6
Pháp luật
&
cuộc sống -
ThứNăm27-6-2024
bảo vệ quyền con người và nguyên
tắc nhân đạo trong luật hình sự,
nếu có những biện pháp xử lý hình
sự mang tính khoan hồng hơn mà
vẫn đạt được mục đích của TNHS
thì áp dụng các biện pháp khoan
hồng này.
Trên cơ sở đó, khoa học luật hình
sự đã xây dựng hệ thống các biện
pháp miễn, giảm TNHS, bao gồm
miễn TNHS; miễn hình phạt; miễn
chấp hành hình phạt; giảmchấp hành
hình phạt; án treo; tha tù trước thời
hạn có điều kiện; hoãn, tạm đình chỉ
chấp hành hình phạt tù; xóa án tích.
Như vậy, miễn hình phạt chỉ là
một biện pháp trong hệ thống các
biện pháp miễn, giảm TNHS của
luật hình sự. Có thể hiểu miễn hình
phạt là không buộc một người phải
chịu hình phạt về tội mà người đó
đã thực hiện.
BLHS năm 2015 quy định miễn
hình phạt đối với người phạm tội
tại Điều 59 và miễn hình phạt đối
với pháp nhân thương mại phạm tội
tại Điều 88. Ở đây, chúng ta chỉ đề
cập đến trường hợp miễn hình phạt
đối với người phạm tội.
Theo Điều 59 BLHS, người phạm
tội có thể được miễn hình phạt nếu
thỏa mãn hai điều kiện.
Thứ nhất, người phạm tội thuộc
trường hợp: Có ít nhất hai tình tiết
giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều
51 BLHS; người phạm tội lần đầu
là người giúp sức trong vụ án đồng
phạmnhưng cóvai tròkhôngđángkể.
Thứ hai, đáng được khoan hồng
đặc biệt nhưng chưa đến mức được
miễn TNHS. Điều kiện này được
hiểu là trên cơ sở xem xét các yếu
tố như tính nguy hiểm cho xã hội,
nhân thân người phạm tội, chính
sách pháp luật… cho thấy cần có
sự khoan hồng đặc biệt nhưng mức
độ giảm nhẹ chưa đến mức để có
thể miễn TNHS.
Về thẩm quyền, hình phạt chỉ do
tòa án quyết định nên thẩm quyền
miễn hình phạt cũng do tòa án
quyết định.
Nội dung miễn hình phạt sẽ bao
gồm miễn hình phạt chính và hình
phạt bổ sung của tội phạm. Dù vậy,
việc miễn hình phạt này sẽ không
loại trừ các trách nhiệmpháp lý khác
đối với người được miễn hình phạt
như bồi thường thiệt hại; tịch thu
vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội
phạm, án phí…
Áp dụng trên thực tế
ra sao?
Như chúng ta đều biết, một số bị
cáo trong các vụ án vi phạm quy
định về đấu thầu kit test trong thời
gian qua có trường hợp phạm tội quy
định tại khoản 3 Điều 222 BLHS
“Phạm tội gây thiệt hại 1 ti đông
trở lên thì bị phạt tù 10-20 năm”.
Trong đó, nhiều bị cáo được tòa
tuyênmiễn hình phạt.Vậy lý do là gì?
Dựa trên các bản án mà tòa đã
tuyên có thể thấy các bị cáo đều có
nhiều tình tiết giảm nhẹ nên thỏa
điều kiện thứ nhất (nêu trên) để
được miễn hình phạt.
Còn về điều kiện thứ hai là “đáng
được khoan hồng đặc biệt nhưng
chưa đến mức được miễn TNHS”,
đây là điều kiện vừa mang tính định
tính vừa mang tính định lượng.
Các tình tiết về nhân thân của các
bị cáo đã được tòa án xem xét. Ở
đây, tòa chỉ xem xét thêm về hoàn
cảnh phạm tội và lỗi của các bị cáo
trong việc thực hiện quy định của
pháp luật.
