6
Pháp luật
&
cuộc sống -
ThứSáu2-12-2022
YẾNCHÂU-MINHCHUNG
T
rên số báo ngày 1-12,
Pháp
Luật TP.HCM
đã thông tin
tới bạn đọc về những hạn chế,
vướng mắc của chế định hội thẩm
nhân dân (HTND) được nêu bởi
Chánh án TAND Tối cao Nguyễn
Hòa Bình, cùng một số chuyên
gia luật. Ông Bình đặt ra câu hỏi:
Liệu Việt Nam (VN) có nên thay
đổi chế định HTND như hiện tại
hay không? Ngoài ra, ông cũng đề
cập đến chế định bồi thẩm đoàn để
các nhà làm luật nghiên cứu.
Vậy bồi thẩm đoàn là gì và VN có
nên áp dụng hay không?
Pháp Luật
TP.HCM
ghi nhận ý kiến của một số
chuyên gia xung quanh vấn đề này.
ThS
TRẦN THANH THẢO
,
giảngviênTrườngĐHLuật TP.HCM:
Cần nghiên cứu kỹ
T h e o
pháp luật
của nhiều
quốc gia,
bồi thẩm
đoàn làmột
nhómngười
thuộc các
thành phần
khác nhau
t r ong xã
hội, được chọn ngẫu nhiên (bước
lựa chọn ban đầu - PV), được trao
quyền quyết định các vấn đề đối
với vụ án mà họ được phân công.
Về nguyên tắc, bồi thẩm đoàn hoàn
toàn độc lập với thẩm phán cũng
như họ không phải thực hiện những
nhiệm vụ vượt quá khả năng, trình
độ hiểu biết của mình và quyết định
do bồi thẩm đoàn đưa ra phản ánh
Chế địnhbồi thẩmđoàn tại các nước trên thế giới
Theo trang
Britannica
, chế định bồi thẩm đoàn được sử
dụng ở các nước áp dụng mô hình tố tụng tranh tụng, chủ
yếu tồn tại trong hệ thống thông luật như Mỹ, Anh, Úc,
Canada... Thẩm phán sẽ đóng vai trò trọng tài trong cuộc
tranh luận giữa luật sư và công tố viên, hai bên sẽ trình
bày các tình tiết vụ án trước bồi thẩm đoàn, bồi thẩm đoàn
sẽ xem xét và cân nhắc các bằng chứng để tuyên có tội
hay vô tội, thẩm phán chỉ quyết định luật áp dụng.
Tại Canada, hầu hết vụ án dân sự sẽ do thẩm phán xét
xử mà không cần bồi thẩm đoàn. Tuy nhiên, nếu bị cáo
dính cáo buộc về tội hình sự có thể bị phạt tù từ năm năm
trở lên thì bị cáo có quyền được xét xử trước bồi thẩm
đoàn. Trong khi đó, ở Mỹ, hầu hết vụ án đều có sự góp
mặt của bồi thẩm đoàn.
Để chọn thành viên bồi thẩm đoàn ở Mỹ thì mỗi tòa án
quận chọn ngẫu nhiên tên công dân từ danh sách cử tri đã
đăng ký và là những người có bằng lái xe sống trong quận
đó. Những người được chọn sẽ hoàn thành một bảng câu
hỏi để giúp xác định xem họ có đủ điều kiện để thực hiện
nhiệm vụ trong bồi thẩm đoàn hay không. Nếu đủ điều
kiện, những người này sẽ được triệu tập để phục vụ cho
bồi thẩm đoàn.
Còn tại châu Á, đa số các nước sử dụng mô hình tố
tụng thẩm vấn thuộc hệ thống dân luật (như Thái Lan,
Indonesia, Campuchia…) nên thường không có chế định
bồi thẩm đoàn.
Singapore, Ấn Độ và Malaysia là ba nước châu Á thuộc
hệ thống thông luật nhưng đã từ bỏ chế định bồi thẩm
đoàn. Hầu hết các nước bỏ chế định này là vì lo ngại sự
thiên vị.
