16
Tiêu điểm
Quốc tế -
ThứBảy11-4-2020
Thế giới bước vào giai đoạn lo lắng, ngăn cản COVID-19 tạo ramột thế giới ít cởi mở hơn,
ít thịnh vượng hơn và ít tự do hơn. Ảnh: CODEPINK
3 câu hỏi lớn về “thế giới hậu
COVID-19”
Những diễn biến phức tạp của đại dịch COVID-19 cho thấy thế giới thời gian tới sẽ chứng kiến
nhiều thay đổi đáng chú ý.
ÁNHNGỌC
T
ổng giámđốcQuỹTiền tệ
Quốc tế (IMF) Kristalina
Georgieva hôm 9-4 nhận
định đại dịch COVID-19 đã
gây ra cuộc khủng hoảng kinh
tế toàn cầu không giống bất
kỳ cuộc suy thoái nào trước
đây. IMF đã dự đoán tăng
trưởng toàn cầu sẽ chuyển
biến xấu trong năm nay, khi
có đến 170/180 thành viên
của IMF chứng kiến sự suy
giảm thu nhập bình quân
đầu người.
Không chỉ kinh tế, đại
dịch COVID-19 làm thay
đổi cơ bản, thậm chí trong
nhiều trường hợp làm thay
đổi mạnh mẽ các mối quan
hệ về chính trị, đời sống - xã
hội của người dân ở phạm vi
toàn cầu.
Sự lo lắng sẽ kéo dài
bao lâu?
Những ngày cuối năm2019,
đại dịch xuất hiện tại Vũ Hán,
Trung Quốc (TQ). Thế giới
bắt đầu chứng kiến quá trình
phát triển, lây lan của dịch
bệnh: Từ tin đồn “bệnh lạ”
đến những ca tử vong đầu tiên.
Sau đó, hàng loạt ca nhiễm
và tử vong, virus được xác
định là Corona chủng mới.
Chính quyền Bắc Kinh tuyên
bố phong tỏa, đóng cửa nhiều
Toàn cầu hóa sẽ thất bại?
TừTQ, virus gây bệnh COVID-19 theo đường hàng không,
đường biển, đường sắt, đường bộ…đi khắp hơn 200 quốc
gia và vùng lãnh thổ. Mặt trái của toàn cầu hóa, chí ít là khi
có thảm họa, đã lộ rõ hơn bao giờ hết. Sự chần chừ của
nhiều nước trong việc đóng cửa đất nước vì phải cân nhắc
giữa “chống dịch” và “thiệt hại kinh tế” cho thấy các lãnh
đạo thời toàn cầu hóa phải đứng trước thế lưỡng nan. Tất
nhiên, quốc gia nào càng trì hoãn “giãn cách xã hội” thì kết
quả chỉ có một: Vỡ trận dịch bệnh, hệ thống y tế quá tải,
xã hội hỗn loạn.
TSRobinNiblett, GiámđốcViệnNghiêncứuquốc tếHoàng
gia Anh (Chatham House), nói trên
Foreign Policy
nhắc lại
một câu chuyện ngụ ngôn cổ, cho rằng: Đại dịch COVID-19
có thể sẽ là“cọng rơm làmgãy lưng con lạc đà”vốn đang chở
trên lưng nền toàn cầu hóa kinh tế. Sự phân chia lao động
đã và đang bị chỉ trích nặng nề khi khiến các cường quốc
nhưMỹ phải phụ thuộc vào nền sản xuất của các nước châu
Á, trong đó có đối thủTQ. Việc phải đóng cửa kéo dài vì dịch
khiến các nước phải quay lại giai đoạn“tự lực cánh sinh”khi
các nhà máy vốn phải“trùmmền”nhiều nămở phươngTây
nay sẽ vận hành trở lại để tự trang bị từng chiếc khẩu trang,
từng bộ đồ bảo hộ y tế, từng viên kháng sinh.
Còn sớmđể khẳngđịnh toàncầuhóa sẽbị suy thoái nhưng
nếu đại dịch kéo dài và tình hình phong tỏa tiếp diễn thì
COVID-19 không chỉ gặmnhấmsức khỏe củangười bệnhmà
còn gặm nhấm luôn cả các nền tảng hợp tác quốc tế trong
sản xuất, thương mại vốn được vận hành hàng thế kỷ qua.
