16
Quốc tế -
Thứ Hai 8-4-2019
Tiêu điểm
Tranh giành châu Phi giữa
các cường quốc
Theo báo
The Economist
, đây không phải là lần đầu tiên
châu Phi trở thành“miếngmồi”béo bở trong cuộc tranh giành
giữa các cường quốc.
Từ giữa thế kỷ 19 tới năm1914, ngoại trừ Ethiopia, nhà nước
Dervish và Liberia, toàn bộ châu Phi đã bị bảy nước châu Âu
chia nhau làm thuộc địa. Cuộc tranh giành thứ hai xảy ra khi
hai bênĐông-Tây quyết lấy được sự trung thành của các nước
châu Phi trong cuộc Chiến tranh lạnh.
Sáng kiến Vành đai và Con đường của
Trung Quốc ở châu Phi
Đúng như kế hoạch ban đầu, các cảng, đường ống, đường
sắt và nhà máy điện được các doanh nghiệp TQ xây dựng
đã biến Đông Phi thành một ngôi sao sáng của dự án. Với
tuyến đường sắt tiêu chuẩn nối TP biển Mombasa đến thủ
đô Nairobi, Kenya ghi nhận mức đầu tư lớn nhất vào nước
này kể từ khi độc lập.
Một tuyến đường sắt điện khác nối liền thủ đô Addis Ababa
của Ethiopia với Djibouti. Đây là nút giao thông quan trọng
trên chuyến hành trình của khoảng 1/3 số tàu hơi nước trên
thế giới đến kênh đào Suez, Biển Đỏ và Ấn Độ Dương. Căn
cứ hải quân ở nước ngoài đầu tiên của TQ cũng được thành
lập tại quốc gia này.
Từ Djibouti, TQ nối các cụmcảng củamình ở các nước châu
Phi khác như Sudan, Mauritania, Senegal, Ghana, Nigeria,
Gambia, Guinea, SãoTomé và Príncipe, Cameroon, Angola và
Namibia.TQcũngnối Djibouti với Sri Lanka, Pakistan, Myanmar
và Hong Kong. Vòng cung cuối cùng nối vịnh Walvis ở Nam
Phi với các cụm cảng TQ ở Mozambique, Tanzania và Kenya
trước khi kết nối với TP cảng Gwadar của Pakistan.
Lo ngại của Mỹ ở lục địa đen
Cường quốc sốmột phương Tây đã bắt đầu lo ngại chomảnh đất giàu tài nguyên châu Phi
giữa cuộc “tranh phần” của các nước lớn phương Đông.
HÀMINHTHU(*)
Ở
châu Phi, Trung Quốc
(TQ) chi mạnh tay trong
các dự án thuộc sáng
kiến Vành đai và Con đường,
trong khi Nga mở rộng ảnh
hưởng quân sự trên khắp
châu lục. Lúc này Mỹ bắt
đầu “lo sợ” cán cân quyền
lực ở lục địa đen sẽ nghiêng
về phương Đông.
Từ khoản đầu tư
khổng lồ của TQ
Sáng kiếnVành đai và Con
đường của TQ hiện trải rộng
qua ba châu lục và vươn tới
60%dân số thế giới, theo trang
Africa Center for Strategic
Studies
. Ở châu Phi có tới
khoảng 20 trong tổng số 65
nước trên thế giới đã ký kết
tham gia. Chủ tịch Tập Cận
Bình đảm bảo châu Phi sẽ
hưởng lợi từ dự án, do sáng
kiến sẽ khắc phục cơ sở hạ
tầng yếu kém và giúp lục địa
này phát triển hơn.
Cùng với các khoản đầu tư
khổng lồ, Bắc Kinh cũng đưa
sức mạnh quân sự đến châu
lục. Chỉ sau một thập niên,
hải quân TQ đã duy trì năm
tàu chiến và một số tàu ngầm
liên tục tại khu vực Ấn Độ
Dương. Các đội quân chống
cướp biển của TQ ở châu Phi
cũng đã phát triển về phạm vi
và độ tinh vi kể từ khi ra mắt
vào năm 2009.
Theo luật TQ, các doanh
nghiệp tư nhân được yêu cầu
thiết lập cơ sở đảng trong bộ
máy điều hành của họ. Mối
quan hệ này được thắt chặt
bởi việc tuyển dụng binh sĩ đã
xuất ngũ và cựu lực lượng đặc
biệt, tình báo và cảnh sát. Ngày
nay, khoảng 3.000 cựu thành
viên quân đội được tuyển dụng
trong các dự án của sáng kiến
Vành đai và Con đường trên
toàn thế giới. Các công ty an
ninh tư nhân TQ như DeWe
Security và Frontier Services
Group cũng có mặt ở nhiều
nước châu Phi như Angola,
Ethiopia, Nigeria, Sudan, Nam
Sudan, Zimbabwe và gần đây
là Somalia.