THẢO VY - ĐỨC HIỀN
Có thể tham khảo mô hình hội thẩm
nhân dân mới
Khônggiốngnhưhội thẩmởVN, bồi thẩmđoàn
khi xét xử chỉ có nhiệm vụ quyết các vấn đề về sự
thật vụ án còn thẩm phán chịu trách nhiệm các
vấn đề liên quan đến pháp luật. Thẩm phán xem
xét các vấn đề về luật pháp (như về hình phạt…)
sau khi đã có phán quyết của bồi thẩm đoàn.
Tôi cho rằng đây là mô hình hay, đúng với bản
chất, ý nghĩa của việc xét xử có hội thẩm, đồng
thời phù hợp trình độ, hiểu biết, tâm lý của HTND,
bồi thẩmviên.Tuy nhiên, để áp dụngmô hình này
vào tố tụng hình sự ở VN sẽ kéo theo những thay
đổi khác trong các thủ tục tố tụng, trong đó có thủ tục xét xử bồi thẩm/hội
thẩm và xét xử của thẩm phán; quy định về chứng cứ, chứng minh theo
hướng quy định về loại trừ chứng cứ thật chặt chẽ; thay đổi về việc lựa chọn
hội thẩm như cơ chế bồi thẩm đoàn của các nước, kể cả việc cân nhắc xem
những loại tội phạm nào cần xét xử theo cơ chế bồi thẩm đoàn và những
rủi ro, tốn kém phát sinh…
Và như đã đề cập, theo tôi, chế định HTND hiện nay có vướng mắc chủ
yếu là việc giá trị biểu quyết của HTND ngang bằng với thẩmphán khi nghị
án, trong khi số lượng HTND nhiều hơn số lượng thẩm phán trong HĐXX.
Từ đó, gây áp lực lên thẩm phán nếu ý kiến biểu quyết không thống nhất
mà ý kiến của hội thẩm chiếm đa số.
Do đó, một mô hình cần thamkhảo đó là xét xử có sự thamgia của HTND
như ởVNhiện nay nhưng sẽ có ràng buộc về giá trị biểu quyết của hội thẩm
(cần có sự đồng thuận ít nhất của một thẩm phán mới có giá trị) hoặc tỉ lệ
thành viên hội thẩm ít hơn so với thẩm phán trong thành phần HĐXX…
TS
LÊ NGUYÊN THANH
,
giảng viên
Trường ĐH Luật TP.HCM, HTND TAND TP.HCM
Cónên áp
dụng chế
định“bồi
thẩmđoàn”?
Những hạn chế, vướngmắc của chế định
hội thẩmnhân dân đặt ra vấn đề về việc
cần nghiên cứu, sửa đổi về hoàn thiện
cơ chế xét xử của tòa án hiện nay.
được quan điểm, nhận thức của đại
bộ phận người dân trong xã hội. Do
đó, chế định bồi thẩm đoàn sẽ khắc
phục được những hạn chế hiện nay
của chế định hội thẩm. Vì vậy, cần
thiết phải nghiên cứu kỹ chế định
bồi thẩm đoàn trong pháp luật các
quốc gia để có thể áp dụng tại nước
ta trong thời gian tới.
Chế định bồi thẩm đoàn tồn tại
phổ biến ở các quốc gia theo mô
hình tố tụng tranh tụng với vai trò
rất quan trọng của công tố viên và
các luật sư tại phiên tòa. Trong khi
đó, VN theo mô hình pha trộn thiên
về thẩm vấn mà trách nhiệm chứng
minh tội phạm thuộc về các cơ quan
tiến hành tố tụng. Việc giải quyết vụ
án sẽ do tòa án thực hiện dựa trên
hồ sơ vụ án kết hợp với việc tiếp tục
thẩm vấn tại phiên tòa. Vai trò của
luật sư còn khá thụ động và trong
nhiều trường hợp lệ thuộc vào các
cơ quan tiến hành tố tụng.