Nếu vaccine vẫn
còn là một dấu hỏi,
dịch COVID-19 chực
chờ bùng phát thì
thế giới chắc chắn
- trong kịch bản lạc
quan nhất - cũng chỉ
dám “mở hé cửa”.
Shannon
K. O’Neil,
chuyêngia
nghiêncứu
Mỹ Latinh,
nhận định
COVID-19
đang làm suy yếu các nguyên
lý cơbản của nền sản xuất toàn
cầu. Các tậpđoàngiờđây, dưới
ảnhhưởngcủađại dịch, sẽ xem
xét lại và thu hẹp chuỗi cung
ứngsảnxuấtgồmnhiềukhâuvà
nhiều quốc gia, trong đó có sự
chuyênmôn hóa cao cho từng
quốcgia. Nền sảnxuất theomô
hình chuyên môn hóa là đặc
thù cơ bản của toàn cầu hóa,
vốn vẫn thống trị chuỗi cung
ứng toàn cầu hiện nay.
thành phố lớn của đất nước.
Phương Tây đã đứng ngoài
cuộc từ đầu. Họ cho rằng dịch
bệnh chỉ mang tính cục bộ,
đến từ những nơi mà họ nghĩ
là “nhếch nhác” như chợ hải
sản ởVũHán, hay nhữngmón
ăn “ghê rợn” như thịt dơi hay
thú hoang dã ở phương Đông.
Dịch bệnh lây lan nhiều nước
châu Á và xuất hiện ở châu
Âu, các chính trị gia Mỹ,
Âu vẫn gọi đó là “cúm mùa
thôi” cho đến khi dân bắt đầu
tử vong hàng loạt, đồng hồ
thống kê ca nhiễm nhảy đến
mức chóng mặt.
Lo âu tăng đều theo những
con số thống kê thiệt hại. Lo
về bệnh tật, thiếu máy thở,
thiếu thuốc; lo thiệt hại kinh
tế, tài sản; lo người dân bạo
loạn, cướp bóc; lo thảm họa
nhân đạo ập xuống với hàng
tỉ người nghèo khó, dễ bị
tổn thương. Lo âu khi những
chính trị gia rắn rỏi như Thủ
tướng Anh Boris Johnson,
người được mệnh danh là
“ông Trump của nướcAnh”,
đã phải nhập viện và phải áp
dụng chế độ chăm sóc đặc
biệt, khi trước đó không lâu
ông còn tuyên bố “tự cách
ly tại nhà” và tin rằng sẽ tự
khỏi sau bảy ngày (như nhiều
người khác).
Nếu dịch kết thúc trong
năm nay nhờ vào giải pháp
đóng cửa, phong tỏa, cách ly
như hàng loạt quốc gia đang
làm để tăng giãn cách xã hội
(social distancing) thì nỗi lo
chỉ giảm đi một phần rất nhỏ.
Nếu may mắn có vaccine,
dịch COVID-19 sẽ trở thành
“cúm mùa mới” không hơn
không kém, thế giới sẽ trở
lại những ngày thường nhật
với sự mở cửa, thông thương
phục hồi kinh tế.
Nếu vaccine vẫn còn là
một dấu hỏi, dịch COVID-19
chực chờ bùng phát thì thế
giới chắc chắn - trong kịch
bản lạc quan nhất - cũng chỉ
dám “mở hé cửa”. Thế giới
“không còn phẳng” như mô
tả trong quyển sách kinh điển
của Thomas L.Friedman.
Mà chính xác hơn, nói như
GS Stephen M. Walt (ĐH
Harvard, Mỹ) trên tạp chí
Foreign Policy
: “COVID-19
sẽ tạo ra một thế giới ít cởi
mở hơn, ít thịnh vượng hơn
và ít tự do hơn.” Sự chết
chóc, bị động và phản ứng
chậm chạp của giới tinh hoa
phương Tây - vốn chi phối
mạnh mẽ tăng trưởng của thế
giới - đã đưa con người vào
một giai đoạn dè dặt, rủi ro
và khép kín.
Cho đến hôm nay, câu trả
lời thuyết phục nhất đối với
sự lo lắng chính là vaccine.
