CHỦNHẬT 12-4-2015
7
PHẠMCHUSA
T
ôi biết Chóe từ năm
1971 nhưng mãi đến
năm 1973, lúc chúng
tôigặpnhauở tòasoạn
nhật báo
HòaBình
thì
mới quen.Trái với khổngười cao
to, mặt mày râu ria trông rất dữ
tợn, Chóe lại rất hiền, ít nói. Khi
nói thì nhỏnhẹ từ tốn. Buổi sáng,
sau khi đến
Sóng Thần
, anh ghé
lại
HòaBình
, trong lúcchờ thưký
tòa soạn Tô Văn gợi ý đặt hàng
hôm nayCAP (tứcCHÓE) vẽ gì,
chúng tôi ngồi tángẫuvới nhau…
Nhữngnămcuối 1980,Chóevẽ
tranh màu nước chấm phá thêm
nét bút sắt gửi bánở các cửahàng
tranh kiếm sống. TranhChóe bán
khá chạy vì khá mới lạ. Anh lấy
luôn tênChóe kýdưới nhữngbức
tranh nghệ thuật chứ không chỉ là
bútdanhvẽbiếm…Năm1990,nghe
tin anh cộng tác với tờ
LaoĐộng
Chủ Nhật
, tôi đến gặp anh ở căn
tin báo trên đườngNamKỳKhởi
Nghĩa, đối diện TANDTP.HCM,
nhâmnhivài lybia,nhắc lạichuyện
làm báo ngày trước. Nhân nhắc
chuyện cũ, tôi hỏi: Hồi đó anh vẽ
biếm“càkhịa” toàn thứdữnhưông
NguyễnVănThiệu, ôngTrầnVăn
Hương,ôngNguyễnCaoKỳ…,bộ
anh không sợ họ “xơi” sao?Chóe
cườihiền lành:Đúng làbấygiờ tôi
khá liềumạng. Đã từng nhiều lần
bịđedọanhưngmìnhnghĩ “chúng
dọabắnchưachắcchúngbắn.Bắn
chưachắc trúng.Mà lỡ trúngchưa
chắc chết!”.
“Biếmsĩ”đắt sô
Trước năm1975ởSàiGònbáo
nào cũng cần có một họa sĩ vẽ
biếm, nhiều báo tranh nhau mời
Chóe nhưng anh là cây cọ biếm
độcquyềncủa
SóngThần
nênChóe
phảiđổibútdanhkhi“chạysô”cho
cácbáokhác.Anhký tênCAP trên
tờ
HòaBình
,KIT trên tờ
ĐạiDân
Tộc
…Ngoài ra từcuối năm1971,
sau khi chỉ còn liên danhNguyễn
VănThiệu -TrầnVănHươngứng
cửvàđắccử tổng thống,docác liên
danhkhác tẩychay,màbáochíSài
Gònbấygiờgọi là“độcdiễn”,ông
ChuTửbèndànhchoChóemộtgóc
trang nhất
Sóng Thần
để vẽ loạt
tranhbiếm liênhoàn-cartoon- trên
mục Hí độc diễn, ký tên Hí, chủ
yếu “càkhịa”NguyễnVănThiệu.
Ngàyhôm trước tin tứcôngThiệu
làm gì thì y như ngay hôm sau đã
đượcHí - tức Chóe - cho lên báo
với các hành động ôngThiệu vừa
làm. Chỉ trong ba ô tranh với vài
nét là ra khuônmặt NguyễnVăn
Thiệu rất sinhđộng!SaunàyChóe
cũng vẽ loạt cartoon ký tên Trần
Ai trên báo
Lao Động Chủ Nhật
nhưng khôngmấy thành công vì
nhân vật thiếu cá tính.
Tôi hỏi Chóe anh có học “thần
tướnghọa”kiểuHoàngLậpNgôn
khôngmàchỉ vài nét đãhiệnngay
khuônmặt củacácnhânvật?Chóe
bảo: “Nhưôngbiết, hồi nhỏ tôi có
được học hành vẽ vời gì đâu. Chỉ
là thích rồi tựmàymò. Có người
bảo là tôicókhiếu.Khônghiểusao
chỉ nhìn thoángqua là tôi nắmbắt
được cái nét chính của khuônmặt
nhân vật. Nhưmặt ông Thiệu thì
miệng mím lại, hai con mắt như
khôngcó tròng trắng.NguyễnCao
Kỳ thì ngoài bộ râu kẽm ra, hai
conmắt giống như hai vỏ nghêu
úp xuống…”. Chóe tâm sự: “Tôi
có thể tóm tắt đời tôi thếnày:Nửa
đầuđời tôi, tôi đã làmnhữngđiều
mà tôi chưa học. Nửa sau đời tôi,
tôihọcnhữngđiềumà tôiđã làm”.