Chúng ta cần đặt các bị cáo trong
hoàn cảnh tại thời điểm phòng,
chống dịch COVID-19 lúc đó, khi
cả hệ thống chính trị đều tập trung
phòng, chống dịch (lần đầu đối mặt
và hoàn toàn chưa có kinh nghiệm)
với mục tiêu cao nhất là bảo vệ sức
khỏe và tính mạng của người dân,
TS
PHANANHTUẤN,
TrườngĐHLuậtTP.HCM
V
ừa qua, trong vụ án kit test
Việt Á ở Cà Mau, HĐXX đã
tuyên miễn hình phạt cho cả
4/4 bị cáo.
Trước đó, trong nhiều vụ án vi
phạm quy định về đấu thầu, các bị
cáo cũng được tòa tuyên miễn hình
phạt như cựu giám đốc CDC Tiền
Giang Nguyễn Ngọc Chơn và ba
nhân viên (tuyên án sơ thẩm vào
ngày 25-4), cựu giám đốc CDC
Thừa Thiên-Huế Hoàng Văn Đức
(tuyên án sơ thẩm vào ngày 8-5)...
Cũng từ đây, nhiều thắc mắc được
đặt ra xoay quanh chế định miễn
hình phạt trong pháp luật hình sự
ở nước ta.
Điều kiện để được miễn
hình phạt
Khi một người thực hiện một tội
phạm thì người đó phải chịu trách
nhiệm hình sự (TNHS) dưới các
hình thức TNHS như hình phạt,
biện pháp tư pháp, án tích nhằm đạt
được mục đích chủ yếu là cải tạo,
giáo dục người phạm tội.
Tuy nhiên, xuất phát từ yêu cầu
Cựu giámđốc và ba nhân viên CDC TiềnGiang được tuyênmiễn hình phạt vào ngày 25-4. Ảnh: ĐÔNGHÀ
Được tuyên
miễn hình
phạt không
có nghĩa là
“trắng án”
Vì sao nhiều bị cáo vi phạmquy định
về đấu thầu lại được miễn hình phạt,
nhận tiền cảmơn nhưng không phạm tội
nhận hối lộ?
những vấn đề về tiền bạc được ưu
tiên sau.
Đây là tính nhân văn trong xử lý
tình huống dịch bệnh của hệ thống
chính trị tại thời điểm đó. Trong
hoàn cảnh ấy, các bị cáo đã thực
hiện các hành vi vi phạm về đấu
thầu như “tạm ứng trước kit xét
nghiệm, sinh hóa phẩm rồi hợp thức
hóa thầu sau”, “quyết định đấu thầu
rút gọn”… với mục đích ưu tiên
bảo vệ tính mạng và sức khỏe của
người dân lên hàng đầu.
Ai có trách nhiệm trong hoàn
cảnh đặc biệt đó cũng đều cố gắng
xử lý nhanh nhất để có trang thiết
bị phòng, chống dịch bệnh. Chứ
chẳng lẽ cứ thực hiện đúng quy
trình đấu thầu để an toàn pháp lý
cho chính mình, để mặc tính mạng
và sức khỏe của người dân, sau đó
đổ lỗi cho cơ chế?
Hoàn cảnh đặc biệt cần có giải
pháp đặc biệt, do đó nếu áp dụng các
quy định về đấu thầu trong trường
hợp bình thường để đánh giá hành
vi của bị cáo khi thực hiện trong
trường hợp đặc biệt là không thỏa
đáng, phù hợp với thực tế.
Chẳng hạn, bị cáo Nguyễn Thành
Danh (cựu giám đốc CDC Bình
Dương) được miễn TNHS về tội
vi phạm quy định về đấu thầu gây
hậu quả nghiêm trọng.
HĐXX đã đánh giá đến hoàn cảnh
đặc biệt khi bị cáo thực hiện hành
vi. Theo đó, tòa sơ thẩm nhận định
trong bối cảnh dịch bệnh, khi đến tuổi
nghỉ hưu, ông Danh đã ở lại cương
vị công tác, sát cánh chống dịch. Tòa
đánh giá ông Danh có hành vi sai
phạm nhưng “dám nghĩ, dám làm”,
vì sức khỏe của đồng bào, không
tư lợi cá nhân, nhiều lần cảnh tỉnh
bị cáo cấp dưới.