Theomột nghiên cứu doỦy
ban Kinh tế Liên Hiệp Quốc
về châu Phi tài trợ, xuất khẩu
Đông Phi có thể tăng tới 192
triệu USD hằng năm nếu các
dự án trong sáng kiến được sử
dụng hiệu quả. Tuy nhiên, một
số nước châu Phi bắt đầu phàn
nàn về thiệt hại kinh tế trong
cuộc cạnh tranh khốc liệt với
hàng hóa TQ ở châu lục. Số
Các tổ chức khủng
bố vẫn là mối đe dọa
hàng đầu ở châu Phi
nhưng Nga và TQ sẽ
là thách thức lớn đối
với lợi ích của Mỹ ở
châu lục này.
Hợp tác giữa TQ và châu Phi
tạoranhiềukếtquảtốtđẹptrên
khắp lục địa, mang lại lợi ích
thiết thực trongmọi khía cạnh
củacuộcsốngngườidân.Chính
người dân châu Phi mới có khả
năng tốt nhất để đánh giá hiệu
quả của các dự án hợp tác này.
CẢNH SẢNG
,
người phát ngôn
Bộ Ngoại giao TQ
CảngDoraleh là cảng đa năng có thiết bị đầu cuối để xử lý dầu, hàng rời và container. Cảng cách 5 km
về phía Tây của thủ đôDjibouti, châu Phi. Ảnh: BLOOMBERG
lượng lớn xi măng nhập khẩu
từ TQ đã khiến xuất khẩu xi
măng của Kenya vào khu vực
nàygiảm40%trongnăm2017.
Năm đó, Ngân hàng Thế giới
cảnh báo năng lực cạnh tranh
kinh tế của Kenya đang suy
giảmdo hàng hóa dư thừa của
TQ ở Tanzania và Uganda,
điểm đến xuất khẩu chính
của Kenya.
Bẫy nợ cũng là một nỗi lo
đặc biệt của các nước Đông
Phi. Theo nghiên cứu của ĐH
JohnsHopkins (Mỹ), các nước
Đông Phi nợ TQ khoảng 29 tỉ
USD sau khi thực hiện các dự
án cơ sởhạ tầngvà năng lượng.
Trongmột báo cáo năm2017,
Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho biết
nợ công của Djibouti đã tăng
từ 50% lên 85% GDP trong
hai năm trước đó. Nước này
và Kenya, vốn đang vướng
những khoản nợ xấu với TQ,
lo ngại về viễn cảnh phải hoán
đổi cảng của họ để xóa nợ như
trường hợp đã xảy ra với Sri
Lanka và Pakistan.
Đến ảnh hưởng
quân sự của Nga
Theo báo
The New York
Times
, Nga đã liên tụcmở rộng
ảnh hưởng quân sự trên khắp
châu Phi với việc tăng cường
bán vũ khí, ký kết thỏa thuận
an ninh và chương trình đào
tạo cho các quốc gia. Tháng
1 nămnay, Tổng thống Sudan
Omar Hassan al-Bashir đã
dùng lính đánh thuê Nga để
củng cố sự cai trị của mình
chống lại các cuộc biểu tình
trên toàn quốc.
Trong khi đó, chính phủ
Cộng hòa Trung Phi đang bán
quyền khai thác vàng và kim
cương để thuê huấn luyện viên
và mua vũ khí từ Moscow.
Mùa xuân năm ngoái, năm
quốc gia châu Phi cận Sahara
làMali, Niger, Chad, Burkina
Faso vàMauritania đã kêu gọi
Moscow giúp đỡ quân đội
và lực lượng an ninh của họ
chống lại tổ chức Nhà nước
Hồi giáo tự xưng và al-Qaeda.
Cũng trong năm 2018, Nga
đã ký các thỏa thuận hợp tác
quân sự với một số quốc gia
châu Phi nhưGuinea, Burkina
Faso, Burundi vàMadagascar.
Ngoài ra, chính phủ Mali đã
nhờ cậy Moscow trong cuộc
chiến chống khủng bố, bất
chấp hàng ngàn binh sĩ Pháp
và lực lượng gìn giữ hòa bình
Liên Hiệp Quốc đang đóng
tại nước này.
