CHỦNHẬT 1-5-2016
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
Bàn thờvà tượngông
bàTrầnTrinhTrạch.
PHẠMTRƯỜNGGIANG
“K
hi tôi sinh ra
thì ông nội
đã mất ba
năm rồi, tôi
chỉ biết cha
tôi. Chứmẹ cũngmất sớm” - ông
TrầnTrinhĐức, cháunội củaông
TrầnTrinhTrạch, con ruột củaông
TrầnTrinhHuy, tức“Công tửBạc
Liêu” với giai thoại nổi tiếng đốt
tiền cho người đẹp kiếm kẹp tóc
trong rạp hát…, kể lại.
Gặpngười cháunội của
ônghội đồng
Nhìnngườiđànôngđầungảbạc,
từngphải làmđủ thứnghềđểkiếm
sống từbánđồđiện tửởchợHuỳnh
ThúcKháng, qua Campuchia bán
giàydépcũ,rồichạyxeôm,đếncuối
đờimới về lại quênhàBạcLiêuvà
được tỉnhgiaochocôngviệchướng
dẫnviêndu lịch tạikháchsạnCông
tửBạcLiêu, cũngchính làcơngơi
cũcủagia tộcTrầnTrinhkhét tiếng
thuở nào, không thể tin được sự
xuốngdốc củadònghọđã từng sở
hữusốruộngđất“còbaymỏicánh”
nhiều nhất ĐôngDươngmột thuở
vànhữnggiai thoại“đốt tiền”đúng
theo cảnghĩađen lẫnnghĩabóng.
ÔngTrầnTrinhĐức kể: “Ngày
nhỏ ở với cácmẹ kế (do Công tử
Bạc Liêu có tới bốn vợ), năm bảy
tuổi cha tôi cho lênSócTrănghọc
nội trúở trườngTây, cuối tuầnmới
đónvềchơi.Nhờhọc tiếngAnh,sau
nàybịbắtkhiđiquândịch tôiđược
cho làmphiêndịch, côngviệc nhẹ
nhàng, không phải ra trận. Nhưng
tínhmê chơi, ham nhảy đầm nên
tôi trốn lính, sốngcuộcđời ràyđây
mai đómiễn được tự do làm điều
mìnhmuốn…”.
Giàunhờ lúa vàmuối
ÔngTrầnTrinhTrạchvốnsinhra
trongmộtgiađìnhnghèokhóởBạc
Liêu, lúcnhỏôngphải đi ởđợ cho
một giađìnhgiàucó trongvùngđã
gianhậpquốc tịchPháp,“dânTây”
phải đi học tiếngPhápmàgiađình
này cómột cậu ấm bằng tuổi ông
vốn làm biếng, ham chơi nên ông
Trạchđượcchođihọc thay,nhờcơ
may làm“hìnhnhân thếmạng”này
ôngđượcbiết cảchữquốcngữ lẫn
tiếngPháp.Vớivốn liếnghọchành
đókhi lớn lên, ôngTrạchkhôngđi
làm thuê làmmướnnữamàxinvào
làm trongTòahànhchính tỉnhBạc
Liêuvà trở thành “thầyký”.
ÔngPhanVănBìlàbáhộcóruộng
đất nhiềunhất ởBạcLiêu, ông còn
đượcmệnhdanh làvua lúagạomiền
Tây, thường lênTòahànhchính tỉnh
để đóng thuế đã đểmắt tới thầyký
Trạchcòn trẻmàmặtmàysángsủa,
hiểubiếtnênmờivềnhàchơi,đểcô
congái thứ tư tênPhanThịMuồicoi
mắt thầyký.Khihaibênđềuđãưng
nhau,ôngBìchotổchứcđámcướivà
chomột số ruộngđất làmvốn.Ông
Trạch thôi làm thầykývề làmđiền
chủ, nhờ thôngminh, chăm chỉ lại
không ăn chơi nên ông đã phất lên
nhanh chóng, các lô ruộng đất của
những người con khác của ôngBì
dohammêcờbạcđều lần lượt cầm
cốvề tayôngTrạchhết. Saukhi đã
gomhếtruộngđấtcủangườinhà,ông
Trạch tiếp tụccôngviệccầmcốđất
đai củanhiềuđiềnchủ sacơ lỡvận
(do làmăn thua lỗhoặcbài bạc) và
ngàycànggiàucó.
