6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Ba 12-12-2023
“quyền con người” không chỉ
trong việc đặt tên chương mà còn
hiến định rất cụ thể chủ thể của
quyền con người (với tư cách là
quyền của mọi người) cũng như
quyền công dân (với tư cách là
quyền của người mang quốc tịch
Việt Nam). Diễn ngôn này hết
sức quan trọng bởi trước đó, Hiến
pháp năm 1992 đã quy đồng chủ
thể của quyền con người với chủ
thể của quyền công dân khi khẳng
định: “Ở nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam, các quyền
con người về chính trị, dân sự,
kinh tế, văn hóa và xã hội được
tôn trọng, thể hiện ở các quyền
công dân…” (Điều 50).
Thứ hai
, các nguyên tắc Hiến
pháp về nhân quyền đã được hệ
thống hóa một cách đầy đủ, chặt
chẽ hơn và có thể được liệt kê thành
bốn nguyên tắc sau đây: (1) Trách
nhiệm của Nhà nước về công nhận,
tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền
con người, quyền công dân; (2)
Tiêu chí về việc hạn chế quyền con
người, quyền công dân; (3) Quyền
công dân không tách rời nghĩa vụ
công dân; (4) Mọi người đều bình
đẳng trước pháp luật.
Đặc biệt, nguyên tắc về giới
hạn quyền hay tiêu chí về hạn chế
quyền mà Hiến pháp năm 2013 lần
đầu tiên quy định có ý nghĩa quan
trọng trong việc vận dụng tinh thần
của Luật Nhân quyền quốc tế: Cân
bằng giữa trọng trách tôn trọng,
bảo vệ và bảo đảm thực hiện quyền
con người với chức năng quản lý
xã hội của chính quyền trong điều
kiện áp đặt những giới hạn đối với
một số quyền trong các tình huống
nhất định.
Điều này có ý nghĩa rất quan
trọng trong việc ngăn ngừa khả
năng biểu hiện cực đoan trong việc
thụ hưởng quyền cũng như ngăn
chặn khả năng tùy tiện hạn chế các
quyền hiến định của bất cứ thực
thể nào. Mức độ cần thiết, lý do,
phương tiện và chủ thể được trao
thẩm quyền này đã được xác định
tại khoản 2 Điều 14 Hiến pháp năm
2013: “Quyền con người, quyền
công dân chỉ có thể bị hạn chế theo
quy định của luật trong trường hợp
cần thiết vì lý do quốc phòng, an
ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã
hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của
cộng đồng”.
Nhân phẩm là giá trị
cốt lõi và bất khả xâm phạm
của quyền con người
Thứ ba
, Hiến pháp năm 2013 tiếp
tục mở rộng phạm vi của quyền cơ
bản. Hiến pháp năm 2013 lần đầu
tiên minh định nhân phẩm là một
giá trị cốt lõi và bất khả xâm phạm
của quyền con người: “Mọi người
có quyền bất khả xâm phạm về
thân thể, được pháp luật bảo hộ về
sức khỏe, danh dự và nhân phẩm;
không bị tra tấn, bạo lực, truy bức,
nhục hình hay bất kỳ hình thức đối
xử nào khác xâm phạm thân thể,
sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân
phẩm” (Điều 20).
THS LƯUĐỨCQUANG (*)
H
iến pháp năm 2013 đã ghi
nhận và minh định nhiều vấn
đề quan trọng trong việc tôn
trọng, bảo vệ và bảo đảm thực thi
quyền con người. Điều này được
thể hiện mạnh mẽ qua bốn điều
cốt lõi sau:
Lần đầu tiên
quyền con người được nêu
trong Hiến pháp
Thứ nhất
, về mặt cấu trúc của
Hiến pháp, chương V Hiến pháp
năm 1992 (Quyền và nghĩa vụ cơ
bản của công dân) đã được chuyển
lên vị trí chương II Hiến pháp năm
2013 và đổi tên thành: “Quyền con
người, quyền và nghĩa vụ cơ bản
của công dân”. Trật tự này biểu hiện
sự hồi sinh tinh thần nhân đạo của
Hiến pháp năm 1946.
Bên cạnh đó, các nhà lập hiến
đã chính thức sử dụng thuật ngữ
Với vai trò là cơ quan lập pháp, Quốc hội có nhiệmvụ cụ thể hóa quan điểm, chủ trương, đường lối củaĐảng
về quyền con người thành các quy định củaHiến pháp và pháp luật. Ảnh: QH
Những thành tựu nhân quyền
ở Việt Nam - Bài 2
Hiến pháp
2013 và 4
điều cốt lõi
bảo vệ quyền
con người
Với tư cách là đạo luật gốc của quốc gia
dân chủ hiện đại, Hiến pháp năm2013 của
Việt Namđã thể hiện đậmnét tinh thần
tôn trọng, bảo vệ, bảo đảmnhân quyền.
Nhân phẩm như là đặc tính bẩm
sinh của con người. Do vậy, nó
phải được Nhà nước thừa nhận
chứ không phải được Nhà nước
tạo ra rồi ban cho người ta bằng
Hiến pháp. Ngày nay, nhân phẩm
đã được xem là chuẩn mực pháp lý
toàn cầu; tôn trọng và bảo vệ nhân
phẩm là thước đo tính chính danh,
chính đáng của mọi chính quyền
trong xã hội văn minh.