Viện Nghiên cứu hòa bình
quốc tế Stockholm (Thụy
Điển) cho biết có 13% tổng
xuất khẩu vũ khí của Nga đến
châu Phi trong năm 2017.
Riêng Algeria mua gần 80%
các hợp đồng quân sự Nga
trên lục địa, theo Lầu Năm
Góc. Một đồng minh của Mỹ
là Tunisia cũng có mối liên hệ
với Nga về năng lượng, chống
khủng bố và mạng lưới tình
báo. Ai Cập, một đồng minh
khác của Mỹ, cũng dần trở
thành khách hàng thân thiết
củaNga. Tờ
Kommersant
xuất
bản tại Moscow đưa tin nước
này đã ký một thỏa thuận về
chiến đấu cơ Su-35 trị giá 2
tỉ USD cuối năm ngoái.
Sau năm1991, Nga rút khỏi
thị trường lục địa đen. Nhưng
trong hai năm qua, chính
quyền Tổng thống Vladimir
Putin đã khơi lại quan hệ với
các khách hàng thời Liên Xô
nhưMozambique vàAngola,
đồng thời tạo mối quan hệ
mới với nhiều nước châu Phi
khác. Kim ngạch thương mại
giữa Nga và các nước châu
Phi tăng 26%, đạt 17,4 tỉ USD
trong năm 2017. Đặc biệt,
một hội nghị thượng đỉnh
giữa Nga với các nước châu
Phi sẽ diễn ra cuối năm nay.
Và Mỹ “lo sợ” cải tổ
Cuối năm 2018, Nhà Trắng
đã cải tổ các chính sách kinh
tế và an ninh đối với châu Phi,
bao gồmnhững kế hoạch tăng
khả năng tiếp cận tài chính cho
các dự án trên lục địa, theo
TheNewYorkTimes
.Dưới thời
Tổng thống Donald Trump,
LầuNămGóc đã chuyển sang
đối trọng với Nga và TQ thay
vì tập trung vào các tổ chức
khủng bố.
Mới đây, tướngTodWolters,
hiện là tư lệnh không quânMỹ
tại châu Âu và châu Phi, cho
rằng các tổ chức khủng bố
vẫn là mối đe dọa hàng đầu
ở châu Phi nhưng Nga và TQ
sẽ là thách thức lớn đối với
lợi ích của Mỹ tại đây. Ông
Wolters bày tỏ lo ngại về
cách Nga sử dụng các công ty
quân sự tư nhân nhưWagner
Group ở châu Phi, trong khi
tiếp tục quan sát các động
thái của TQ trong quá trình
thực hiện sáng kiến Vành đai
và Con đường, theo báo
The
Washington Post
.
Trong một bài phát biểu
tháng12-2018,CốvấnAnninh
Quốc gia Mỹ John Bolton đã
cáo buộc TQ sử dụng hối lộ
và bẫy nợ để o ép các nước
châu Phi tuân theo yêu cầu
và mongmuốn của Bắc Kinh.
Người phát ngôn Bộ Ngoại
giao TQ Cảnh Sảng đã lên
tiếng phản bác, coi những
lời quy buộc đó là vô căn cứ.
Ông Bolton còn cảnh
báo nếu các thương gia TQ
giành quyền kiểm soát cảng
container Doraleh ở Djibouti
thông qua việc hoán đổi nợ
lấy vốn, cán cân quyền lực
ở vùng sừng châu Phi sẽ
nghiêng về Bắc Kinh. Tuy
nhiên, ôngAboubaker Omar
Hadi, Chủ tịch cảng Djibouti
và cơ quan quản lý khu vực tự
do, khẳng định chính quyền
của ông có đầy đủ chuyên gia
bản địa và sẽ không để các
nước khác nắm quyền điều
hành cảng của mình.
TQ không phải là nước
duy nhất có sự hiện diện
quân sự ở Djibouti, nút thắt
giao thông ở vùng sừng châu
Phi. Camp Lemonnier, một
cơ sở viễn chinh hải quân
thuộc Bộ Tư lệnh châu Phi
của Mỹ là căn cứ thường trú
duy nhất của Washington ở
lục địa này, theo hãng tin
Bloomberg
. Khoảng 6.000
lính Mỹ và 1.000 dân thường
hoặc nhà thầu của Bộ Quốc
phòng Mỹ làm việc trong
nhiều nhiệm vụ khác nhau
trên khắp châu Phi.•
(*) Hà Minh Thu là nhà
báo đang làm việc tại
đài truyền hình địa phương
ở nước Cộng hòa Moldova,
châu Âu.
