CHỦNHẬT5-4-2015
4
QUỐC TẾ
Kẻthắng
ngườithua
trênbàn
cờhạt
nhân Iran
Thỏa thuậnkhungvềhạtnhân Iransẽ
thayđổidiệnmạoTrungĐông.
DẠTHẢO
T
hỏa thuận khung về
hạtnhân Irancácnước
P5+1và Iranđạt được
ởLausanne (ThụySĩ)
hôm 2-4 chỉ là chặng
cuối cùng của một quãng đường
dài đàm phán.
12nămđàmphán
trắc trở
Theobáo
LeMonde
, tháng8-2002
đãxuấthiện thông tin Iranchegiấu
cơ sở làm giàu uranium ởNatanz
và lòphảnứngnướcnặngởArak.
Tổng thốngMỹGeorgeW.Bushđòi
đưa Iran raHộiđồngBảoanLHQ.
l
Tiềnđề:
Tháng10-2003,Ngoại
trưởngPhápDominiquedeVillepin
cùng những người đồng cấpAnh
JackStrawvàĐứcJoschkaFischer
sangIran.Tìnhhình lúcđórấtnóng.
Mỹ đã xâm chiếm Iraq và lật đổ
SaddamHusseinhồi tháng4-2003.
Iran lo sợ can thiệpquân sự.
Dù vậy bước đầu thì ổn. Tổng
thốngcảicáchMohammadKhatami
chấp thuậnđàmphán. Sauđó Iran
ngừngchươngtrìnhhạtnhânvàđồng
ý cho IAEA thanh sát (Iran chỉ có
160 lò ly tâm). ChâuÂuhứa giúp
Iranphát triểnhạt nhândândụng.
l
Sa lầy:
Sauhainăm,đàmphán
đãsa lầy. Iranmấtkiênnhẫnvànối
lạichương trìnhhạtnhân.Giaiđoạn
cải cáchở Iranchấmdứt khiTổng
thốngMahmoudAhmadinejadcầm
quyềnnăm2005.Năm2006,LHQ
thông qua nghị quyết đầu tiên về
cấmvận Iran (sauđócó thêmnăm
nghị quyết nữa).
TổngthốngObamalêncầmquyền
ởMỹđã thayđổi cục diện. Tháng
5-2009, ông gửi thư cho giáo chủ
Ali Khamenei ủng hộ thúc đẩy
ngoại giao để giải quyết hạt nhân
Iran. Sauđóôngđềnghị cungcấp
cho Iranuranium làmgiàu20%mà
Irancầncho trung tâmnghiêncứu
y học ở Tehran. Bù lại Iran phải
trao cho phươngTây khomột tấn
uranium làm giàu 5% (khá đủ để
chế tạobomhạt nhân).
GiáochủIrannghingờ thỏa thuận
này sẽ có lợi cho tổng thống Iran
(đối thủ củagiáo chủ) nênbácbỏ.
Phe chống đối sáng kiến của ông
Obama ởMỹ cũng phản đối. Khi
Iran sẵn sàng đàm phán vào năm
2003 thì Mỹ chưa sẵn sàng. Tình
hình đảongược vào năm 2009.
l
Nhảyvọt:
Tìnhhìnhchỉ được
mởtróikhitổngthốngônhòaHassan
Rohani lên cầm quyền ở Iran vào
tháng6-2013.Sau10nămđốiđầu,
hai bên chỉ toàn kẻ bại trận. Kinh
tế Iranbị cấmvậnphươngTâyảnh
hưởngnặngnềcònsố lò ly tâmcủa
Iran tăng lêngấp10 lần.
Đến ngày 24-11-2013, Iran và
nhómP5+1đãđạtđược thỏa thuận
tạiGenèvevềtạmđóngbăngchương
trình hạt nhân Iran và dỡ bỏmột
phần lệnhcấmvận.Kếđến là thỏa
thuậnđạtđượcởLausannehôm2-4.