Thế nhưng sự thịnh vượng của
ôngTrầnTrinhTrạchngàycàng tấn
tới khi ôngđầu tưvào ruộngmuối,
đếnkhiông trúng thầu trở thànhnhà
cung cấpmuối cho cảNamKỳ thì
hoa lợi từ ruộng lúavà ruộngmuối
đãkhông thểkểxiết, từđóông tiếp
tụcmua thêmruộngvà trở thànhđại
điềnchủcósố ruộngđấtnhiềunhất
ĐôngDương.CảtỉnhBạcLiêucó13
lô ruộngmuối thì ôngTrạch chiếm
tới11 lô,vớihơn50.000mẫuruộng
muối.Riêng ruộng lúaôngcó74sở
điền,cácconsốghilạiđềukhácnhau,
lúc thì110.000mẫu, lúc thì150.000
mẫu. Ông Trần Trinh Đức khẳng
địnhconsốcó thểchínhxácnhất là
145.000mẫu ruộng lúa. Không có
đại điền chủnàoởNamBộnào có
thể sánh với ôngTrầnTrinhTrạch
về số ruộngđất này.
Muasiêuxe và
sắmmáybay
ÔngTrạchcóbảyngườicon,trong
đócóbacon trai.Ngườicon thứhai,
còn gọi cậuBaHuy, là người ông
đặt niềm tinnhiềunhất sẽ trở thành
người thay ông nắm cơ nghiệp và
quản lýđiền thổnênkhi lớnôngcho
lênSàiGònhọc, sauđócậuBaHuy
xinđượcquaPhápduhọc,ôngTrạch
đồng ý ngay không cần suy nghĩ,
bởi ông nhận thức ông có được cơ
nghiệpngàyhômnaychínhnhờcái
sựhọc,huốnghồqua tậnnướcPháp,
baonhiêu tiềnôngcũngbỏ rahết.
Ngày cậuBaHuy học thành tài
về nước, ôngHội đồng Trạch lên
tận Sài Gòn đón con. Ông quyết
địnhmua thêmmột xehơimới thật
“xịn” thay cho chiếc xe Ford đang
xàiđểcậuBaáogấmvề làng.Trong
CôngtửBạcLiêu
củatácgiảNguyên
Hùngkể lại,ôngTrạchmướnkhách
sạn trước chợBếnThành, đoạn thả
bộ ra ngã tưCharner -Bonard (giờ
làngã tưNguyễnHuệ -LêLợi) có
một hãngbánxe hơi danh tiếngđể
coi xe. Bọn Tây trong hãng thấy
một ông già nhà quê bận bộ bà ba
lục soạn trắng, đi giàyhàmếch, tay
ômcái “mocau”bựbự thì tỏ racoi
thường,miễncưỡngtiếpramặt.Mặc
kệsựkhinhkhicủabọnnó,ôngđiềm
nhiên xem chiếc xeChevroletmắc
tiềnnhất, kêu sốpphơ (tài xế)kiểm
trakỹcàng, rồiông leo lênngồi thử
xemcóvừaýkhông,đếnkhiưngrồi
ôngmớimởcái“mocau” ra trả tiền
mua luôn, lúc đó bọnTâymới hết
hồnvì trongcáimocaucăngphồng
đólàhàngchồnggiấy“concông”(tờ
tiềnmệnhgiá100đồngcóhìnhcon
công, caonhất, giá trị tươngđương
cỡ15 triệuđồngbâygiờ).
CậuBaHuykhoehọcởPhápcó
học lái xe hơi, có cả bằng láimáy
bay rồi thuyết phụcôngTrạchnên
muamáybay, vì cómáybay thăm
lúa rất nhanh, đồng thời nếu có
dịchsâu rầy, càocào, châuchấu thì
dùngmáy bay phun thuốc trừ sâu
sẽ rất nhanhvàhiệuquảhơnphun
xịt thủ công bình thường. Bùi tai,
ôngTrạchduyệt luôn, cậuBaHuy
đặtmuamộtchiếc(khôngcó tư liệu
nhưng khả năng là chiếcMorane,
máy bay dân sự hai chỗ ngồi khá
thời thượng lúcđó, trị giá tầm100
kgvàng).Ngày24-6-1932, trên tờ
báo
LaCourrierSaigonnais
đã loan
tingiậtgânvới tít lớnở trangnhất:
“M.Tran Trinh Huy propriétaire
à Baclieu possède, un avion et il
aménage une piste d atterrissage
sursapropriétéàCamau”,
cónghĩa
“Ông điền chủ Trần TrinhHuy ở
Bạc Liêu sắmmột chiếc máy bay
và làm sânbay trênđất củaôngở
CàMau”
.
