6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Năm 14-9-2023
phạm đang được giao cho Cục
Kiểm tra VBQPPL. Vậy thì vấn
đề kiểm tra văn bản được đặt ra
khi nào?
+ TS
Lê Hồng Sơn
: Vấn đề kiểm
tra và nâng chất
lượng hệ thống
văn bản được đặt
ra ngay từ những
năm80củathếkỷ
trước, khi chuẩn
bị banhànhdựán
Luật Ban hành VBQPPL đầu tiên.
Tuy nhiên, thời điểm đó mới chỉ
đưa ra cơ chế soạn thảo đa ngành,
có chuyên gia, cơ chế thẩm định,
thẩm tra, cơ chế thảo luận tập thể
thông qua theo luật định; còn cơ
chế hậu kiểm chưa được quan tâm
đúng mức. Chỉ đến đầu những năm
1990, khi nghiên cứu sửa hiến pháp
đặt vấn đề VKS không thực hiện
chức năng kiểm sát chung, trong
đó có kiểm sát văn bản, người ta
mới sực nhớ rằng không có cơ chế
hậu kiểm.
. Đó là lý do ông xây dựng và
đề xuất cơ chế hậu kiểm - kiểm tra
VBQPPL?
+ Khi đó, tôi nói với bộ trưởng
Bộ Tư pháp rằng kể cả VKS tiếp
tục thực hiện chức năng kiểm sát
văn bản đi nữa thì hệ thống cơ
quan hành chính vẫn phải làm
việc này. Bởi cả hiến pháp và
Luật Tổ chức Chính phủ, Luật
Tổ chức chính quyền địa phương
đã quy định từ trung ương xuống
địa phương, cấp trên bãi bỏ văn
bản sai trái của cấp dưới nhưng
thực tế không có cơ chế, điều kiện,
không có lực lượng để thực hiện
việc xử lý. Kết quả là mấy chục
năm không làm được gì, chỉ trông
chờ vào kiểm sát thôi.
Sau khi phát hiện ra khiếm
khuyết của hệ thống hành chính
là không có cơ chế “trên thẩm
tra dưới” để phát hiện ra những
sai trái, tôi đã đề xuất cơ chế hậu
kiểm - kiểm tra văn bản.
. Là cha đẻ của cơ chế kiểm tra
văn bản, ông đánh giá ưu điểm,
nhược điểm của cơ chế này thế nào?
+ Nói về cái hay, bây giờ có cả
hệ thống tổ chức, nhân sự, kinh
phí, điều kiện để thực hiện việc
kiểm tra, phát hiện nội dung sai
trái. Anh là người trong cuộc, có
quan hệ cấp trên - cấp dưới, anh
biết và xử lý trong hệ thống sẽ có
nhiều thuận lợi.
Nhưng cái dở, cũng vì trong hệ
thống nên không tránh khỏi câu
chuyện e ngại, nể nang. Theo tôi,
đây chính là vướng bận lớn nhất.
Chung quy lại mọi việc vẫn là
do con người thực hiện. Tôi vẫn
nhắc đi nhắc lại rằng muốn làm
công tác kiểm tra này thật tốt,
vấn đề đầu tiên phải là trình độ,
bản lĩnh, cái tâm của người làm
công tác này. Không có bản lĩnh
không làm được đâu, e trước ngại
sau, sợ sệt va chạm thì làm sao
mà xử lý được.
. Ông đánh giá việc hậu kiểm văn
bản hiện nay ra sao?
+ Khi xác lập nên cơ chế hậu
kiểm, tôi đã xây dựng cơ chế gọi
là thông báo; cho cơ chế tự kiểm
tra, xử lý để làm mềm hóa, để sự
việc bớt căng thẳng. Thế nên mới
có chuyện báo cho biết là anh sai
để anh tự xử.
Đáng tiếc hiện nay không làm
tốt vì vấn đề kỷ luật, kỷ cương, bản
lĩnh, cái tâm của một bộ phận cán
bộ. Khi xử lý văn bản sai trái vấp
phải nhiều băn khoăn, e ngại, thậm
chí là e sợ va chạm.
. Vậy cơ chế kiểm tra văn bản
còn có thể hoàn thiện hơn về thẩm
quyền, quy trình, thủ tục không,
thưa ông?
+ Cơ chế kiểm tra, xử lý văn bản
do tôi nghiên cứu và đề xuất, Bộ Tư
pháp trình Chính phủ thông qua;
sau đó, Chính phủ trình Quốc hội
đưa vào thành một cơ chế trong
Luật Ban hành VBQPPL. Đó là
cơ chế mà theo tôi, muốn hơn
nữa rất khó.
Cho người dân có quyền
khởi kiện văn bản sai thì
càng tốt
. TAND Tối cao đang nghiên
cứu sửa đổi Luật Tổ chức TAND.
Đáng chú ý là cơ quan chủ trì
soạn thảo từng đề xuất giao tòa
án xem xét, quyết định VBQPPL
trái pháp luật. Ông đánh giá thế
nào về điều này?
ĐỨCMINH
thực hiện
T
AND Tối cao đang lấy ý kiến
đối với dự thảo Luật Tổ chức
TAND (sửa đổi). Một trong
những vấn đề được nhiều người
quan tâm là việc có nên giao
cho tòa xem xét văn bản trái với
hiến pháp, luật, nghị quyết của
Quốc hội; pháp lệnh, nghị quyết
của Ủy ban Thường vụ Quốc hội
(sau đây gọi chung là văn bản
trái pháp luật) hay không. Bởi lẽ
thực tiễn cho thấy vẫn còn tồn tại
nhiều văn bản trái pháp luật mà
chưa được xử lý.