Obama vàRohani
cùng thắng
Thỏa thuận khung về hạt nhân
Iranđạtđượchôm2-4sẽmởđường
cho lệnh cấm vận quốc tế đối với
Iran được dỡ bỏ, Iran sẽ duy trì
chính sách hòa hoãn và hòa nhập
cộngđồng quốc tế.
Theobáo
LeFigaro
,đây làchiến
thắngngoại giaovà chính trị giòn
giã của
Tổng thống IranHassan
Rohani
. Về đối nội, ông đã tạo
được chongười dân Iranviễn ảnh
thay đổi cuộc sống tốt hơn. Các
nhà hoạchđịnhkinh tế Iran sẽ bắt
đầunghiêncứucácdựánhợp tác.
Các nhà đầu tư nước ngoài cũng
chuẩnbị sẵn sàng đổ bộ vào Iran.
Tổng thốngRohani vàcáccộng
sự sẽ có tương lai trong các cuộc
bầu cửQuốc hội vàHội đồng các
chuyên gia (86 giáo sĩ) vào tháng
2-2016.
Đâycũng làváncờ thắng lợi của
Tổng thốngBarackObama
. Từ
đầunhiệmkỳ, ôngđãkiên trì xem
thỏa thuận về hạt nhân với Iran là
ván bài chủ chốt trong chiến lược
TrungĐông.
Đâycũng làváncácượccủaông
khi quyết định đàm phán với một
trongnhữngđối thủmạnhcủaMỹ.
Ôngchấpnhậnđối đầuvới thái độ
phảnkhángmạnhmẽ từđồngminh
Israel và đảngCộng hòa.
Ông lập luậncấmvậnđểIrankhỏi
chế tạobomhạt nhân sẽkhôngđạt
đượcmụcđíchnếukhông cóđàm
phán và thương lượng. Nếu thỏa
thuận cuối cùng được ký kết vào
cuối tháng6, ôngđã gặt hái thành
công trongđốingoại trongbốicảnh
MỹđanggặpkhókhănvớiNgavà
ởTrungĐông.
Nhữngngười thuasẽ
pháđám
Trongnội bộ
Mỹ
, từnhiều tuần
trước,đảngCộnghòa thôngbáođã
trao choHạ việnmột dự luật mới
về gia tăng cấm vận đối với Iran.
Hạviệnsẽxemxétdự luậtnàyvào
ngày 14-4 sau kỳ nghỉ hè.
Một số người trong đảng Cộng
hòachỉ tríchTổng thốngObama là
conngườingây thơ,mởđườngcho
Iranpháttriểnhạtnhân.Thượngnghị
sĩMarkKirkchâmbiếm: “Neville
Chamberlain đã ký hiệp ước tốt
nhất vớiAdolfHitler”.
Trongnội bộ
Iran
, ôngHossein
Shariat-Madari,cốvấncủagiáochủ
AliKhameneivà làchủbiên tờbáo
bảo thủ
Kahyan
, đã đánh giá thỏa
thuận khungmới đạt được: “Iran
đã đổi một con ngựa đua lấymột
con nghẽokhông cương”.
Thủ tướng
Israel
Benyamin
Netanyahu làngườiphảnứngmạnh
mẽnhất với thỏa thuậnkhungmới
đạt được. Israel dựavàomối quan
hệchặtchẽvớiMỹđểbảođảmcho
an ninh Israel trong khu vực. Nay
Israel cho rằng thỏa thuận khung
mới đạt được chứng tỏMỹ đang
tiến hành chiến lược mới ủng hộ
Iran và quay lưng với các đồng
minh truyền thống như Israel và
SaudiArabia.
