CHỦNHẬT 9-10-2016
6
THỜI ĐẠI
Bứctranhsơndầu
Hoa
diênvĩ
nổi tiếngcủaVan
Goghđược lưugiữ trong
Bảo tàngGettyCenter.
TừVanGoghtớiPaulGetty
Tỉ phú dầu hỏa J. Paul Getty qua đời năm1976, di tặng1,2 tỉ USD cho nghệ thuật. Từ đó ở tiểu bangCalifornia,
nghệ thuật nếmmàu sắcmùi vị Địa TrungHải xa lắc xa lơ.
TRẦNTHỊVĨNHTƯỜNG
N
ăm1983,mảnhđất
cheo leo trênđộcao
250 m ở sườn núi
SantaMonicanhìn
raTháiBìnhDương
được chọn làmGettyCenter. Từ
cảnh trí tuyệt vời này kiến trúc
sư Richard Meier sáng tạo một
kiến trúc phức tạp như một ông
vua nghệ sĩ ngông cuồng bảo
trợ nghệ thuật. Năm 1997, Getty
Center trị giá 1 tỉUSD, cung cấp
12.000 công việc, mở cửa miễn
phímời côngchúng thưởngngoạn
vănminh thế giới.
Tòanhà tráng lệbằng
đáquý
Vật liệu xây dựng Trung tâm
Getty là đá travertine màu mật
ongvàngnhạt rực rỡbuổi sángvà
ngọt ngào buổi chiều. Từ tảng đá
vô tri, tòa nhà thoắt chứa cả tâm
thứccủachủnhân lẫn sựkhéo tay
của người thợ: Bảo tàng không
phải cho người chết ngủ vùi mà
đểvựchọ sốngdậy.Đá travertine
quýphái kết hợpuynghi quákhứ
với gợi cảm hôm nay.
Travertine là một loại đá trầm
tích (sedimentary) giữa đá vôi và
đá cẩm thạch. Dưới áp lực Trái
đất trong hàng chục, hàng trăm
ngàn năm đá vôi (limestone) có
thểbiến thànhđá travertine.Thêm
hàng chục, hàng trăm ngàn năm
nữa, travertine có thể biến thành
đácẩm thạch (marble).Travertine
mịnhơnđávôi nhưngkhôngmịn
bằngđácẩm thạch.Cùng làvật liệu
xâydựng, đáchokiến trúcvẻđẹp
oai nghi mà không thô kệch như
khối bê tông.
Travertine tốt trên thế giới ở
Bagni di Tivoli, cách Rome 20
dặm ngay chân núi Tiburtine,
nước Ý. Dồi dào, dễ khai thác,
nhẹ hơn đá cẩm thạch nên 2.000
năm trước, người La Mã cổ đại
chọn travertine xây dựng tất cả
công trìnhởRomanhưđấu trường
LaMã, cống dẫn nước, đài phun
nướcTrevi, mặt tiền và hàng cột
của Vương cung Thánh đường
Thánh Phêrô.
Trung tâmLincolnởNewYork,
Trung Tâm giải trí ABC ở Los
Angelesdùng travertine từTivoli.
Trung tâmGetty ở Los Angeles
cũng ngông cuồng không kém:
Dùng travertineởTivoli cáchhơn
10.000kmđườngbayhayba tuần
lênh đênh trên biển, trong khi
travertine ởYellowstoneNational
Park, tiểu bangWyoming, có cấu
trúcvàmàu sắcyhệt đáTivoli, lái
xe15 tiếngđồnghồ.Bụt chùanhà
không thiêng hay nghệ sĩ ngông
cuồng Paul Getty nhớ hơi hướng
tiềnkiếpcôemĐịaTrungHảigiòn
tan trong nắng?
Kỳcôngxâydựngcủa
kiến trúcsưbậc thầy
Năm1983, kiến trúc sưRichard
Meiervànhómnghiêncứu làmviệc
mộtnăm tạiBagnidiTivoli, sởhữu
củagiađìnhMariottinhiềuđờikhai
thác travertine. Dùng khoan đầu
kim cương cắt travertine từ vách
đá thẳng đứng, khoan một khối
6 x 12 x 2mmất một ngày rưỡi,
cho rơi xuốngmột bãi đấtmềmđể
không bể, sau đó được chia thành
cáckhốinhỏhơnvàmàidũa thành
từngmiếng.
Getty mời nhà thầu DBM xây
dựng Getty trong bốn năm, tiền
công 65 triệu USD. Họ sử dụng
108.000m
2
travertinenặng16.000
tấnchia thành375.000miếng.Mỗi
miếng76x76cm, dày8cm, nặng
115 kg. Meier sáng chế cách ráp
khôngdùngvữa,nhìntưởnglà“dán”
vào cột hay tường, mục đích nếu
có động đất thì các kiến trúc này
tự động hơi lắc lư. Thực tế chứng
minh thửnghiệmcủaMeiermang
lại kết quả: Tháng 1-1994, động
đất nghiêm trọng ở Northridge
gần đó, kiến trúc dao động nhưng
vẫnđứngvững, vượtxa tiêuchuẩn
địa phương đòi hỏi. Sáng chế này
giúpGetty thắnggiải thưởngquốc
tế 1998-1999 xây cất.
