14
Phóng sự - Chuyên đề -
ThứSáu3-8-2018
Chính phủ thiếu minh bạch, thiếu giải trình
Ngay cả khi ôngTập Cận Bình vô cùngmongmuốn cải cách các thể chế
cồngkềnhcủaTQvàngănchặn thamnhũngđịaphương, hệ thốngmàông
xây dựng nên cũng không thể thực thi được những cải cách cần thiết. Mặt
khác, các hìnhphạt nghiêmkhắc với nhữngngười vi phạm luật thực phẩm
và dược phẩmkhôngphải lúc nào cũng chạmtới nhữngquan chức quyền
lực. Trong khi nhiều nông dân và nhân viên công ty bị xử tử trong vụ bê
bối sữa năm 2008, viên chức phụ trách an toàn thực phẩm vào thời điểm
đó, ông Tôn Hàm Trạch, lại được thăng chức phó giám đốc CFDA sau khi
chỉ bị đình chỉ trong hai năm. Tổ chức Theo dõi quyền con người (HRW)
nhận xét: “Sự thiếu minh bạch trầm trọng và thiếu trách nhiệm giải trình
của chính phủ đã trực tiếp gây ra những vụ bê bối như trên”.
HOÀNGPHÚ •
C
hính phủTrungQuốc (TQ) đang
hành động nhanh chóng trong
tháng qua sau khi một công
ty dược phẩm lớn được phát hiện
đã bán hơn 250.000 liều vaccine
không đạt chuẩn cho trẻ em. Thông
tin này lan truyền chóng mặt trên
mạng xã hội khiến hàng triệu bậc
phụ huynh phẫn nộ. Chủ tịch Tập
Cận Bình gọi sự việc trên là “nghiêm
trọng và chấn động”, cam kết sẽ
có những biện pháp xử phạt thích
đáng. Thủ tướng Lý Khắc Cường
cũng đã lên án hành vi của công
ty trên là “mất nhân tính”. Cục
Quản lý thực phẩm và dược phẩm
TQ (CFDA) đã vào cuộc và chủ
tịch công ty, “nữ hoàng vaccine”
Cao Tuấn Phương, hiện đã bị tạm
giam cùng với 14 nghi phạm khác.
Bức xúc an toàn y tế:
“Giọt nước tràn ly”
TQ từng nhiều lần phanh phui các
vụ bê bối, các quan chức cấp cao
hứa hẹn giải quyết thỏa đáng nhưng
rồi đâu lại vào đấy. Ngay khi các
nhân vật quan trọng bị xử lý, nhà
nước đã chuẩn bị sẵn các biện pháp
cần thiết để ngăn cơn giận dữ của
người dân lan tỏa ra. Và dù có bắt
và điều tra thêm bao nhiêu người
nữa thì chính quyền vẫn rất khó có
thể xoa dịu được cảm nhận chung
của người dân về sự bất ổn trong xã
hội khi văn hóa “làm giàu nhanh”
đã đặt lợi nhuận lên trên tất cả, bất
chấp cả trẻ em.
Công ty Công nghệ sinh học
Changsheng, trung tâmcủa vụ bê bối,
là nhà sản xuất vaccine bệnh dại và
đậu mùa lớn thứ hai của TQ. Công
ty này đã hoàn toàn giả mạo dữ liệu
vaccine bệnh dại. Nguồn tin khác
tiết lộ năm 2017 có đến 250.000 liều
vaccine bệnh bạch hầu, uốn ván và
ho gà của công ty không đạt tiêu
chuẩn y tế. Hàng chục ngàn trong
số các liều vaccine trên đã được
chuyển đến các cơ quan y tế công
cộng. Mặc dù chưa có dấu hiệu nào
cho thấy các liều vaccine không đạt
tiêu chuẩn trên trực tiếp gây ra tổn
hại hoặc tử vong cho trẻ em nhưng
rất có thể nhiều đứa trẻ đã không
được tiêm phòng tử tế và đối diện
nguy cơ nhiễm bệnh.
