14
Hồ sơ - Phóng sự -
ThứSáu14-12-2018
Con số ấn tượng
Tờ
The Asashi Shimbun
dẫn thống kê của Bộ Tư pháp Nhật cho thấy
số người VN đến sống ở xứ mặt trời mọc đã tăng bảy lần, từ hơn 36.131
người vào năm 2007 lên đến 262.405 người vào năm 2017 do quan hệ
song phươngViệt-Nhật khởi sắc cũng như tình trạng thiếu hụt lao động
ở Nhật. Con số được ghi nhận năm 2017 giúp VN vươn lên hàng thứ ba
sauTrung Quốc và Hàn Quốc về số người sinh sống ở Nhật. Trong khi đó,
số thực tập sinh Việt tại Nhật là 57.581 người tính đến cuối năm 2015,
vượt qua Trung Quốc vào cuối năm 2016 và đạt mốc 123.563 người vào
cuối năm 2017.
TRÙNGQUANG
C
ô gái 27 tuổi War Nu rời ngôi
làng của mình ở miền Trung
Myanmar vào cuối năm 2017
để sang Nhật Bản. Cô đã vay gần
3.000 USD để trả cho một nhân
viên môi giới với hy vọng kiếm
được việc làm trong ngành dệt
may ở xứ mặt trời mọc. Cô bị mê
hoặc không chỉ bởi lời đề nghị một
khoản lương cao hơn mà còn bởi
cơ hội học được những kỹ năng
mới tại một đất nước nổi tiếng về
công nghệ hiện đại.
Cuối cùng, công việc cô có được
chỉ là xếp quần áo vào hộp giấy bồi
từ 7 giờ sáng đến 10 giờ tối, thậmchí
đến nửa đêm, sáu hoặc bảy ngàymỗi
tuần. Khoản lương cơ bản bằng tiền
yen, tương đương 530 USD/tháng,
chỉ bằng phân nửa so với mức mà
cô được hứa hẹn, trong khi chủ của
War Nu luôn miệng quát mắng cô.
“Điều đó thật độc ác. Hằng ngày
tôi bị stress, lo lắng. Tôi không biết
phải nói như thế nào. Tôi đang khóc
ròng” - War Nu chia sẻ.
Theo báo
The Washington Post
,
War Nu đến Nhật theo Chương trình
đào tạo thực tập kỹ thuật (TITP), vốn
lâu nay được thiết kế nhằmgiảmnhẹ
tình trạng thiếu hụt lao động, đồng
thời hỗ trợ các nước trong khu vực.
Theo tên gọi, chương trình được thiết
kế để đào tạo cho các lao động, chủ
yếu là người châu Á, trong 3-5 năm
trước khi đưa họ về nước.
Nước Nhật thức tỉnh
Đối mặt với tình trạng dân số
giảm và già đi nhanh chóng, Thủ
tướng Nhật Shinzo Abe hồi tháng
trước đã đệ trình Quốc hội nước
này một dự luật cho phép tiếp
nhận đến 345.000 lao động nước
ngoài trong năm năm tới. Động
thái này đã gây ra một cuộc tranh
cãi dữ dội tại Quốc hội và trên
truyền thông, trong đó các đảng
đối lập yếu kém có cơ hội hiếm
hoi thu hút dư luận khi lên tiếng
chỉ trích kế hoạch của Thủ tướng
Abe là mơ hồ và được chuẩn bị
tồi. Đặc biệt, nhiều người nói
rằng nhà lãnh đạo Nhật trước hết
cần giải quyết vấn đề tồn tại là
chương trình nói trên, trước khi
mở cửa đón hàng trăm ngàn lao
động bổ sung.
“Nhân danh đào tạo kỹ thuật,
chương trình này đã sử dụng những
người nước ngoài làm nhân công
Bài vị củamột lao động Việt chết tại Nhật ở
đềnNisshinkutsu. Ảnh: THE ASAHI SHIMBUN
Nan, một cô gái khác đếnNhật để làmthực tập sinh
trongmột công tymay. Ảnh: THE JAPANTIMES
Nhật Bản đang đối mặt với vấn đề bóc lột lao động nước ngoài
trong bối cảnh nước này phải tăng cường khả năng cạnh tranh
khi dân số già đi nhanh chóng.
Vấn nạn bóc lột
lao động nước ngoài
tại Nhật Bản
rẻ mạt và sẵn có để lấp đầy tình
trạng thiếu hụt. Chúng ta phải sửa
đổi thiết kế chương trình này vì
phẩm giá quốc gia” - ông Shiori
Yamao, thủ lĩnh đảng Dân chủ
hợp hiến Nhật, phát biểu.
Khi cuộc tranh cãi bùng lên,
truyền thông Nhật bắt đầu nhận
thức những vấn đề cố hữu của TITP
với nhiều tin, bài trong những tuần
gần đây về “lao động bị cưỡng ép”,
“những điều kiện như địa ngục”,
quấy rối tình dục và lao động bị
đối xử như “nô lệ”. Trong một báo
cáo đưa ra hồi tháng 10, Hiệp hội
Luật sư Nhật Bản đã kêu gọi bãi
bỏ toàn bộ hệ thống này. “Trên
thực tế, chúng tôi nghĩ chương
trình đó hầu như chẳng có chút gì
về đào tạo”
- The Washington Post
dẫn lời luật sư Masachi Ichikawa
nhận định.