Lưugiữkiệt táccủa
VanGogh
GettyCentercũng lànơihânhạnh
lưugiữbức tranh
Irises
-Hoadiên
vĩ, doVanGoghvẽnăm1889, khi
ôngvừanhậpviện tâm thầnSaint-
Rémy bênPháp. Năm 1987,Alan
Bond -một doanh nhânngười Úc
mua lại bức
Irises
từ nhà đấu giá
Sotheby’s ởNewYork với giá 54
triệuUSD.Năm1990,AlanBond
thua lỗ trongdoanhnghiệpnênbán
lại bức
Irises
choGetty. Theo ký
kết, sẽkhông tiết lộgiácảvìGetty
khôngmuốn người thưởng ngoạn
trầm trồ số tiền chục triệu thay vì
chiêm ngưỡng bức tranh.
Từ cửa sổ, bạn bè duy nhất của
VanGogh làđồng lúamì, lùmcây
ô liu và kỳ diệu thay những bụi
hoadiênvĩ. Sự cô lậpvànỗi buồn
mênh mông khiến ông chúi đầu
vàokhungvẽ.VanGoghnói: “Tôi
không còn chắc chắn vềmình và
nhữngbức tranhxuấthiệnnhư trong
mộtgiấcmơ”.Từngcánhhoađáng
lẽ mịnmàng nhìn gần tuồng như
chảy toangmáuxanhcứa tungmặt
vải.Một nămởviện tâm thần,Van
Goghđiêncuồngnghiến răng tự tô
vẽ thảm kịch “nhiệt tình và tuyệt
vọng” trên 142bức tranh.
MộtngàyhèCalifornia,nắngchan
hòa trênnhữngphiếnđá travertine
vàngmậtngọtngào.HìnhnhưVan
Gogh ẩn hiện sau màu lam lapis
huyền bí diên vĩ từng bông. Vẻ
mặt khắc khổVanGogh dõi nhìn
trong đám nhân gian bề bộn xếp
hàng tìmmột bàn tay ân cần chia
nỗi đau khi ông nghiến răng bóp
cò súng tự kết liễu đờimình ngày
26-7-1890, khi mới 37 tuổi, hấp
hối giữa giấcmơ chưa đạt.
Dukháchquay lại chắp taychào
cảmơnVanGoghvàPaulGettydắt
tayđimột đoạnđường. Tiễn chân
dukhách,hai linhhồnngôngcuồng
đangbay trênngọncâyphongxào
xạcbên tường travertinechụcngàn
năm tuổi.
Toàncảnh
Trungtâm
nghệthuật
Gettyrộng
lớnvà
tráng lệở
California.
LTS:
Việc cac tỉ phuMỹ hiên tặng công đông tai sản cuamình, tưĐHStanford đên quỹ cuaBill Gates chẳng
ph i là những câu chuyện lạ ở các nướcÂuM . Nhân40 năm khơi đầu Trung tâmGetty nhờ di t ng số tiền
khổng lồ của t phú dầu hỏa J. Paul Getty, xin giới thiệu bài viết nhiều c m xúc của nhà nghiên cứum thuật
Trần Thị Vĩnh Tường về trung tâm lừng danh này.
B otồnchokiêncốđờiđời
Theonhàđịachấthọckiêmbảo tồnEricDoehnecủaTrung tâm
Getty thì travertinesửdụng tạiGettycó thể từ8.000đến80.000
năm tuổi.Có ítnhấthai láhóa thạch tìm thấy trongkhốiđá làđối
tượngcủamôncổsinhvậthọc tạiGetty.Travertine thườngcó
màu trắng, nếuvàngnhạt làdo lưuhuỳnhhaynâudohợpchất
sắt.Travertinemàunhẹgọi làclassico,màuđậmhơngọi làbarco.
Một lớpsilicatequét lênmặtgiúpnướckhôngđọng lại. Sàn látđá
travertinebền ítnhất50nămởnhữngnơiđi lạinhiềunhất.Một
lớpdầuquét lên travertineđểgiảm thiểuhaomòndo thời tiếtvà
ănmònhóahọcvì khôngkhíônhiễmởLosAngeles.
KiếntrúcsưMeier
sángchếcáchráp
khôngdùngvữa,nhìn
tưởng là“dán”vàocột
haytường,mụcđích
nếucóđộngđấtthì
cáckiếntrúcGettytự
độnghơi lắc lư.