Giới phụ huynh TQ cực kỳ bức
xúc. Một bác sĩ giấu tên có cháu gái
ở tỉnh Chiết Giang cho biết người
nhà của cô hoảng hốt và cảm thấy tội
lỗi vì họ, giống như nhiều người TQ
khác, đã chọn vaccine trong nước cho
con mình thay vì hàng ngoại nhập
từ châu Âu hay Mỹ. Sự việc trên đã
làm trầm trọng thêm mối quan hệ
vốn đã căng thẳng giữa phụ huynh
TQ với vấn đề tiêm vaccine - một
trong những điều kiện bắt buộc của
các trường học.
Các chiến dịch tiêm chủng hàng
loạt lại luôn được TQ ca ngợi đóng
góp cho sức khỏe cộng đồng. Tuy
nhiên, các nghi ngờ đối với hệ thống
chăm sóc sức khỏe đã lên tới đỉnh
điểm. Nguyên nhân chính là người
TrungQuốc đang đẩy
mạnh điều tra vaccine.
Ảnh: AFP
Giải mã “ác mộng”
vaccine Trung Quốc
dân bức xúc khi các bác sĩ kê đơn
quá trớn, còn các nhà sản xuất thuốc
thì tham nhũng. Một nghiên cứu đã
chỉ ra rằng các bậc cha mẹ ởThượng
Hải rất miễn cưỡng khi tiêm thêm
vaccine ngoài những loại được nhà
nước cung cấp vì tin rằng các bác sĩ
đang lợi dụng họ để kiếm thêm thu
nhập. Trong năm 2013, khi một báo
cáo không chính thức cho biết có
trẻ đã bị chết do tiêm vaccine viêm
gan B, số lượng trẻ đi tiêm phòng
đã tụt giảm thê thảm. Trong năm
2016, một vành đai tội phạm đã
bị phát hiện lưu trữ khoảng hai triệu
liều vaccine trong một nhà kho ẩm
thấp không làm lạnh.
Trong khi đó, vấn đề an toàn thực
phẩm và dược phẩm của TQ vẫn
chưa hết nhức nhối sau vụ bê bối
sữa nhiễm độc năm 2008, dẫn đến
việc thu hồi hàng loạt sản phẩm,
sáu ca tử vong ở trẻ sơ sinh và hơn
50.000 người khác nhập viện. Không
lâu sau đó, các quan chức chính phủ
đã khuyến khích người dân chuyển
qua các mô hình trang trại hữu cơ.
Không còn tin vào
“lời hứa gió bay”
Với không ít bài học về các bê
bối sức khỏe, những lời hứa hẹn
của các quan chức chỉ còn là “lời
nói gió bay” đối với nhiều người
dân. Theo lời ông Bill Hsiao, giáo
sư kinh tế học Harvard, chuyên gia
về y tế công cộng, “vấn đề này có
nguồn gốc sâu xa hơn”. Từ những
năm 1990, TQ đã khuyến khích sản
xuất các loại vaccine và thuốc hiện
đại trong nước nhằm tăng cường dự
trữ ngoại hối nhưng hàng ngàn công
ty tư nhân mọc lên lại có xu hướng
bắt tay với chính quyền địa phương
để đặt ra các quy định tốn kém.
GS Hsiao dẫn lại một giai thoại ở
TQ rằng “để trở thành một chủ tịch
tỉnh và kiếmđủ kinh phí bôi trơn các
quan chức khác, điều đầu tiên bạn
cần làm là mở một nhà máy thuốc
lá và thứ hai là một nhà máy dược
phẩm”. Ông Hsiao nhận định: “Đó
là lý do vì sao có rất nhiều doanh
nghiệp và nhóm lợi ích lớn xuất hiện
trong ngành dược phẩm”.
Vaccine đem lại lợi nhuận rất cao.