Và thế giới đang chạy đua để
có đáp án ấy.
Ai làm bá chủ thế
giới “hậu COVID-19”?
Câu hỏi ai sẽ tìm ra vaccine
sẽ phần nào định hình nên đáp
án của thắc mắc: Ai sẽ là bá
chủ của thế giới, nếu không
còn là Mỹ? Washington mất
nhiều thập niên để thiết lập
một trật tự mà nước này làm
lãnh đạo, không chỉ ở các
mối quan hệ giữa Mỹ với các
quốc gia, các nhóm quốc gia,
thể chế khu vực mà cả vai trò
của nước này trong các thể
chế quan trọng toàn cầu như
Liên Hiệp Quốc (UN), Tổ
chức Y tế Thế giới (WHO)
và những cơ quan tương tự.
Trong cuộc chiến chống
COVID-19, nước Mỹ đã bị
động và bỏ qua giai đoạn
vàng để chống dịch khiến con
số ca nhiễm và tử vong tăng
mạnh. Vai trò dẫn dắt của Mỹ
không rõ ràng trong bối cảnh
thế giới cần sự đoàn kết, liên
minh để có giải pháp chung.
Các thể chế như UN, WHO
vốn lâu nay chịu sự chi phối
lớn của Mỹ cũng im hơi lặng
tiếng, thậm chí Mỹ và WHO
còn có dấu hiệu rạn nứt.
Nhiều người cho rằngTQsẽ
thay thế Mỹ. Bắc Kinh tranh
thủ tiến hành các chương trình
ngoại giao, viện trợ hàng loạt
quốcgiađểgia tăngảnhhưởng.
Truyền thông nhà nướcTQvà
quốc tế từ tháng 3 đã tuyên
bố kiểm soát thành công đại
dịch, sẵn sàng hỗ trợ quốc tế
để chống thảmhọa lần này. Từ
đó, cái gọi là “bài học chống
dịch” từ TQ bắt đầu lan tỏa.
“Giãn cách xã hội” vốn là
bài học được nghiên cứu kỹ
tại phương Tây. Tuy nhiên,
đến khi COVID-19 tàn phá
Mỹ lẫn châu Âu thì khái niệm
này, hiểu nôm na là phong
tỏa, cách ly, hạn chế đi lại,
đeo khẩu trang… được gắn
với thành công củaTQ. Nhiều
chuyên gia nhận định TQ
đang tạo ra một tiêu chuẩn
mới về chống đại dịch/thảm
họa. Tất cả sẽ là tiền đề cho
sự lãnh đạo của TQ ở thế giới
hậu COVID-19.
Tuy nhiên, mọi chuyện
không đơn giản như vậy ngay
cả khi giả thuyết TQ thắng
Mỹ trong cuộc chiến chống
COVID-19 thành hiện thực.
Trừ khi Mỹ mặc kệ cho đại
dịch hoành hành, tàn phá
mọi thứ. Washington thực tế
đang có một cuộc chạy đua
mãnh liệt với TQ về khống
chế dịch. Chí ít Mỹ đã đầu tư
vào các cơ quan nghiên cứu
vaccine, đồng thời tận dụng
thế mạnh của một nền thương
mại tự do lâu năm để săn lùng
vaccine chống dịch. Chương
trình chống dịch rõ ràng đang
đi vào nghị sự hàng đầu Mỹ
và đã làm thay đổi phần nào
thông điệp, chiến lược tranh
cử của các ứng viên tổng
thống 2020.
Uy tín của Mỹ có thể bị
suy giảm vì dịch COVID-19
nhưng nếu nói về các giá trị
căn bản của một siêu cường
hàng đầu, bao gồm nguồn lực
quốc gia, sự hiện diện toàn
cầu trên mọi lĩnh vực, sức
hấp dẫn và độ tin cậy từ các
nước khác thì TQ có lẽ chưa
thể thay thế Mỹ. Đặc biệt,
thông điệp “sự trỗi dậy hòa
bình” của TQ trong thời gian
qua liên tục bị hoài nghi, chỉ
trích sau khi nước này để lộ
các tham vọng bá quyền, chí
ít là ở điểm nóng biển Đông.•
