2
Thời sự -
ThứTư24-4-2024
GIA TUỆ
thực hiện
D
ự án kênh Funan Techo
của Campuchia dự kiến
xây dựng nhận được
nhiều sự quan tâm của giới
nghiên cứu quốc tế về sông
Mekong và các nhà khoa học
Việt Nam. Hiện thông tin về
dự án này phía Campuchia
cung cấp khá hạn chế, trong
khi lo ngại những tác động
của dự án với sông Mekong
và những tác động xuyên biên
giới lại chưa được làm rõ.
Pháp Luật TP.HCM
đã có
cuộc trao đổi với PGS-TS Lê
Anh Tuấn,
chuyên gia môi
trường, nguyên Phó Viện
trưởng Viện Nghiên cứu
biến đổi khí hậu
(Trường
ĐH Cần Thơ), về các luận
cứ khoa học liên quan đến
dự án này.
Dữ liệu, thông tin
dự án hạn chế
.
Phóng viên
:
ThưaPGS-TS
Lê Anh Tuấn, ông nhận định
như thế nào về dự án này?
+ PGS-TS
Lê Anh Tuấn
:
Tháng 8-2023, Ủy hội sông
Mekong quốc tế (MRC) nhận
được văn bản từ Ủy ban sông
Mekong Campuchia thông
báo về dự án đường thủy nội
địa kênh Funan Techo. Văn
bản dài 15 trang nhưng phần
thông tin dự án chỉ chưa tới
bốn trang. Nội dung chỉ là
tóm lược đơn giản nhất, dữ
liệu chủ yếu là tổng quan,
không có các thông số chi
tiết…
Tôi được biết phíaMRC đã
lên tiếng đề nghị Campuchia
cung cấp thêm thông tin về
dự án này. Bởi dữ liệu, thông
tin gói gọn như thế rất khó
để có những đánh giá cụ thể
và chi tiết về các tác động,
ảnh hưởng trước mắt cũng
như lâu dài của dự án này
đối với sông Mekong.
Để cặn kẽ hơn, có thể tóm
lược sơ bộ thế này: Để hỗ
trợ việc thực hiện Hiệp định
Mekong 1995, MRC đã xây
dựng năm bộ quy tắc về sử
dụng nước, bao gồm: Thủ
tục chất lượng nước; thủ tục
trao đổi và chia sẻ thông tin
số liệu; thủ tục giám sát sử
dụng nước; thủ tục duy trì
dòng chảy trên dòng chính;
thủ tục Thông báo, Tham
Penh thì chia ra làm hai phân
lưu là sông Bassac và sông
Mekong. Dự án kênh Funan
Techo là chuyển nước từ
sôngMekong về sông Bassac
thông qua phân đoạn 1 của
dự án kênh Funan Techo.
Sau đó, nguồn nước sông
Bassac được điều chuyển
vào phân đoạn 2 của kênh
Funan Techo để lưu thông
suốt 180 km trước khi đổ
ra biển.
Điều đó cho thấy kênh
Funan Techo sau này khi đi
vào vận hành sẽ lấy đi một
lượng nước của sôngMekong.
Chắc chắn lượng nước về
hạ lưu và vùng ĐBSCL sẽ
bị chia sẻ. Vấn đề là lượng
nước ấy là bao nhiêu vào
mùa mưa và mùa khô.
Cần có sự chuẩn bị
ngay từ bây giờ
. Thưa ông, như vậy liệu
có đánh giá được tác động
Do vậy, từ nghiên cứu sơ
bộ, theo chủ quan của tôi
đánh giá về các tác động
chỉ mang định tính nhiều
hơn định lượng. Qua số
liệu phía nước bạn cung
cấp, tính toán sơ bộ để ước
lượng nhanh, nếu kênh đi
vào vận hành sẽ làm dòng
chảy về vùng ĐBSCL suy
giảm mạnh (6%-10% vào
mùa cạn). Tuy nhiên, qua
phát ngôn của giới chức
Campuchia thời gian gần
đây cho thấy kênh này không
chỉ phục vụ giao thông thủy
mà còn cho mục tiêu phát
triển nông nghiệp.
Với thêm mục tiêu phục
vụ sản xuất nông nghiệp thì
lượng nước lấy từ kênh, nếu
xét cho mùa khô thực chất
lấy từ sông Hậu, sẽ nhiều hơn
lượng nước cho giao thông
thủy. Do vậy, dự án này phải
chuyển nước từ sông Tiền
qua sông Hậu để cân bằng
thêm cho nguồn nước. Đó có
lẽ là lý do chính khi dự án
kênh Funan Techo phải làm
một đoạn kênh chuyển nước
từ sông Tiền (Trans-Bassac)
sang sông Hậu (Bassac)
như chính sơ đồ mà phía
Campuchia cung cấp.
Như vậy, theo bản đồ và
ước tính trên, kênh Funan
Techo đã lấy nước trực tiếp
từ cả dòng chính sông Hậu
và sông Tiền, chứ không
phải một phụ lưu nào của hệ
thống sông Mekong. Trong
khi đó giới chức Campuchia
khẳng định là “kênh này
không ảnh hưởng đến dòng
chảy của sông Mekong, vì
nó không nối trực tiếp với
sông Mekong mà nối với
sông Hậu”.