Trong năm 2016,
Forbes
ước tính
giá trị ròng tài sản của “nữ hoàng
vaccine” Cao Tuấn Phương và gia
đình là 1 tỉ USD. Tham nhũng đã
khiến ngành dược phẩm TQ cực
kỳ khó cải cách. Năm 2007, TQ
tử hình cựu giám đốc CFDA vì tội
bán bản quyền sản xuất thuốc của
nhà nước cho các công ty dược
phẩm. Một báo cáo của chính phủ
TQ cho thấy hơn 80% các công
ty đã rút đơn cấp phép thuốc mới
do gian lận kết quả kiểm nghiệm
hoặc bị lỗi dữ liệu.
Báo chí TQ đưa tin lực lượng bán
hàng của Công ty Changsheng có
ít nhất 10 cáo buộc hối lộ các nhân
viên bệnh viện kể từ năm 2010.
Thực trạng này là điều không ai
mong muốn. Khi ông Tập trở thành
tổng bí thư vào năm 2013, ông cam
kết sẽ dành ưu tiên cho sức khỏe
cộng đồng và an toàn cho người tiêu
dùng. Vào tháng 3-2010, chính phủ
TQ đã công bố đề xuất cải cách lớn
đối với CFDA nhằm tạo ra một cơ
quan mới tập trung vào kiểm tra vấn
đề dược phẩm.ÔngTập cũngđã giám
sát việc thông qua luật sửa đổi quy
định an toàn thực phẩm vào năm
2015 và thường xuyên khẳng định
sẽ áp dụng các biện pháp “mạnh
nhất” đối với an toàn vệ sinh thực
phẩm trong các bài phát biểu của
mình. Tội làm giả kết quả kiểm
nghiệm thuốc hiện đã có thể bị tử
hình trong một số trường hợp. TQ
chưa từng quan tâm vấn đề an toàn
của người tiêu dùng nhiều đến như
vậy và các động thái của ông Tập
đang truyền đi một thông điệp rằng
ông sẽ giải quyết vấn đề này nghiêm
túc hơn hẳn những người tiền nhiệm.
Nhưng như vậy vẫn chưa đủ.
Nhiều vụ bê bối bị phanh phui ở
TQ nhưng vẫn không có cải cách
đáng kể nào để các hoạt động của
chính phủ trở nên minh bạch hơn.
Điều này nghĩa là những vụ bê bối
trên khi được phanh phui đều đã
“di căn” hoặc vô phương cứu chữa.
Điều này chính xác là những gì đã
xảy ra trong vụ việc lưu trữ vaccine
cẩu thả năm 2016. Thông tin đã bị
giấu nhẹm cho đến khi bị lộ trên
tờ
New York Times
. Năm 2010, tổng
biên tập một tờ báo của TQ đã bị
sa thải vì cho in một báo cáo cáo
buộc rằng những loại vaccine trên
đã giết chết bốn trẻ em.
Người dân TQ có thể lên án “nữ
hoàng vaccine” Cao Tuấn Phương
hay công ty của bà nhưng rõ ràng là
vai trò của chính phủ TQ cần phải
được đề cập đến nhiều hơn nữa.
Những vụ bê bối sức khỏe sẽ mãi
là những vết thương trong tâm trí
của người dân, nếu không điều trị
đúng cách sẽ gây ra những chia rẽ
sâu sắc và bất ổn xã hội. Đây là bài
toán nan giải của ông Tập cũng như
chính quyền TQ để có thể thuyết
phục niềm tin của người dân.•
•
Lược dịch và đặt lại tựa đề từ
bài viết trên trang
Foreign Policy
Tiêmphòng vaccine cho trẻ tại tỉnhAnHuy, TrungQuốc. Ảnh: AFP
Họ đã nói
Nếu chỉ vấn đề an toàn thực phẩm
mà đảng còn không làm được thì
đảng còn làmđược gì cho người dân.
Chủ tịch Trung Quốc
TẬP CẬN BÌNH
Vụ bê bối vaccine chấn động đang đe dọa điểmyếu lớn nhất của
các nhà lãnh đạo Bắc Kinh - vấn đề sức khỏe cộng đồng.