Bên cạnh đó, các nhà lập hiến đã
bổ sung một số quyền mới, sửa đổi
nhiều quyền khác phù hợp với xu
hướng hội nhập quốc tế sâu rộng
của nước ta. Điển hình như các
quy định về quyền sống (Điều 19);
quyền tiếp cận thông tin (Điều 25);
quyền bình đẳng giới (Điều 26);
quyền tố tụng công bằng trong tư
pháp hình sự (Điều 31); quyền được
bảo đảm an sinh xã hội (Điều 34);
quyền nghiên cứu khoa học và công
nghệ, sáng tạo văn học, nghệ thuật
và thụ hưởng lợi ích từ các hoạt
động đó (Điều 40); quyền hưởng
thụ và tiếp cận các giá trị văn hóa,
tham gia vào đời sống văn hóa, sử
dụng các cơ sở văn hóa (Điều 41);
quyền được sống trong môi trường
trong lành và nghĩa vụ bảo vệ môi
trường (Điều 43)…
Thứ tư
, Hiến pháp năm 2013
củng cố mạnh mẽ cơ chế thực hiện
nhân quyền. Hội đồng Bầu cử quốc
gia - một thiết chế hiến định độc
lập ra đời nhằm tăng cường hiệu
quả việc thực hiện quyền bầu cử,
ứng cử của công dân. Đây cũng là
tiền đề để thực hiện quyền tham
gia quản lý nhà nước và xã hội
của công dân.
Cùng với việc khẳng định bảo
vệ Hiến pháp là một nguyên tắc
hiến định, các nhà lập hiến cũng
để ngỏ khả năng luật hóa cơ chế
bảo vệ Hiến pháp. Một cơ quan
tài phán Hiến pháp nếu được hình
thành từ cơ chế này trong tương
lai chắc chắn sẽ góp phần đắc lực
vào sự nghiệp tôn trọng, bảo vệ,
bảo đảm nhân quyền; bởi suy cho
cùng, bảo hiến chính là bảo vệ các
quyền hiến định.•
(*) ThS Lưu Đức Quang hiện công tác
tại Trường ĐH Kinh tế - Luật,
ĐH Quốc gia TP.HCM.
Quốc hội:
Với vai trò là cơ quan lập pháp, Quốc hội có
nhiệmvụ cụ thể hóa quan điểm, chủ trương, đường lối
của Đảng về quyền con người thành các quy định của
Hiến pháp và pháp luật. Quốc hội có nhiệm vụ quan
trọng là xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật
theo hướng tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con
người, tiếp tục thể chế hóa các nguyên tắc, quy định,
chế định về quyền con người, quyền công dân trong
Hiến pháp năm 2013, phù hợp với thực tiễn Việt Nam
và các chuẩn mực quốc tế về quyền con người mà Việt
Nam đã tham gia ký kết, phê chuẩn.
Các cơ quan tư pháp:
Thực tiễn cho thấy hoạt động
của các cơ quan trong bộ máy nhà nước đều có liên
quan, ảnh hưởng trực tiếp tới quyền, tự do, dân chủ của
người dân, theo nghĩa cả hai mặt, có trách nhiệm, nghĩa
vụ bảo vệ, bảo đảmquyền con người nhưng đồng thời
cũng rất dễ vi phạm quyền con người trong quá trình
thực thi công vụ. Hoạt động của tòa án và VKS là hai cơ
quan có trách nhiệmbảo vệ công lý, bảo vệ quyền con
người nhưng nếu không đủ“phụng công, thủ pháp, chí
công, vô tư” rất dễ vi phạm quyền con người và có thể
dẫn tới oan, sai. Yêu cầu đặt ra là hoạt động tư pháp
phải có“trọng trách”bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con
người, quyền công dân.
Các thiết chế xã hội khác:
Vai trò củaMặt trậnTổ quốc
và các tổ chức thành viên trong giám sát và phản biện
xã hội. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã
hội hướng mạnh về cơ sở, địa bàn dân cư. Thực hiện
tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội, đại diện bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn
viên, hội viên …
TS
PHAN ANH TUẤN
, Trường ĐH Luật TP.HCM
Các thiết chế bảo vệ quyền con người ở Việt Nam
Cân bằng giữa trọng
trách tôn trọng, bảo vệ và
bảo đảm thực hiện quyền
con người với chức năng
quản lý xã hội trong điều
kiện áp đặt những giới
hạn đối với một số quyền
trong các tình huống
nhất định.
Tiêu điểm
Để bảo vệ tốt hơn
quyền con người
Việc Việt Nam được bầu làm thành
viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp
quốc nhiệmkỳ 2023-2025 là sự khẳng
địnhkết quả củađường lối, chính sách
đúngđắn củaĐảng vàNhà nước ta về
thành quả bảo vệ quyền con người.
Thành quả này là cơ sở thực tiễn
quan trọngbước đầuđể chúng ta tiếp
tục hoàn thiện lý luận về xây dựng
NhànướcphápquyềnXHCNViệt Nam
nhằmbảovệ tốt hơnquyềnconngười
củangười dân, giá trị quyềnconngười
của quốc gia, dân tộc Việt Nam.
TS
PHAN ANH TUẤN
Quyềntốtụngcôngbằngtrongtưpháphìnhsựlàmộtquyền
mớiđượcbổsungtrongHiếnphápnăm2013đểphùhợpvới
xuhướnghộinhậpquốctếsâurộngcủaViệtNam.Trongảnh:
MộtphiêntòahìnhsựtạiTANDTP.HCM.Ảnh:TRẦNLINH
