6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Bảy 16-12-2023
chưa có bản án kết tội của tòa đã
có hiệu lực pháp luật.
Mặt khác, theo quy định tại các
điều 32, 41, 42, 43, 44 BLHS năm
2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)
thì bị cáo chỉ bị hạn chế hoặc bị
tước bỏ một số quyền dân sự như
cấm đi khỏi nơi cư trú, cấm đảm
nhiệm chức vụ, làm những nghề
hoặc công việc nhất định...
Hiện nay cũng không văn bản
nào quy định rõ ràng người đang
là bị can, bị cáo, người bị kết tội
bị tước bỏ quyền về hình ảnh. Do
vậy mà quyền về hình ảnh đối với
nhóm chủ thể này vẫn được pháp
luật bảo vệ.
Ngoài ra, thông tin dữ liệu, bí
mật đời tư của cá nhân ngày càng
quan trọng và được nhiều người
quan tâm. Trong đó, hình ảnh cá
nhân là một dạng thông tin cá
nhân được bảo vệ theo Nghị định
13/2023 (quy định về bảo vệ dữ
liệu cá nhân).
Người bị kết án có quyền
được lãng quên
Chính vì vậy, người bị kết án có
quyền được lãng quên đối với thông
tin về hình ảnh của mình. Cụ thể,
sau khi người phạm tội đã chấp
hành xong hình phạt (trách nhiệm
của cá nhân đối với Nhà nước) thì
họ cũng được quyền yêu cầu báo
chí, các trang mạng xã hội gỡ bỏ
thông tin về mình.
Điều này không chỉ vì lợi ích
của chính bản thân họ mà còn
là lợi ích của những người liên
TSNGUYỄNVĂNTIẾN,
TRƯỜNGĐHLUẬTTP.HCM
M
ột trong những quyền nhân
thân quan trọng của mỗi
công dân được ghi nhận tại
Điều 32 BLDS năm 2015 chính là
quyền đối với hình ảnh của mình.
Quyền về hình ảnh được
pháp luật bảo vệ
Theo đó, cá nhân có quyền đối
với hình ảnh của mình, việc sử dụng
hình ảnh của cá nhân phải được
người đó đồng ý.
Đối với bị can, bị cáo trong vụ án
hình sự, đây có thể xem là chủ thể
đặc biệt vì đối tượng này đang bị
điều tra, truy tố và xét xử về hành
vi vi phạm pháp luật. Tuy nhiên,
một người chưa bị coi là có tội khi
Báo chí tác nghiệp tại phiên tòa ly hôn vợ chồng vua cà phê TrungNguyên. Ảnh: HOÀNGGIANG
Hạn chếghi
âm, ghi hình
tại phiên tòađể
bảo vệquyền
conngười
Người bị kết án có quyền được lãng quên
đối với quá khứ; khi hòa nhập xã hội,
họ phải được tôn trọng và bình đẳng với
mọi người.
quan (cha mẹ, vợ con). Một người
phạm tội và đã thực hiện xong
nghĩa vụ, được xóa án tích thì họ
phải được sống với chính mình,
hòa nhập với cộng đồng. Trong
lý lịch tư pháp vẫn ghi về hành
vi của họ nhưng trong đời sống
họ phải được tôn trọng và bình
đẳng với mọi người theo quy định
của pháp luật.
Về lý thuyết, con người có thể
cải tạo, giáo dục và được Nhà
nước, xã hội tôn trọng khi họ chấp
hành pháp luật sau khi đã được
xóa án tích. Cuộc đời con người
rất dài nên việc lãng quên (dung
thứ của xã hội) sẽ tạo điều kiện
để họ hòa nhập với cộng đồng, trở
thành người lương thiện sau khi
đã trả giá bằng hình phạt và thực
hiện việc bồi thường (nếu có). Bản
chất của hình phạt là răn đe, phòng
ngừa chứ không phải là dìm một
cá nhân nào suốt đời.•
ThS
MAI HOÀNG PHƯỚC
,
Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc
gia TP.HCM):
Kích hoạt hệ
thống ghi âm,
ghi hình của
phòng xử án
Quá trình tham gia
tố tụng, đặc biệt là tại
phiên tòa, để bảo vệ sự
tôn nghiêm của tòa án
và quyền của cá nhân
đối với hình ảnh, lời nói,
pháp luật đã có những
quy định cụ thể tại các
bộ luật tố tụng.
Cụ thể, theo khoản 4 Điều 234 BLTTDS năm 2015 và khoản
4 Điều 153 Luật Tố tụng hành chính năm 2015 thì việc ghi âm
lời nói, ghi hình ảnh của đương sự, người tham gia tố tụng
khác phải được sự đồng ý của họ. Nhà báo ghi âm lời nói, ghi
hình ảnh của HĐXX phải được sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa.
BLTTHS năm 2015 tuy không quy định cụ thể nhưng tại
khoản 2 Điều 256 cũng có quy định mọi người trong phòng
xử án phải tôn trọng HĐXX, giữ gìn trật tự và tuân theo sự điều
hành của chủ tọa phiên tòa.
Tại điểmc khoản 4 Điều 23 Pháp lệnh Xử phạt vi phạmhành
chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng năm2022 quy
định mức phạt tiền đối với hành vi tự ý ghi âm, ghi hình trong
phiên tòa dân sự và phiên tòa hành chính; hoặc không tuân
theo sự điều hành của chủ tọa phiên tòa về hoạt động ghi âm
lời nói, ghi hình ảnh trong phiên tòa hình sự.
