CHỦNHẬT 9-10-2016
5
HỒSƠ TƯ LIỆU
ĐườngTrịnh
MinhThế
xưakiacủa
quận4.
PHẠMTRƯỜNGGIANG
T
ừquận1xa hoa, tráng
lệ với những đường
phố rộng lớn, những
tòa nhà cao tầng đẹp
đẽ, chỉ cần phóng tầm
mắt vềphíanam, người tađã thấy
cảmột sự khác biệt.
Quyhoạch thờơ
TrongcácbảnquyhoạchvềSài
Gòn, từ tháng 6-1923 của kiến
trúcsư (KTS)Hébrardchođếnkhi
Toàn quyềnDecoux cử hai kỹ sư
PugnairevàCerutti lậpquyhoạch
SàiGòn-ChợLớn từnăm1940đến
1954 nhằm dãn dân từ trung tâm
racáckhuvựcngoại thànhvà làm
nền tảng cơ sở cho các quyhoạch
SàiGòn -GiaĐịnh -ChợLớn sau
nàyđềukhôngnhắcgìđếnkhuvực
quận 4, ngoại trừ việc nhấnmạnh
nơi đây là nơi phát triển hải cảng.
Đếnnăm1960,chínhquyềngiao
cho KTS Ngô Viết Thụ làm quy
hoạch tổngmặtbằngSàiGòn-Chợ
Lớn.Quyhoạchnày tập trungvào
không gian của khu vực giữa Sài
Gòn - Chợ Lớn với khu dân cư
cao tầng.
Cho đến trước năm 1972, các
chuyên giaMỹ và Tổng cục Gia
cư đưa ra phương án quy hoạch
định hướng cho TP Sài Gòn với
quy mô và hướng phát triển chủ
đạocủakhônggianTPcho10 triệu
dân trong tương lai.
Tuy nhiên, các phương án đều
nhấnmạnh đến việc phát triểnTP
về phía bắc và đông bắc với tây
và tây bắc là nơi có nền đất cứng
vàcao ráo.Cònkhuvựcphíanam
hạn chếphát triểnvì làvùngkênh
rạchvàvùngđất trũng, đất đã thấp
còn lànơi thoát triềucủaSàiGòn.
Vìvậy trênbảnđồxưa,quận4chỉ
có rẻođất ven sôngSàiGòn lànơi
xâydựngcảngSàiGòn.Ngoài trục
đườngTrịnhMinhThế vàHoàng
Diệu vuông góc với nhau tạo chữ
L là có nhà phố đàng hoàng, còn
nhữngkhoảng trống trongôvuông
đó mặc sức phát triển tự do với
nhữngkhu ổ chuột lụp xụp.
Nhàkhôngsố,
phốkhông tên
Quá trìnhđô thịhóaởquận4bắt
đầu từsaunăm1954,khichiến tranh
ngàycàng lanrộngkhắpmiềnNam,
nhiềunôngdânmấtnhàcửavìbom
đạnhay lo sợđãùnùnkéo lênSài
Gòn kiếm sống. Họ chỉ còn cách
chạyđếnvùngđất quận4 trúchân
đểhằngngàybươnchảikiếmsống,
chiều tối về lại trong những ngôi
nhà ổ chuột lụpxụp thuêmướn rẻ
tiền được gá tạm bợ bằng tôn hay
váncũchỉđủchemưanắng.Những
khu nhà ổ chuột như thếmọc lên
dày đặc ven các kênh rạch chằng
chịt ở quận 4.Mỗi căn nhà chỉ độ
hơn chục mét vuông có khi ở cả
một đại giađình chungnhau.Mọi
học bạ có đấy nhưng ông tìm cả
ngàycũngkhông rađượcnhàđâu”.
NhàvănTừKếTườngđã từngcó
tuổi thơ sống trong các khu nhà ổ
chuột ởhẻmNamTiến, quận4kể
lại về nơi sinh sống củamình lúc
đó:“HẻmNamTiếnchianhiềungóc
ngách chằng chịt và dân cư tứ xứ
hầunhưởnhàmướncất trênkênh
rạchnước ravômỗingàynhưngcó
nhữngcon rạchnước tùđọng, cực
kỳdơbẩn,bốcmùihôikinhkhủng
cảmùamưa lẫnmùanắng.Vànhà
nàocũngcócầu tõmởphíasau, thải
thẳngxuốngkênh rạch, thậmchí là
mương, nếunhàkhôngcócầu tõm
riêng thì cả xóm đi cầu tủm công
cộngnămngănhoặcbảyngănmà
người ta gọi đùa là nhà hàng năm
căn hoặc bảy căn”. Dù đi vệ sinh
“sinh thái”như thếnhưngngười ta
vẫnmúc nước kênh lêndùng (!).