DiệnmạoTrungĐông
sẽ thayđổi
Thỏa thuận khung về hạt nhân
Iran đạt được hôm 2-4mang đậm
ý nghĩa chính trị và chiến lược.
l
QuanhệMỹ-Iran:
Đài truyền
hình Pháp Europe 1 nhận định
thỏa thuận khung lịch sử này sẽ
hòagiảiMỹ-Iran, hâmnóngquan
hệ hai nước vốn đã nguội lạnh
35 năm qua sau khi Mỹ cắt đứt
quan hệ ngoại giao với Iran qua
sựkiệnđại sứquánMỹởTehran
bị tấn công.
Chodùphebảo thủ trongnội bộ
củaMỹvà Irancản trở,haibênvẫn
có thểbímật hợp tácđểgiải quyết
các vấnđề khủnghoảngkhuvực.
l
Bước ngoặt trong đối đầu
Shiite/Sunni:
Thỏa thuận khung
mới đạt được sẽ làm thayđổi diện
mạoTrungĐông.Yemenhiện thời
làbãichiến trườngcủahaidòngHồi
giáoShiitevàSunni.Quânnổidậy
Houthi (Shiite)cóIranhậu thuẫnđã
chiếm thủđô,đẩy tổng thốngdòng
Sunni lưuvongởSaudiArabia.
SaudiArabiacùngvới liênquân
ẢRậpđãkhôngkíchquânnổidậy
Houthi ởYemen. NếuMỹ và Iran
cùng bắt tay giải quyết, vấn đề
Yemen sẽ được giải quyết.
l
ChốngNhà nướcHồi giáo:
Từ nhiều tháng trước,Mỹ và Iran
đã trao đổi với nhau về đấu tranh
chốngNhànướcHồigiáoở Iraqvà
Syria. Hồi tháng 2, Ngoại trưởng
John Kerry đã thừa nhậnMỹ và
Iran có chung lợi ích trong công
cuộc chốngNhà nướcHồi giáo.
DùMỹ từ chối hợp tác quân sự
với IranchốngNhànướcHồigiáo,
hainướcmặcnhiên trở thànhđồng
minh khi cùng yểm trợ Iraq đánh
Nhà nước Hồi giáo trong chiến
dịch tấn côngTPTikrit (Iraq).
◄
Iransẽthoátkhỏicảnhcô lập
Nếucấmvậnquốc tếđượchủybỏ, Iranvới 78 triệudânsẽ trở
thànhvùngđất thiênđàngđối với cácnhàđầu tư. Iransẽ là thị
trường lớncầnxíphần.Ngườidân Iranxuốngđườngănmừng
vàođêm2-4cũngvì viễnảnhấy.Cấmvậnđãbópnghẹt lĩnhvực
xuấtkhẩudầu thôvốnmang lạinguồn thusốngcòncho Iran.
Iranđã tụtgiảmhơn50%sản lượngdầuxuấtkhẩu. 100 tỉUSD
thunhập từdầumỏcũngđãbịphong tỏa.
Ngoài racácnghịquyếtcấmvậncủaLHQ từnăm2006đến
2010cònphong tỏacác tài khoảncánhân, ngânhàngvàdoanh
nghiệpcó liênquanđếnchương trìnhhạtnhân Iran.Nếu lệnh
cấmvậnđối với Iranđượcdỡbỏ, vềngắnhạngiádầu thếgiới
có thểbị ảnhhưởngbởi lẽ Irancó thểxuấtkhẩu2,5 triệu thùng/
ngày thayvì 1,2 triệu thùng/ngàynhưhiệnnay.Nhưvậynguồn
cungcấpdầusẽdồidàohơn trongbối cảnhcungđãvượtcầu.
Ngày3-4,ngườidânTehran(Iran)chàođónNgoạitrưởngMohammadJavadZariftrở
vềnướcsauđàmphánởLausanne(ThụySĩ).Ảnh:APA8
TổngthốngMỹvàtổngthống Iranvuimừngvớithỏathuậnkhungvềhạtnhân Irannhưngthủtướng Israelquyết liệtphảnđối.
BiếmhọacủaDARYLCAGLE(Mỹ).