Do đó, để có thể áp dụng chế định
này tại VN, đòi hỏi chúng ta phải
nâng cao tính tranh tụng cũng như
đảm bảo sự chủ động, độc lập của
bên buộc tội và bên gỡ tội tại phiên
tòa. Và đặc biệt là cần thiết phải xây
dựng và thực hiện Đề án thí điểm
chế định bồi thẩm đoàn trong hoạt
động xét xử tại VN.
Luậtsư
NGUYỄNQUỐCCƯỜNG
,
Đoàn Luật sư TP.HCM:
Chưa phù hợp với thực
tiễn nước ta hiện nay
Ởmột số nước nhưPháp, Brazil thì
các phiên tòa xét xử có sự tham gia
của bồi thẩm đoàn chỉ áp dụng cho
các vụ án hình sự, những tội phạm
nghiêm trọng và không áp dụng cho
các vụ án dân sự.
Có thể thấy bồi thẩmđoàn là những
người dân bình thường, họ đơn giản
được chọn
v à o b ồ i
thẩm đoàn
với nhiệm
vụ là dựa
vào những
chứng cứ,
bằngchứng
có được,
cộng thêm
sựhiểubiết,
nhìn nhận của bản thân để xem xét
một người thực hiện hành vi như vậy
có bị coi là phạm tội hay không. Nếu
theo quan điểm của bồi thẩmđoàn là
không phạm tội thì thẩmphán không
thể tuyên có tội. Nếu quan điểm của
bồi thẩmđoàn là phạm tội thì lúc này
thẩm phán mới áp dụng pháp luật
để xem xét là đối với hành vi phạm
tội này thì nên tuyên mức hình phạt
bao nhiêu là hợp lý. Do đó, theo tôi
sẽ rất bất cập nếu như bồi thẩm đoàn
được áp dụng trong xét xử tạiVNbởi
nhiều lý do.
Thứnhất, thành viên bồi thẩmđoàn
là những người dân bình thường,
được chọn ngẫu nhiên nên sẽ dễ ảnh
hưởng bởi dư luận và cảm tính trước
một vấn đề. Đơn cử như trongmột vụ
án hình sự, khi bị cảm xúc chi phối
thì có thể là không xem xét những
chứng cứ, tình tiết một cách khách
quan…mà chỉ chămchú vào hành vi
người đó thực hiện để ra quyết định
là có phạm tội hay không. Điều này
khiến cho ranh giới giữa phạm tội
và không phạm tội bị phụ thuộc quá
nhiều vào cảm xúc.
Thứ hai là về kỹ năng đánh giá
chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ
án. Liệu một người dân bình thường
trong xã hội, được chọn từ nhiều
ngành nghề khác nhau thì kỹ năng
đánh giá chứng cứ, hành vi để đưa
ra quyết định là có đúng hay không?
Thứba, số lượng thànhviên của bồi
thẩmđoàn thông thường là 12 người
và quy trình để chọn rất phức tạp từ
bước chọn ngẫu nhiên ở địa phương,
sau đó là kiểm tra về những tiêu chí
như công tâm, lý lịch... Với số lượng
án tại VN hiện nay thì một quy trình
lựa chọn thành viên bồi thẩm đoàn
như vậy là không khả thi. Hơn nữa,
khi bồi thẩm đoàn không thống nhất
được ý kiến thì lại phải giải tán chọn
bồi thẩmđoànmới, điềunày là rấtmất
thời gianvà gầnnhư là khôngkhả thi.•
Việt Namđang áp dụng chế định hội thẩmnhân dân thamgia xét xử ở các phiên tòa sơ thẩm.
Trong ảnh: Hội thẩmnhân dân thamgiaHĐXX trongmột phiên tòa tại TANDTP.HCM. Ảnh: NGUYỆTNHI
Ởmột số nước như Pháp,
Brazil thì các phiên tòa
xét xử có sự tham gia
của bồi thẩm đoàn chỉ
áp dụng cho các vụ án
hình sự, những tội phạm
nghiêm trọng.