Lâu lâu các xóm ổ chuột lại bị
cháybanđêm.Nhàvật liệu rẻ tiền
dễ cháy, lại sát nhau, cứmỗi trận
cháy cókhi cả trăm cănnhà thành
trobụi.Người tađồn làchínhquyền
giải tỏađấtkhôngđượcnêncácnhà
thầuxâydựng thuêngườiđốtđể lấy
mặtbằngxây“buynđinh”kiếm lợi.
Thựchư rasaokhôngbiết, chỉbiết
cứmỗi một trận cháy lớn là hàng
trăm đến hàngngàn con người lại
nheo nhóc không có chỗ ở, lại ùn
ùnkéonhauđi tìmcất nhàổchuột
chỗkhác.
Đấtdữquận4
Sống trongchốnnghèokhổ, túng
bấnnhư thế, tệnạn liên tụcdiễn ra,
trộm cắp, cờ bạc, đĩ điếm, ma túy
rồi cướp giậtmặc sức tung hoành.
Vớiđịa thếphức tạp,dânbấthảo tứ
xứ kéo về nương náu, nhiều băng
đảngcướpgiật đặt nơi đây làm sào
huyệt. Tính xấu lan nhanh, quận 4
bùng lên là đất dữ.Ởđâyngười ta
họcmóc túi trướckhibiếtmặt chữ.
Họccáchcầmdaochémngườitrước
khi nói tiếng yêu thương. Trai tứ
chiếnggặpgáigianghồ.Đànbàcon
gái có chút nhan sắcdễbị dụdỗđi
bán trinh, bán xong rồi thì tiếp tục
bándâm.Khôngcónhansắc thìhọc
nghềmóc túihoặcchômchỉa.Sáng
sáng, những đệ tử của nghề “hai
ngón” trangđiểm, ănmặc lộng lẫy
cứnhư tiểu thưhaymệnhphụnhà
giàungồi lênxích lô rảo sangquận
1 ăn hàng. Chủ cửa hàng nào sơ ý
làmất cảmớ đồ, khách đi đường
mất cảnh giác với bóng hồng bên
cạnh là bóp tiền trong túi không
cánhmàbay.
Nhiềuđạica lừng lẫySàiGòncó
gốcgác từquận4.Trướcnăm1975,
cóĐạiCathayxưnghùngxưngbá
qua tậnquận1đánhdẹp các băng
đảng khác, thâu tóm địa bàn. Sau
năm 1975 có ông trùmNămCam
vươn taykhắpcảSàiGòn.Ởquận
4 có những tướng cướp sẵn sàng
đâm người không ghê tay, xong
vàongồi điềmnhiênnhậu tiếp, ăn
cơm tùnhiềuhơnăncơmnhà.Hình
xămđầyngười,ngoàihìnhđầu lâu,
quan tài, gái gú… cònxămnhững
câuchữđã thànhkinhđiển, đi vào
sânkhấumàngườiSàiGònkhông
thểquênnhư
Một đi không trở lại,
Chịu chơi chơi tới cùng, Xa quê
hươngnhớmẹ hiền
…
Người Sài Gòn nhìn về quận 4
nhưmột sự hãi hùng, những địa
danh như Kho 5, khu Hai mươi
thước,hẻm148TônĐản,xómOxi
Gạch, xómDừa, hẻm chùa Giác
Quang, Ô Cầu Dừa, hãng Phân,
xómDừa, khu sân banh GòMụ,
ViệnBài Lao, hẻmHiệpThành…
lànhữngđịadanhmột thời chỉgắn
với tai tiếng.
