9
Họ đã nói
Chuyên gia
JAMES BORTON
,
Trường ĐH Johns Hopkins (Mỹ):
Cần thêm các nghiên cứu,
đánh giá độc lập
Chìa khóa của
hợp tác giữa các
quốc gia ven
sông chính là
khoa học. Khoa
học và chính
sách phải giao
nhau. Điều này
có nghĩa là dữ
liệu khoa học
phải được chia
sẻ giữa các nước láng giềng trên tuyến
đường thủy xuyên biên giới của họ.
Trong trường hợp kênh đào Funan
Techo, cần khuyến khích mời các
nhà thủy văn hàng đầu từ Thái Lan,
Campuchia, Lào và đặc biệt là VN góp
phần thiết lập đường cơ sở và cơ sở dữ
liệu. Khi đó, điểm chung được tìm thấy
trong việc đánh giá biến đổi khí hậu,
chất lượng nước và hệ sinh thái. Nếu
nhìn từ góc độ này, có thể thấy dự án
kênh đào Funan Techo có thể là cơ hội
hợp tác giữa các nhà khoa học và kỹ sư
Campuchia, VN và cả các nước khác
trong việc đánh giá kỹ lưỡng quy hoạch
kênh đào. Campuchia và VN đều có cơ
hội bảo vệ Tonle Sap của Campuchia
và ĐBSCL của VN thông qua những nỗ
lực hợp tác quốc tế.
Ủy hội sông Mekong (MRC) nên tổ
chức các hội thảo thường xuyên để tập
hợp các chuyên gia về nước từ nhiều
quốc gia. Chính sách tốt và quản lý
hiệu quả tuyến đường thủy xuyên biên
giới, như sông Mekong, cần có sự hợp
tác để đối phó với nhiều thách thức
ngày càng gia tăng của biến đổi khí
hậu.
Ngoài ra, bất kỳ dự án thượng nguồn
mới nào, dù đó là một con đập hay
kênh đào dẫn nước từ sông Mekong,
đều cần có những nghiên cứu độc
lập. Một vấn đề cụ thể mà Trung tâm
Stimson (Mỹ) chỉ ra trong báo cáo gần
đây liên quan đến các lỗi thiết kế có thể
xảy ra trong các âu tàu. VN cần yêu cầu
Campuchia có thêm các nghiên cứu độc
lập về thiết kế, bảo trì và vận hành hệ
thống âu tàu này. Các kỹ sư và nhà thủy
văn học cần cung cấp báo cáo dữ liệu
để đảm bảo rằng không có lượng nước
lớn được chuyển từ dòng chính sông
Mekong ra khu vực bên ngoài.
PGS-TS
VŨ THANH CA
,
Trường ĐH Tài nguyên
và Môi trường Hà Nội
:
Các quốc gia sông Mekong
cần thiện chí và hợp tác
Vấn đề hợp tác
giải quyết việc sử
dụng nước trên
các lưu vực sông
quốc tế là một
vấn đề cực kỳ
khó khăn và nhạy
cảm. Nhận thức
rõ những thách
thức liên quan
đến vấn đề này, Liên hợp quốc đã nỗ
lực xây dựng và thông qua Công ước
New York 1997.
Tuy nhiên, hiện nay trên thế giới chỉ
mới có 38 quốc gia phê chuẩn công
ước. Trong bốn quốc gia thành viên
của MRC quốc tế, mới chỉ có VN phê
chuẩn và là thành viên của công ước.
Các quốc gia là thành viên của công
ước có nghĩa vụ phải tuân thủ công ước
và sử dụng công ước như là một công
cụ luật pháp quốc tế để đàm phán, đưa
ra những thỏa thuận tốt nhất nhằm đảm
bảo chủ quyền, các quyền và lợi ích
quốc gia trong sử dụng nguồn nước từ
các con sông quốc tế, đồng thời giảm
thiểu các tác động môi trường, sinh
thái, kinh tế - xã hội của các dự án sử
dụng nước mà quốc gia đó thực hiện.
Với các quốc gia không tham gia công
ước thì cần có những thỏa thuận khu
vực được xây dựng trên cơ sở những
nguyên tắc của công ước.
Trong bối cảnh hiện nay liên quan
đến kênh đào Funan Techo, Hiệp định
Mekong năm 1995 và năm bộ quy tắc về
sử dụng nước của MRC quốc tế là một
thắng lợi rất lớn của các quốc gia thuộc
tiểu vùng sông Mekong thực hiện các
nguyên tắc đảm bảo chủ quyền quốc gia,
công bằng, bình đẳng, bảo vệ môi trường,
sinh thái, sinh kế của người dân và phát
triển bền vững. Như vậy, việc đẩy mạnh
thực hiện một cách nghiêm túc, minh
bạch Hiệp định Mekong năm 1995 và các
bộ quy tắc về sử dụng nước của MRC
quốc tế là giải pháp tốt nhất. Cần nhấn
mạnh lại rằng thực thi luật pháp quốc tế
về môi trường nói chung cần thiện chí
của tất cả quốc gia liên quan.
Chuyên gia
BRIAN EYLER
,
Trung tâm Stimson (Mỹ):
Tranh thủ sự ủng hộ
của quốc tế
Không cần thiết
phải xem xét hoặc
thay đổi Hiệp
định Mekong năm
1995 mà điều
quan trọng là các
quốc gia thành
viên MRC tuân
thủ các quy tắc
mà họ đã đồng ý
từ 30 năm trước.
Tất cả chính phủ thành viên MRC cần
tăng cường sự chủ động đánh giá rủi ro
và yêu cầu các quốc gia thành viên khác
phải chịu trách nhiệm tuân thủ Hiệp
định Mekong năm 1995; nếu không
thì nguồn tài nguyên tự nhiên của sông
Mekong sẽ suy giảm với tốc độ nhanh
hơn so với hiện tại.