Xung quanh vấn đề này,
Pháp Luật
TP.HCM
có cuộc trao đổi với TS
Lê Hồng Sơn, nguyên Cục trưởng
Cục Kiểm tra văn bản quy phạm
pháp luật (VBQPPL), Bộ Tư pháp.
Vướng nhất là chuyện
e ngại, nể nang
.
Phóng viên
:
Thưa ông, việc
kiểm tra, rà soát văn bản quy
Trong quá trình xét xử, tòa án phát hiện văn bản trái luật sẽ có quyền gì là vấn đề được quan tâmkhi sửa đổi Luật Tổ chức
TAND. Ảnhminh họa: HUỲNHHẢI
GÓP Ý SỬA ĐỔI LUẬT TỔ CHỨC TAND
Giao tòa
xem xét văn
bản trái luật:
Hướng đi tốt,
tiến bộ
Đặt vấn đề xử lý văn bản trái pháp luật
ở kênh tư pháp là hướng rất tiến bộ,
người dân được nhờ nhưng phải tính kỹ
phương án thực thi.
+ Như tôi đã đề cập, cơ chế
kiểm tra có những mặt hay nhưng
đồng thời cũng có những hạn chế
về vấn đề quyền lực, chất lượng
xử lý. Khi nghiên cứu sửa Hiến
pháp 1992 có bàn đến cơ chế gọi
là bảo hiến, tôi cũng rất tâm đắc
và đề nghị mấy lần nhưng chắc
điều kiện chưa chín muồi nên chưa
được chấp nhận.
Bây giờ đặt vấn đề xử lý văn bản
trái pháp luật ở kênh tư pháp - tòa
án là hướng rất tốt, cơ bản tôi ủng
hộ. Đây là kênh rất tiến bộ, rất
văn minh, người dân được nhờ.
Nếu nghiên cứu mở rộng hơn, cho
người dân có quyền khởi kiện văn
bản sai nữa thì càng tốt.
. Hiện vẫn còn nhiều ý kiến khác
nhau xung quanh đề xuất nói trên.
Có ý kiến đề nghị trao thẳng thẩm
quyền này cho tòa án xem xét, quyết
định; ý kiến khác lại đề xuất giao
tòa án xem xét, quyết định “theo đề
nghị của cơ quan, tổ chức, cá nhân
có thẩm quyền”... Ông nghiêng về
đề xuất nào?
+ Tôi không nghiêng về phương
án nào. Cả hai phương án đều nên
nghiên cứu cho kỹ và nhập vào để
hoàn thiện thì tốt hơn.
Thực ra khi TAND Tối cao đề
xuất cơ chế này là manh nha của
cơ chế bảo hiến rồi. Nhánh tư
pháp can thiệp vào để giải quyết
những văn bản sai trái của bên
hành pháp là chủ trương tốt nhưng
cách thức thế nào phải tính thêm
vì đề xuất này có cái được, có cái
còn “non”.
Đề xuất này, về bản chất, cũng
vẫn chỉ là “tắm từ vai trở xuống”
thôi và cũng mới dừng ở kênh hành
pháp. Những vấn đề cơ bản và
rộng lớn hơn thì vẫn còn nguyên
đó, cơ chế bảo hiến vẫn còn là
một thứ xa vời vì còn e ngại, băn
khoăn đủ thứ.
. Xin cảm ơn ông.•
Cơ chế kiểm tra văn
bản có những mặt hay
nhưng đồng thời cũng có
những hạn chế nên việc
đặt vấn đề xử lý văn bản
trái pháp luật ở tòa án là
hướng rất tốt.
Bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất
của VBQPPL trong hệ thống pháp luật là nguyên
tắc cơ bản của hoạt động xây dựng và ban hành
VBQPPL. Hiến pháp 2013 quy định trách nhiệm
hiến pháp nhằm xử lý văn bản trái pháp luật tại
các điều 70, 74, 98.
Vềmặt hiến định, TAND chưa được trao thẩmquyền
kết luận về tính hợp hiến, hợp pháp của VBQPPL.
Do vậy, Luật Tổ chức TAND hiện hành chỉ cho phép
trong quá trình xét xử, tòa án có quyền kiến nghị
với các cơ quan có thẩm quyền xem xét sửa đổi,
bổ sung hoặc hủy bỏ. Quy định này vô hình trung
đã mặc định tính hợp hiến, hợp pháp của VBQPPL,
đồng thời hạn chế cơ hội vá lỗi cho hệ thống pháp
luật và tước đi quyền khởi kiện đối với việc ban
hành VBQPPL trái pháp luật của cá nhân, tổ chức
một cách thiếu chính đáng.
Do đó, việc mở rộng thẩm quyền tư pháp của TAND
phù hợp với cải cách tư pháp theo tinh thầnNghị quyết
27-NQ/TWvề tiếp tục xây dựng và hoàn thiệnNhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Nó
tạo tiền đề đột phá trên con đường xây dựng một nền
tài phán hiến pháp (bảo vệ hiến pháp thông qua hoạt
động xét xử của tòa án), đây là xu hướng tiến bộ của
các thể chế pháp quyền đương đại.
Tuy nhiên, để đề xuất này khả thi và hiệu quả thì việc
xem xét tính đồng bộ và hợp lý về mặt thẩm quyền xử
lý văn bản trái pháp luật giữa các cơ quan nhà nước
cần được ưu tiên.
Cạnh đó, theo tôi, cầnmạnh dạn trao quyền đề nghị
xác định tính hợp hiến, hợp pháp đối với các VBQPPL
cho mọi cơ quan, tổ chức và cá nhân.
ThS
LƯU ĐỨC QUANG
,
Trường ĐH Kinh tế - Luật,
ĐH Quốc gia TP.HCM
Mở rộng thẩm quyền cho tòa phù hợp với cải cách tư pháp
ThSLưuĐứcQuang