RồiChóekểhồinhỏanh rấtmêvẽ
và tạc tượng. Ngồi đâu cũng vẽ,
bằngcụcgạch trênnềnđấthay trên
tường, haykiếmđất sét nặnđủ thứ
tượng.Lúcanh10 tuổi,học lớpnhì
(lớp4bâygiờ)ở trườnghuyệnChợ
Mới,AnGiang, quê anh.Một lần
anhnặn tượngông còngười Pháp
màanhvẫn thấyôngcầmba-toong
đivòngquanhkhuphốchợ.Ông ta
bắt gặp, thu cái tượngđất và xách
tai anh tới trườngmách thầy hiệu
“Thếgiới
đãmất”
củaChóe
Năm2002, tôi đến thămChóe. Anh bảo
mộtmắt hỏng rồi, con còn lại quámờ
không vẽ được nữa, tính cầm bút viết lại.
Chóe viết nhạc và làm album nhưng chỉ
để nghe và tặng bạn bè.Một năm sau
thì anh ra đi. Không ngờ đó là lần cuối tôi
gặp anh. Bài viết này ghi lại vài hồi ức như
lời tưởng niệm nhân dịp giỗ lần thứ12
của anh.
Album10tìnhkhúccủaChóe
với các
giọngcanổi tiếng: LệThu,CẩmVân,
HồngNhung…
TRUYỆNKÝ - NHÂNVẬT
trưởng.Thầyphải xin lỗi ôngTây
và hứa sẽ phạt cậu học trò nghịch
ngợm. Thầy làmmặt nghiêm, bắt
anhquỳgiữasân trường.Nhưngsau
khi ông Tây về, thầy bụmmiệng
cười nói với mấy thầy cô thằng
nhỏnặnôngcògiốngquá trời.Rồi
thầy tha chovềnhưng tịch thu cái
tượng đất sét. Đó là kỷ niệmmà
anhkhông baogiờquên.
Càkhịacả tổng thống
Chóekểhồiđó tranhanhvẽbiếm
vềNixonvàKissingernhiềukhông
nhớhết.NgườiMỹ rất khoái biếm
họacủaChóe.Năm1973,mộtnhà
xuất bản củaMỹ sangViệt Nam
thương lượngvới anh inmột tuyển
tập.CònNguyễnVănThiệu thì rất
lỳ, ông ta“lơ”, khôngquan tâm tới
loạtcartoonHíđộcdiễncủaanh trên
SóngThần
.Nhưng có lầnChóebị
Chánh ánTối cao Pháp việnTrần
Thúc Linh kiện ra tòa về tội phỉ
báng.Trongmột tranhbiếm,Chóe
vẽôngLinhđộimũchánhán,mặt
dài nhưmặt ngựa, lưng như lưng
lừa, khom xuống đỡ cái ghế tổng
thống, ýnói ôngLinhnịnhbợông
Thiệu, côngnhậncuộcbầucửđộc
diễncủa liêndanhThiệu-Hương là
hợp hiến. Chóe bảomaymà ông
chánh tòa sơ thẩmvốn làmột nhà
báo đàn anh đã bác đơn kiện của
ôngLinhvì khôngđủyếu tốbuộc
tộiChóe.Một tranhkhácChóevẽ
ông Trần Văn Hương quỳ khom
giống con chó đá trước sân đình,
cõngNguyễnVănThiệu trên lưng
(ôngHươngứngcửphó tổng thống
cùng liêndanhôngThiệu).Nhưng
Chóeđãbị nhiềungười vốn làhọc
tròcũcủaôngHươnggiậndữ, phê
phán anh rất nặng, nói anh là “đồ
vẽ tranh độc ác”.
Ký nhiều bút danh khác nhau
trênnhiềubáonhưng tựu trung lại,
chỉ tênCHÓE lànổi đìnhnổi đám
nhất, dù các tranh ký CAP, KIT,
HÍ,TA…cũng tạođượcnhữngấn
tượngkhôngkém.Có lẽdonhững
bức hí họa ký tênChóe trên
Sóng
Thần
hấp dẫn người xem và “gãi
đúng chỗ ngứa” của độc giả bấy
giờđang rất bứcxúcvề thânphận
người Việt Nammột cổ đôi ba
tròng. Tên tuổi Chóe đã vượt ra
ngoài đất nước.Bút danhChóe át
hẳn các bút danh còn lại của anh.