Khoa học cần có dữ liệu
đầu vào thì mới có thể tính
toán và phân tích để có những
kết luận chuẩn xác để dự án
này khi đi vào vận hành sẽ
SôngHậu, đoạn qua thủy phận tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: VPCT
vấn trước và Thỏa thuận
(PNPCA). Trong đó, PNPCA
được thông qua vào tháng
11-2003.
PNPCA gồm ba quy trình
riêng biệt được các quốc gia
thành viên MRC đồng ý áp
dụng đối với những dự án sử
dụng nước từ lưu vực sông
Mekong với quy mô có thể
làm thay đổi đáng kể dòng
chảy hoặc chất lượng nước
trên dòng chính của sông
Mekong.
Đó có thể là các dự án thủy
lợi, thủy điện, cấp nước quy
mô lớn. PNPCA được xây
dựng để tối ưu hóa việc sử
dụng tài nguyên nước, đồng
thời giảm thiểu tác động bất
lợi đến môi trường và sinh
kế của cộng đồng người dân
ven sông ở cả thượng lưu
và hạ lưu.
Nhìn vào dữ liệu và thông
tin ít ỏi về dự án thì rõ ràng
dự án chuyển nước từ sông
Mekong qua sông Bassac, sau
đó tiếp nối trên sông Bassac
một đoạn rồi vào đoạn 2 của
kênh Funan Techo. Bởi sông
Mekong khi chảy đến Phnom
của việc chuyển nước này
với sông Mekong và hơn cả
là vùng ĐBSCL - nơi trên
80% tổng lượng nước ngọt
phụ thuộc vào thượng nguồn
sông Mekong?
+ Dự án này do các số liệu
rất hạn chế, hồ sơ không có
báo cáo dự kiến quy trình
vận hành hệ thống kênh,
trong khi có những bản vẽ
kỹ thuật chi tiết không cần
thiết so với các thông tin căn
bản về nguồn nước, không
có báo cáo đánh giá tác động
môi trường.
Báo cáo gửi cho MRC chỉ
đề cập đến chức năng kênh
như một thủy lộ hay kênh
giao thông thủy, không khẳng
định chức năng khác của kênh
có phục vụ tưới tiêu cho sản
xuất nông nghiệp, lấy nước
cho sinh hoạt và cung ứng
cho hoạt động sản xuất công
nghiệp hay không, ở mức độ
khai thác như thế nào.
“Dữ liệu, thông tin
gói gọn như thế rất
khó để có những
đánh giá cụ thể và
chi tiết về các tác
động, ảnh hưởng
trước mắt cũng như
lâu dài của dự án
này đối với sông
Mekong.”
•
Ngày 23-4, tại TP Cần Thơ, Ủy ban sông
MekongViệt Namtổ chức họp thamvấnquốc
giavềdựánkênhFunanTechocủaCampuchia
và kết quả thực hiệnhướngdẫnbáo cáođánh
giá tác động môi trường (ĐTM) xuyên biên
giới của Ủy hội sông Mekong quốc tế (MRC).
•
Dựándựkiếnsẽnângcấpvàcảitạo180km
tuyến kênh/sông, bao gồm: (i) Đoạn thứ nhất
(chiều dài khoảng 20 km) nối sông Mekong
với sôngBassac; (ii) Đoạn thứhai tiếp tục chạy
dọc theo sông Bassac đến điểm kết nối với
kênh giao thông thủy từ sông Bassac ra cảng
Kẹp (chiều dài khoảng 30 km); (iii) Đoạn thứ
ba dài 130 km, nối sông Bassac (tại điểmcách
biên giới Việt Nam - Campuchia khoảng 20
km) với cảng Kẹp của Campuchia.
Theo thông báo của phía Campuchia, các
đoạn kênh này được thiết kế với kích thước
đủ lớn (bề rộng đáy kênh 50 m, bề rộng mặt
kênh 80-120 m và chiều sâu mực nước trong
kênh 4,7m) để các tàu có tải trọng đến 1.000
tấn có thể đi qua.
Dự án sẽ xây dựng ba cống (âu thuyền) để
điều tiết dòngchảy, duy trì sựổnđịnhcủamực
nước trong kênh giao thông thủy và chống
xâm nhập mặn. Các cống này có chiều dài
135 m, chiều rộng 18 m, độ sâu 5,8 m. Dự án
cũng tiến hành xây dựng 11 cầu giao thông
(dài 161 m, rộng 12 m) bắc qua tuyến kênh
để phục vụ nhu cầu đi lại của người dân. Dự
kiếndự án sẽ được khởi công trongnăm2024
và hoàn thành vào năm2027, với tổng lượng
hàng hóa lưu thông qua tuyến đường thủy
mới này là 7 triệu tấn/năm.
Dự án kênh Funan Techo
Nhiều ý kiến xung quanh
kênh Funan Techo
Dự án kênh Funan Techo
ảnh hưởng đến hàng triệu cư dân
lưu vực sôngMekong.
PGS-TS Lê Anh Tuấn trao đổi với PV. Ảnh: TD