Có thể thấy pháp luật hình sự dù
rất nghiêm khắc trong xử lý hành vi
phạm tội nhưng cũng đầy tính nhân
văn, cho phép người áp dụng pháp
luật trong các trường hợp đặc biệt
có thể áp dụng các biện pháp xử lý
khoan hồng như miễn TNHS, miễn
hình phạt… mặc dù hành vi có đủ
dấu hiệu của tội phạm.
Bởi lẽ pháp luật hình sự nói riêng
và pháp luật nói chung suy cho cùng
là bảo vệ con người, xã hội thông
qua người áp dụng pháp luật có lý
trí, tình cảm… chứ không phải là
những cái máy vô cảm.•
Bên cạnh việc miễn hình phạt, “nhận tiền cảm ơn”
cũng là từ khóa được nhiều người nhắc đến trong thời
gian qua. Diễn biến tố tụng nhiều vụ án cho thấy dù
nhận tiền cảmơn, nhiều người không bị tội nhận hối lộ.
Điểm chung là các bị cáo nhận tiền cảm ơn của các
nhà thầu như“sau khi thanh lý hợp đồng, các nhà thầu
trích lại 2%-3%giá trị hợpđồng”nhưngđều không có sự
bàn bạc, thỏa thuận trước“để làmhoặc không làmmột
việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ”.
Điều 354 BLHS quy định về tội nhận hối lộ theo mô
hình“hối lộmua chuộc”, có nghĩa là để xử lý về tội nhận
hối lộ thì cơ quan tiến hành tố tụng phải chứng minh
có sự thỏa thuận, bàn bạc giữa người nhận hối lộ và
đưa hối lộ “nhận hoặc sẽ nhận bất kỳ lợi ích nào (do
luật định - PV) cho chính bản thân người đó hoặc cho
người hoặc tổ chức khác để làm hoặc không làm một
việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ”.
Việc nhận tiền, lợi ích vật chất hoặc phi vật chất sau
khi thực hiện xong đấu thầu như các bị cáo tại một số
vụ án trong thời gian qua trong khoa học luật hình sự
gọi làmô hình“hối lộ tạ ơn”và luật hình sựmột số nước
có quy định mô hình hối lộ này.
Tuy nhiên, vấn đề hiện nay là luật hình sự nước ta
chưa có quy định và do đó, xuất phát từ yêu cầu của
nguyên tắc pháp chế nên không thể xử lý các bị cáo
này về tội nhận hối lộ. Bởi vì “chỉ người nào phạmmột
tội đã được BLHS quy định mới phải chịu TNHS”.
Tuy nhiên, các khoản tiền cảm ơn mà các bị cáo
nhận sẽ bị tịch thu sung vào ngân sách nhà nước theo
quy định “Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội
phạm” (Điều 47 BLHS).
Nhận tiền cảm ơn nhưng không phạm tội nhận hối lộ
Khoản 2 Điều 69 BLHS
năm 2015 quy định
người được miễn hình
phạt thì không bị coi là
có án tích.
Tiêu điểm
Theo quy định của Đảng và pháp
luật, người phạm tội dù được miễn
hìnhphạt cũng sẽbị xử lý kỷ luật khác.
Chẳng hạn, khoản 3 Điều 78 Luật
Cánbộ, công chức năm2008 (đã được
sửa đổi, bổ sung) quy định “Cán bộ
phạm tội bị tòa án kết án và bản án,
quyết định đã có hiệu lực pháp luật
thì đương nhiên thôi giữ chức vụ do
bầu cử, phê chuẩn, bổ nhiệm.
Trường hợp bị tòa án kết án phạt tù
mà không được hưởng án treo hoặc
bị kết án về tội phạm thamnhũng thì
đương nhiên bị buộc thôi việc kể từ
ngày bản án, quyết định có hiệu lực
pháp luật”.
CựugiámđốcCDCBìnhDươngNguyễnThànhDanh
tạiphiêntòaxétxửvụViệtÁ.Ảnh:CTV