Giasảnkhổng lồ thành
cátbụi
Giàu có nhưng ông Trần Trinh
Trạch lại là người chí thú làm ăn,
không ăn chơi gì nhiều trừ hai sự
kiệnkể trên liênquanđếnCông tử
BạcLiêu.Ông lại làngười có tiếng
đứngđắn,chung thủyvớivợ,không
nghecóchuyện trănghoamèomỡ.
Saudịpmừng thọ70 tuổi,ôngTrạch
muốn đi chơi dối già, cậuBaHuy
láixeđưaông lênSàiGònchơi, tắm
biểnVũngTàurồi lênĐàLạtnhưng
saukhi tắmbiển lâuquáôngbịcảm
lạnh, sứcyếunênmất luôn.Sợđiều
tiếng, cậuBaHuy lái xechở thẳng
ôngvềBạcLiêu,đặtôngngồingay
ngắnởghế sau chođeokiếngnhư
đangđi thăm ruộng, đếnkhi về tới
nhàmới phát tang. Đám tang kéo
dài bảyngàybảyđêm, táđiền, dân
chúngtớiviếngvàđeotangđềuđược
đãi ănuốngvàchomột cắc (tương
đương1giạ lúa).Đám tangôngcả
chụcngànngười thamgia, tớimức
xe tangđãđếnnghĩa trangcách thị
xãBạcLiêu5kmmàdòngngườiđi
theovẫn chưa rakhỏi thị xã.
Không ai ngờ cả đời ông Hội
đồngTrạchcầnkiệm làmnênkhối
tài sản lớn như thếmà con cái lại
tiêu xài phá tán hết, nhất là Công
tử Bạc Liêu khét tiếng ăn chơi.
Ruộngđấtmaimột, saunàychếđộ
cũ hai lần áp dụng chính sách cải
cáchđiềnđịanên ruộngđấtbị truất
hữu.Đượcbồi thườngmột số tiền
nhưngcácconcháucủaôngTrạch
không biết làm ăn nên quyết định
đem số tiềnnày cộngvới tiềnbán
một số căn biệt thự trên Sài Gòn
gửi ngân hàng để lấy tiền lãi chia
nhau sống. Sau1975, vớimấy lần
đổi tiền, số tiền cuối cùng trong
ngân hàng này cũng đã bay luôn
theo gió, về với cát bụi. Các con
cháuôngkhônghợp tínhnhaunên
tảnmátmỗingườimộtnơi, chỉcòn
ôngĐứcquyếtđịnhvề lạiBạcLiêu
gắn bó với căn nhà cũ làm hướng
dẫnviêndu lịch,giađìnhôngđược
chínhquyềnchoở tạimột cănnhà
tái định cưđến bâygiờ.
◄
LTS: Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, ởmiềnNam xuất
hiện nhiều gươngmặt “đại gia” sở hữu tiềnmuôn bạc
vạn, được thiên hạ nể vì, loạt bài này sẽ điểm qua chân
dung của những phú hộ làm giàu từ đủmọi cách thức
khác nhau, đủ cả “thiện, tà”.
“ĐẠI GIA” NAMKỲ - BÀI 1
Hộiđồng
Trạch -
nhiềuđất
nhấtĐông
Dương
ÔngTrầnTrinhTrạch, hayHội đồngTrạch, vốn
đượcbiết nhưmột đại điềnchủnhiều ruộngđất
nhấtNamBộ.Giàucónhưngông lại làngười
chí thú làmăn, khôngănchơi gì nhiều trừ vài
chuyện liênquanđếnCông tử
BạcLiêu.
KhigiàucórồiôngHội
đồngTrạchdốcsức
làmviệcthiện.Những
dịpmừngthọ50,60
và70tuổiôngcho
đốthếtgiấynợcủatá
điền,xíxóahết…
Tôi hỏi ông: “Người NamBộhaynói “
Khôngai giàubahọ, không
ai khóbađời
”, ôngnội và chaanh rất giàumà tới đời anh trắng
tay, anh có tin câunàykhông?” thì Đức cười nói: “Nhìnvàogia
cảnhdònghọTrầnTrinh của tôi,muốnkhông tin cũngkhông
được. Khi có tiềnhaykhông có tiền cũngvậy, tôi luôn ráng
sống theoýmìnhvàkhông làmđiều xấuảnhhưởng tới thanh
danh tổ tiên. Cuộcđời tôi còn lại như lụcbình, nước trôi đến
đâu thì đến, không thanvan, oán tráchgì cả…”.
ÔngTrầnTrinhĐức,concủaCôngtửBạcLiêuTrầnTrinhHuy.