Những câu chuyện buồn
Hiện tại, khoảng 270.000 người
nước ngoài, chủ yếu đến từViệt Nam
(VN), Trung Quốc, Philippines và
Indonesia, làm việc tại Nhật theo
chương trình TITP. Số lao động đã
tăng 20% trong hai năm 2016 và
2017. Một số người làm việc trong
ngành nông nghiệp, chẳng hạn như
hái dâu ở tỉnh Ibaraki hoặc rau diếp
ở tỉnh Nagano,
trong khi những
người khác làm
việc trong lĩnh
vực chế tạo và
xây dựng.
Gifu,TPởmiền
TrungnướcNhật,
là trung tâm của
ngành dệt may
nước này, vốn
phải dựa ngày
càng nhiều vào nguồn lao động
nước ngoài giá rẻ để duy trì khả
năng cạnh tranh. Làm việc tại một
công ty có tên gọi King Style, War
Nu nói rằng cô bị chủ đối xử như
một nô lệ hơn là một thực tập sinh.
“Mỗi ngày, những lời nói xúc phạm
không ngừng tuôn ra và tôi thậm chí
không được phép nói chuyện với
bạn. Nếu tôi không tuân lời, ông
ta dọa trả tôi về Myanmar. Tôi sợ
lắm nhưng phải chịu đựng” - War
Nu bày tỏ.
Cô và bốn phụ nữ khác ở chung
trong hai phòng bên trên xí nghiệp
và hầu như không có đủ thời gian
để ăn và ngủ. Báo
The Washington
Post
đã phỏng vấn tám phụ nữ khác
ở Gifu và những người này cũng
kể những câu chuyện tương tự về
việc các chủ sử dụng lao động trả
lương ít hơn cam kết, buộc họ làm
việc nhiều giờ hơn mong đợi và
thường chẳng được đào tạo gì. Về
phần mình, War Nu có may mắn
hơn khi được đổi sang chỗ làmmới
với điều kiện tốt hơn nhờ sự can
thiệp của Liên minh các nghiệp
đoàn lao động Myanmar và một
nghiệp đoàn Nhật.
Chính tình trạng lạm dụng cố hữu
như thế trong hệ thống đã khiến các
lao động bỏ trốn. Khoảng 7.000
người đã biến mất hồi năm ngoái
và thêm 4.300 người khác trong
sáu tháng đầu năm nay. Nhiều
người trong số này phải làm việc
lén lút như những lao động không
có giấy tờ.
Nhưng bỏ trốn không phải là giải
pháp duy nhất đối với các thực tập
sinh nước ngoài ở Nhật. Tại đền
Nisshinkutsu ở thủ đô Tokyo có
thêmmột số bài vị ghi chữViệt được
đặt lên bàn thờ. Theo báo Nhật
The
Asashi Shimbun
, có 81 người Việt
đã qua đời trong thời gian từ năm
2012 đến tháng 7-2018 được đặt
bài vị tại đây. Phần nhiều trong số
này là sinh viên hoặc thực tập sinh
kỹ thuật ở độ tuổi 20-30. Có bốn
người đột tử vào tháng 7 vì nhiều
nguyên nhân, bao gồm tự tử và ba
người trong số này là thực tập sinh
kỹ thuật.
TrongbabàivịđặtởđềnNisshinkutsu,
có một người từng làm công việc
liên quan đến sơn công nghiệp và đã
tự sát vào ngày 15-7.Anh để lại bức
thư tuyệt mệnh cho công ty, em trai
cũngđang sống tại
Nhậtvàgiađìnhtại
VN với nội dung
chán nản và tuyệt
vọngvề côngviệc.
“Thật đau đớn vì
có quá nhiều bạo
lực” - bức thư
viết.Trước đómột
ngày, người này
đã gọi điện thoại
cho cậu em nói
rằng: “Anh cô đơn quá! Anh đang
uống bia một mình”. Ngày hôm sau,
người ta phát hiện anh này tử vong
trong tư thế treo cổ.
Nhận thấy chương trình trên
đang tạo ra tiếng xấu cho đất
nước, năm ngoái Nhật đã sửa đổi
luật về thực tập sinh nhằm tăng
cường giám sát các công ty có thể
vi phạm quy định và thành lập tổ
chức đào tạo thực tập sinh kỹ thuật
mới để giám sát chương trình. Tuy
nhiên, theo các nhà hoạt động xã
hội, vẫn chưa có sự thay đổi đáng
kể trên thực tế. Do Trung Quốc,
Đài Loan và Hàn Quốc cũng đang
đối mặt với nguy cơ dân số già,
họ cũng cần thêm lao động nước
ngoài trong những năm tới. Chính
phủ Nhật biết rằng nước này phải
tăng cường khả năng cạnh tranh
nếu muốn thu hút những lao động
nước ngoài tốt nhất và đó là lý do
tại sao ông Abe cuối cùng quyết
định nới lỏng những hạn chế và
vận dụng cơ chế thị thực mới đối
với lao động nước ngoài.•
War Nu, cô gái Myanmar đã phải “nếmmùi” tại Nhật. Ảnh: THEWASHINGTONPOST
War Nu có may mắn
hơn khi được đổi sang
chỗ làm mới với điều
kiện tốt hơn nhờ sự can
thiệp của Liên minh Các
nghiệp đoàn lao động
Myanmar và một nghiệp
đoàn Nhật.