Người ta chỉ còn nhớ tên Chóe,
quên cả tên thật NguyễnHải Chí.
Năm 1995, Chóe tham gia triển
lãm tranh biếm ở Nhật rất thành
công.Năm1998,Chóemang tranh
nghệ thuật sang trưng bày ởParis
(Pháp),đượcgiớihộihọavàngười
thưởng ngoạnmỹ thuật ở kinh đô
ánh sáng đánh giá cao.Và nhất là
tranh anh bán rất tốt. Dịp này anh
và vợ cũng sangÝ thămRoma và
được diện kiến Đức Giáo hoàng
GioanPhao lôđệ nhị.
Khôngchỉ làbiếmhọa
Mặc dù nổi tiếng với bút danh
Chóe gắn liền với mảng tranh
biếm - mà Chóe vẫn thích gọi là
“hí họa” nhưng tranh nghệ thuật
của Chóe cũng rất được nhiều
người sưu tập, họ đến tận nhà
mua tranh anh nên Chóe ít tham
gia triển lãm. Đặc biệt những
bức chân dung hí họa bằngmàu
nước các nhân vật nổi tiếng của
Chóe được nhiều người quan
tâm. Như loạt hí họa 42 đời tổng
thốngMỹ, từG.Washingtonđến
Bill Clinton; những phụ nữ đoạt
giải Nobel; các nghệ sĩ nổi tiếng
thế giới vàViệt Nam nhưVictor
Hugo,WilliamShakespear,Walt
Disney, Trịnh Công Sơn, Hoàng
Hiệp,PhạmTrọngCầu…Dướimắt
Chóe, họ trông thật ngộ nghĩnh
nhưng những hí họa của anh đã
lột tả được tính cách từngngười.
Mấynăm cuối đời, Chóe bịmù
hẳn một con mắt do bị bệnh đái
tháo đường lâu năm biến chứng
nhậpvào.Một conmắt còn lạimờ
nhiều, anh đã qua Pháp,Mỹ điều
trị nhưng không khả quan. Năm
2002, tôi đến thămChóeởđường
Quang Trung, Gò Vấp. Anh đọc
cho tôi nghe mấy bài thơ ngắn
đầy tính triết lý anh làm trong
thời giankhốnkhónhất.Chóebảo
mộtmắt hỏng rồi, concòn lại quá
mờkhôngvẽđượcnữa,mình tính
cầm bút viết lại. “Cải lương chi
bảo” Bạch Tuyết nhờ mình viết
một loạt hài kịch, mình đã nhận
lời, đang thửviết xem sao...Chóe
cònviếtnhạcvà làmalbumvớicác
giọng ca nổi tiếng: Lệ Thu, Cẩm
Vân,HồngNhung…NhưngChóe
bảo làm để nghe và tặng bạn bè
nghe chơi thôi.Anh tặng tôi một
album. Không ngờ đó là lần cuối
tôi gặp anh.
Năm1973,nhàxuất
bảnGladePublication
xuấtbảncuốn
The
WorldofCHÓE(Thếgiới
củaCHÓE)
tạiMỹ,gồm
hàngtrămbứcbiếm
họacủaCHÓE.Ngay
bìađầu làdònggiới
thiệu“Họasĩbiếmsố
mộtViệtNam”.
Khởiđầuvẽbiếmdo“đóngthếvai”
Trướckhi vẽbiếmvớibútdanhChóe từnăm1969, taycọ tàihoa
nàyđã từngviết truyệnngắn, vẽminhhọachocác tạpchí văn
họcnghệ thuậtởSàiGòn, ký tên thậtNguyễnHảiChí.Nguyên
nhânchuyểnsangvẽbiếm, theo lờiChóe:“Mộthômônghọasĩ
chuyênvẽbiếmcho tờ tạpchí vănhọcnghệ thuậtmà tôiđang
cộng tácđingaodusơn thủybiệtdạng.Ông thưký tòasoạn
quýnhquábènbảo tôi vẽbiếm thửxem.Thấy tôi vẽcũngđược,
ổng“bắtcóc”luôn!CảcáibútdanhChóecũngdoổngđặt. Bởi
tên tôi làChí, ổngbảocậuký làChóe luônđi.“Chí chóe”- lắm
điều.Màmìnhvốn ít lờimớioanchứ”.
HọasĩChóediệnkiếnĐứcGiáohoàngGioanPhao lôĐệnhịnăm1998.
Ảnhgiađìnhcungcấp.
