tội của thẩm phán tham
nhũng, tiêu cực. Pháp luật sẽ truy
tố bất kỳ người nào, dù là thẩm
phán nếu vi phạm pháp luật, nhất
là pháp luật hình sự. Nếu anh làm
việc liêm chính sẽ chẳng có ai miễn
nhiệm anh nhưng nếu anh vi phạm
pháp luật, dẫu là người có chức vụ
cao cũng bị xử lý. Thẩm phán càng
không thể là ngoài lệ vì “tri pháp
mà phạm pháp”.
. Ông từng đưa ra nhiều kiến nghị
trong quá trình xây dựng Luật Tổ
chức TAND 2014 nhằm bảo đảm
tính độc lập của thẩm phán. Ngoài
đề xuất bổ nhiệm thẩm phán suốt
đời, theo ông còn cần những chế
định nào nhằm bảo đảm độc lập
tư pháp?
+ Đó là thành lập tòa án sơ thẩm
khu vực. Trước đây, chúng tôi từng
đề xuất thực hiện Nghị quyết 49/
NQ-TW về cải cách tư pháp, trong
đó có việc thành lập tòa án sơ thẩm
khu vực để giảm áp lực từ cơ quan
hành chính lên tòa án. Tuy nhiên,
rất tiếc đề xuất này đã không được
chấp nhận khi Quốc hội ban hành
Luật Tổ chức TAND năm 2014.
. Xin cám ơn ông.•