Các đối tác phát triển bên ngoài như
Mỹ, Úc đưa ra các khoản đầu tư viện
trợ song phương của họ trong khu vực
dựa trên giả định rằng các quốc gia
thành viên MRC sẽ yêu cầu nhau tuân
thủ Hiệp định Mekong năm 1995. Tôi
tin rằng nếu các đối tác phát triển nhìn
thấy hành vi không tuân thủ hiệp định,
họ sẽ giảm hỗ trợ đầu tư song phương
cho các vấn đề môi trường và nguồn
nước liên quan đến sông Mekong.
pháp luật”mở ra nhiều cơ hội lớn
Đến lúc này các
thông tin cần thiết
về dự án Funan
Techo vẫn chưa đủ
để cả Việt Nam,
Campuchia và MRC
cùng ngồi lại làm
việc hiệu quả trên
tinh thần luật pháp
quốc tế.
thượng nguồn sử dụng dòng
sông Mekong nhưng gây hại
cho hạ nguồn. Vì vậy, nguyên
tắc “sử dụng nguồn nước một
cách hợp lý và công bằng” giúp
hài hòa quyền và nghĩa vụ của
các quốc gia ven sông thông
qua một thủ tục công bằng.
Theo đó, Điều 5 Hiệp định
Mekong năm 1995 quy định
các dự án kết nối với dòng
chính sông Mekong và làm
thay đổi dòng chảy của dòng
chính phải thực hiện quy trình
tham vấn trước. Thủ tục này
được MRC quy định với tên
gọi là Thông báo, Tham vấn
trước và Thỏa thuận (tiếng
Anh viết tắt PNPCA). Nếu áp
dụng thủ tục PNPCA thì dù
các nước khác không có quyền
phủ quyết việc Campuchia sử
dụng nguồn nước trên sông
Mekong nhưng nước bạn phải
thực hiện tất cả bước cần thiết
để tôn trọng quyền của nước
khác.Khôngnướcnàocóquyền
tuyệt đối trong sử dụng nguồn
nước sông Mekong, thay vào
đó, họ phải cùng nhau hợp tác
để tìm được giải pháp chung.
Những vấn đề pháp lý
dành cho Campuchia
. Cho đến lúc này, dự án
kênh đào Funan Techo vẫn
đang gây tranh cãi khi thông
báo của Campuchia gửi lên
MRC nói là “dòng phụ”, trong
khi có nhiều chuyên gia, nhà
khoa học, cơ quan nghiên cứu
độc lập nói dự án nằm trên
“dòng chính”. Vậy nên kích
hoạt thủ tục PNPCAhiện đang
khó khăn?
+Giải thích khái niệm“dòng
chính”, “dòng nhánh” cũng là
một vấn đề pháp lý. Có những
ý kiến cho rằng kênh đào này
được thực hiện trên “dòng
nhánh” của sông Mekong nên
Campuchia không cần phải
áp dụng thủ tục PNPCA. Tuy
nhiên, rất nhiều người không
đồng tình với quan điểm này.
Báo cáo của Trung tâm
Stimson (Mỹ) mới đây đã
khẳng định do kênh đào này
thực hiện nối hai “dòng chính”
với nhau nên phải được coi là
thực hiện trên “dòng chính”,
vì vậy Campuchia bắt buộc
phải áp dụng thủ tục PNPCA
trước khi xây dựng kênh đào.
Thủ tục PNPCAcủaMRC quy
định rất rõ rằng không cho
phép các quốc gia thực hiện
một dự án trong khi quá trình
tham vấn trước đang diễn ra.
Thêm nữa, trong hồ sơ dự
án trình lênMRC, Campuchia
cũng chưa thực hiện thủ tục
EIA, vốn là yêu cầu bắt buộc
đối với luật sử dụng nguồn
nước quốc tế. Thực hiện EIA
sẽ góp phần ngăn ngừa, kiểm
soát và giảm thiểu các tác
động xuyên biên giới nhằm
đảm bảo công trình sử dụng
nguồn nước giữ cho an toàn
về môi trường. EIA cũng sẽ
là cơ sở để các quốc gia bị
thiệt hại căn cứ vào đó mà
yêu cầu quốc gia gây thiệt hại
bồi thường theo nguyên tắc
sử dụng nguồn nước không
được gây hại cho quốc gia
ven sông khác được quy định
tại Điều 7 Hiệp định Mekong
năm 1995.
Với những phân tích tôi đã
nêu trên, vừa đứng ở góc độ
quan hệ gắn bó, mật thiết giữa
VN và Campuchia, vừa dưới
lăng kính pháp luật, soi chiếu
các quyền và nghĩa vụ của cả
hai nước, tôi nghĩ Campuchia
cần nhanh chóng hợp tác chặt
chẽ hơn nữa với VN, cung cấp
thêm các thông tin cần thiết
về dự án thông qua MRC nếu
muốn triển khai dự án Funan
Techo mang về hiệu quả cao,
được sự ủng hộ của dư luận
quốc tế.
. Xin cảm ơn ông.•
Việc
Campuchia
cùng các
nướcMRC
hợp tác chặt
chẽ trong
các dự án
như kênh
đào Funan
Techo sẽ có
lợi cho khu
vực. Trong
ảnh: Một
người dân
trên sông
Mekong
ở tỉnh
Kampong
Cham,
Campuchia.
Ảnh: TÂN
HOA XÃ
Thuyền
vận chuyển
hàng hóa
trên sông
Bassac. Ảnh:
THE PHNOM
PENHPOST