Thực tế có thể phát sinh trường hợp bản án phát hành có
nội dung khác với nội dung bản án đã được tuyên tại phiên
tòa; hoặc biên bản phiên tòa không ghi nhận đầy đủ các tình
tiết, sự kiện diễn ra tại phiên tòa. Trong trường hợp này, nếu
chủ tọa không có phép đương sự ghi lời nói, hình ảnh tại phiên
tòa thì sẽ rất khó khăn để chứng minh sự thật khách quan.
Do đó để bảo vệ công lýmà vẫn đảmbảo quyền riêng tư của
người tham gia tố tụng, tôi đề xuất bổ sung quyền của đương
sự trong việc đề nghị tòa án ghi lời nói, hình ảnh phiên tòa
bằng hệ thống ghi âm, ghi hình của phòng xử án. Những dữ
liệu này sau đó được lưu trữ đồng thời theo hồ sơ vụ án như
một
“biên bản phiên tòa điện tử”
và làm cơ sở để xem xét giải
quyết những khiếu nại của đương sự (nếu có) liên quan đến
hoạt động tố tụng tại phiên tòa.
Luật sư
LÂM QUANG QUÝ
,
Đoàn Luật sư TP.HCM:
Quy định thêm
phương thức
đưa tin đối với
hình ảnh
Cá nhân có quyền đối
vớihìnhảnhcủamình.Việc
sử dụng hình ảnh của cá
nhân phải được họ đồng
ý; hoặc chỉ được sử dụng
vì lợi íchquốcgia, dân tộc,
lợi ích công cộng. Do đó,
Điều141 củadự thảophù
hợp với yêu cầu tuân thủ và bảo vệ quyền đối với hình ảnh của
cá nhân được quy định trong BLDS.
Tuy nhiên, dù có quy định về sự“đồng ý cho ghi âm, ghi hình”
thì quy định này cũng chỉ thể hiện ở mặt hình thức. Bởi hiếm
có bị cáo hay đương sự nàomuốn phơi bày hình ảnh củamình
trong khi đang bị xét xử.
Thực tế, trongnhiềuphiên tòa hình sự, khi báo chí tác nghiệp,
phần đông bị cáo đều cúi đầu, chemặt hoặc yêu cầu luật sư đề
nghị chủ tọa phiên tòa can thiệp để hình ảnh của họ không bị
đăng báo. Khi đó, thường thì chủ tọa phiên tòa linh động, nhắc
nhở báo chí chỉ ghi hình ở góc độ xa; không ghi hình chính
diện khuôn mặt các bị cáo.
Nhìn chung, quy định tại Điều 141 của dự thảo là một sự
tiến bộmang tính đột phá trong việc bảo vệ quyền nhân thân
đối với hình ảnh của cá nhân, kể cả đối với bị cáo mà bấy lâu
nay họ có rất ít cơ hội để phản đối. Đặc biệt, quy định mới này
của dự thảo cũng tránh được những ảnh hưởng đáng tiếc đến
người thân của các bị cáo, đương sự…
Hầu hết trường hợp ghi âm, ghi hình phiên tòa là hoạt động
tác nghiệp báo chí nhằm tuyên truyền pháp luật. Tuy nhiên,
trường hợp không kèm hình ảnh bị cáo, đương sự… thì mục
đích tuyên truyền bằng các bài báo vẫn đạt được, dù kém
phần sinh động.
Trong giai đoạn hiện nay, việc đấu tranh phòng, chống tham
nhũng, tiêu cực đang được thực hiện có hiệu quả với nhiều
vụ án lớn được điều tra, truy tố và sắp xét xử. Do đó, công tác
tuyên truyền, phổ biến pháp luật, truyền thông về phiên tòa
có ý nghĩa quan trọng.
Để hài hòa giữa quy định mới, đồng thời đáp ứng mục đích
và hiệu quả công tác tuyên truyền, nên chăng cơ quan soạn
thảo cần nghiên cứu bổ sung các phương thức đưa tin đối với
hình ảnh của người tham gia tố tụng.
Chẳng hạn chỉ được đưa những hình ảnh ở góc chụp xa, ghi
hình từ phía sau lưng… để không làm ảnh hưởng xấu đến cá
nhân, gia đình và người liên quan.
Hoặc trong phiên tòa, nếu không có sự đồng ý cho ghi âm,
ghi hình của bị cáo, đương sự hay chủ tọa thì báo chí có thể
minh họa bằng hình vẽ, như cách đưa tin về các phiên tòa ở
Mỹ và các quốc gia khác.
“Cuộc đời con người rất
dài nên việc dung thứ
của xã hội sẽ tạo điều
kiện để họ hòa nhập, trở
thành người lương thiện
sau khi đã trả giá.”
TS
Nguyễn Văn Tiến
Tiêu điểm
Phải được sự đồng ý
khi ghi âm, ghi hình
người tham gia tố tụng
Dự thảo lần thứ năm Luật Tổ chức
TANDvừađược thảo luận tại Quốchội.
Dự thảo sẽ đượcTAND tiếp thu, chỉnh
lý để tiếp tục đưa ra lấy ý kiến góp vào
kỳ họp Quốc hội sắp tới.
Khoản4Điều141dự thảoquy định:
Việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của
bị cáo, đương sự, người tham gia tố
tụng khác phải được sự đồng ý của
họ và chủ tọa phiên tòa, phiên họp.