Nỗi oanngười quận4
Chỉmột sốnhỏdângianghồ,gái
điếm tunghoànhởquận4nhưngđã
làmchokhôngbiếtbaonhiêungười
dân lương thiệnởđâybịmang tai
tiếng. Đã có thời người ta dị ứng
gaygắt với dânquận4, khôngcho
lấy vợ gả chồng, thậm chí không
choconcái chơi với bạnhọcquận
4. Lý do rất đơn giản: Sống trong
cái chốnđấy, khôngđầu trộmđuôi
cướp thì cũng là dạng nghèo rớt
mồng tơi, cả đời không mở mặt
lênđược.
Nghèo làcái sốcái phận, không
phải làcái tội cái tìnhchi hết… tôi
đã nghe nhiều người quận 4 nói
như vậy. Họ là những người lao
độngnghèokhổ, có thể không có
trình độ văn hóa, không có tiền
bạc, hằng ngày mưu sinh vất vả
với những giấc mơ nho nhỏ. Có
rấtnhiềucâuchuyệnvề tìnhngười
ấm áp trong các khu xóm nghèo
quận 4 đùm bọc nhau khi khó
khăn, tai họa…
♦♦♦
Với việc đô thị hóa, hầuhết các
hộdân trênnhữngkhunhàổchuột
tạiquận4đãđồngýbánđất,dờiđi
nơi khác. Những đường phố, khu
dân cưmới đượcxâydựngđẹpđẽ
trênnềnđấtổchuộtnămxưa,quận
4 làquận thayđổinhiềunhất, từcả
hình thứcđến tínhchấtxãhộisovới
baquậncòn lại của loạt bài này.
◄
GIẢI MÃ “SÀI GÒNĂNQUẬN5,
NẰMQUẬN3…” - BÀI CUỐI
Quận4:
Gianghồ
khéttiếng
mộtthời
Quận4 chỉ cáchquận1đúngmột con rạch
BếnNghé. Qua cầuCalmette, cầuÔng
Lãnh… là cảhai thế giới khác biệt trái ngược
nhauhoàn toàn: Giàu có vànghèo khó, sang
trọng vàbầnhàn,màu sắc và u tối…
sinh hoạt đủ kiểu, từ ăn uống đến
yêuđươngđềudiễn ra trongkhông
gian chật hẹpđó, tối nằmngủxếp
lớp cạnh nhau theo kiểu cá mòi
đónghộpmàchỉmơngủquơchân
tay là đụng ngay vào người khác.
Khôngcóquyhoạch,khôngquản
lý xuể, người ta thi nhau chiếm
đất, cất chòi, nhànọnối nhàkia rẽ
ngang rẽdọc,khôngbiếtbaonhiêu
“xuyệt”. Tốc độ đặt tên đường và
số nhà không thể nào theo kịp tốc
độ cất nhà.Nênởquận4mới sinh
ranhững“nhàkhôngsố,phốkhông
tên” có khi kéo dài rất nhiều năm.
Ngàycònhọccấp III, tôi cómột cô
bạncùng lớpnhàđâuđó trênđường
TônThấtThuyết.Mộthômcôbệnh,
xin nghỉ cả tuần. Tôi định đi thăm
cô thìmấycôbạnkháccũngởquận
4ngăn lại, nói “ông chỉ cóđợi khi
nào người nhà nó dẫn ông đi theo
vào nhà thì được, còn số nhà trên
Tôi cómộtcôbạnhọckhác, giađìnhgiáoviênvìgiacảnhkhó
khănphảibánnhàbênquận1,quamuanhàquận4 tronghẻm.
Sống trongkhu laođộng thườngxuyênnghecãi lộn, chửi thề…
nhưngconcáiđềuhết sứcngoanngoãn,dịudàng, thùymị, các
congáiđều trở thànhgiáoviêngiỏi.Giađìnhcôấy làmộtbông
sennhư rấtnhiềubôngsenkhácởquận4khôngbịbùn lầy làm
mấtđihương thơmvàsự tinhkhiết.
Những tácphẩm
nổi tiếng thời trước
năm1975như
Điệu
runướcmắt,Loan
mắtnhung,Vếtthù
trên lưngngựahoang,
TướngcướpBạchHải
Đường
…đều lấycảm
hứngnghe từnhững
câuchuyệngianghồ
quận4.
Nhữngkhunhàổchuộttrênkênhrạchquận4.Ảnhtư liệu
