44
XuânKỷHợi 2019
T
ôi sinh ra và lớn lên
ở thành phố San
Diego, bang Califo-
nia (Mỹ), cũng là nơi
có nhiều người Việt
sinh sống. Lớn lên một chút, tôi
khá quan tâm đến văn hoa Việt
Nam nhưng lúc đó chưa thể
nào hiểu được cặn kẽ, đầy đủ
về đất nước này. Rồi cuộc sống
với những cơ duyên đặc biệt đã
đưa tôi đến với Sài Gòn và với
đất nước Việt Nam tươi đẹp.
Du lịch bụi xuyên Việt
Năm 1997, tôi lần đầu đặt
chân đến Việt Nam khi vừa
tốt nghiệp đại học. Hành trình
đầu tiên của tôi là chuyến du
lịch bụi xuyên Việt, từ Sài
Gòn ra Hà Nội trong vòng
một tháng bằng xe đò.
Điều ấn tượng nhất mỗi
nơi tôi đến là khi lần bước
vào quán cà phê, quán bia
hơi hay quán ăn nào đó thì
dường như người ta không để
tôi phải ngồi một mình. Thời
đó, đường Nguyễn Thái Học,
quận 1 có rất nhiều quán bia
hơi. Mỗi khi tôi bước vào
quán, gọi một chai bia ngồi
một mình thì người dân ở đó
luôn mời: “Ồ, you, you… qua
đây”! Tôi thấy rất thú vị mặc
dù chưa biết nói tiếng Việt.
Người Sài Gòn dù nghèo hay
giàu đều rất cởi mở. Họ muốn
chia sẻ về đời sống của họ và
thích nói chuyện về mọi thứ.
Điều đó khiến tôi có cảm giác
mọi người đều là nhà trí thức.
Tôi nghĩ mình vừa tốt nghiệp
đại học, cũng là trí thức nên tiếp
xúc với họ tôi thích lắm. Ngay
lập tức, tôi nhận thấy Việt Nam
rất hay và quyết định sẽ nghiên
cứu về đất nước này.
Tôi học ngành nhân học
và đối với ngành học này,
không có gì tuyệt vời bằng
việc được sống, sinh hoạt và
trò chuyện cùng với người
dân bản địa. Để am hiểu về
lịch sử đất nước, con người
và văn hóa Việt Nam, tôi đã
học và nói tiếng Việt rành
rẽ. Thời điểm đó, rất nhiều
người đã chọn Hà Nội
hoặc các tỉnh thuộc đồng
bằng sông Hồng để nghiên
cứu. Riêng tôi muốn nghiên
cứu về Sài Gòn nên đã xin cô
giáo dạy tiếng Việt cho phép
tôi được học tiếng Việt
giọng Sài Gòn. Trong
suốt thời gian ở Sài Gòn,
tôi nghiên cứu các vấn đề
liên quan đến quá trình đô thị
hóa tại thành phố này.
Người Sài Gòn chân chất
Có rất nhiều điều để tôi yêu
mến Sài Gòn, trong đó điều
tuyệt vời nhất là tinh thần của
người dân. Chính hình ảnh và
cuộc sống của người dân đã để
lại cho tôi rất nhiều ấn tượng, cả
những niềm vui, sự thú vị, có cả
những nỗi buồn khi chứng kiến
cuộc sống đầy bế tắc của họ.
Nhiều người gặp tôi thường
hay hỏi: “Ô, hẳn là Erik yêu
Sài Gòn lắm ha?”. Tôi nói
tôi không thể yêu được một
thành phố nếu không yêu con
người nơi đó. Con người mới
là quan trọng nhất, thành phố
chỉ là cơ sở vật chất thôi. Một
căn nhà xây bằng xi măng rồi
đập đi cũng không sao, nhưng
nếu làm hư đời sống của con
người thì việc này làm cho tôi
cảm thấy bứt rứt.
Thật tiếc là điều đó đã không
thể tránh khỏi trong quá trình
phát triển. Tôi còn nhớ rất
rõ về ông ấy, một người dân
sống bằng nghề chèo thuyền
đưa khách du lịch trên sông
Sài Gòn. Tôi biết ở Việt Nam
thường có hai lối sống là thành
thị và nông thôn và cả hai lối
sống này đều có những điểm
rất thú vị. Ở ông ấy đã quy tụ
được cả hai lối sống này.
Ông có thói quen không mặc
áo, mỗi ngày vui vẻ chèo thuyền
chở khách du lịch trên sông để
kiếm tiền. Tôi thấy ông rất hài
lòng và hạnh phúc với cuộc sống
mà mình đang có,
cho đến khi ông
được đưa lên một
chung cư để tái
định cư. Tôi rất
ngạc nhiên vì một
người hào sảng,
dân dã như thế,
sao có thể sống ở
chung cư. Lên đó, ông mất căn
nhà cũ, mất thuyền, mất luôn cả
một lối sống lý tưởng mà ông đã
xây dựng nên. Tôi thấy ông buồn
lắm. Dĩ nhiên, tôi cũng rất buồn.
Nỗi buồn phố thị
Điều khiến tôi trăn trở và
buồn nhất là có nhiều người
phải rời xa mảnh đất đã từng
gắn bó rất nhiều thế hệ để đến
một nơi ở khác để xây dựng
đô thị mới. Với họ, mỗi mảnh
đất, mỗi căn nhà gắn liền với
bao nhiêu kỷ niệm của nhiều
thế hệ trong một gia đình.
Theo tôi hiểu
về quan điểm
của người Việt
lâu nay, nếu mất
đất thì không
chỉ là mất giá trị
tiền bạc mà là
mất một phần
hoặc mất hết
quê hương của họ. Đây mới
chính là thứ quan trọng nhất.
Quá trình nghiên cứu và cho
đến tận bây giờ, tôi nhận thấy
tư tưởng của người dân cũng đã
thay đổi nhiều. Năm 1997, khi
tôi đến Sài Gòn, người dân thành
phố lúc đó còn nghèo nhưng
lại có nhà ở cố định và căn nhà
của họ từng là nơi sinh sống của
ông bà tổ tiên nhiều đời. Họ
thích được ở nhà dưới đất chứ
không thích sống trong các căn
hộ chung cư. Tuy nhiên, mỗi
lần đến Sài Gòn, tôi lại chứng
kiến một sự thay đổi. Người ta
bắt đầu quy đất đai ra tiền bạc
mà quên mất rằng miếng đất,
căn nhà chính là lịch sử của mỗi
gia đình, dòng họ, là nơi chôn
nhau cắt rốn của biết bao thế hệ.
Rộng ra nữa thì chính lịch sử của
mỗi căn nhà góp vào dòng chảy
lịch sử của cả thành phố.
Sài Gòn bây giờ gần như
trở thành một xã hội di động.
Nhiều người vừa mua một căn
nhà để ở, nhưng thấy được giá
thì sẽ cho thuê hoặc bán để mua
chỗ khác để hưởng phần chênh
lệch. Họ thích sống tại những
căn hộ tiện nghi trong các khu
đô thị sang trọng. Tôi không
hiểu được gia đình di chuyển
liên tục như vậy thì cuối cùng
căn nhà của mình sẽ ở đâu, bàn
thờ gia tiên ở đâu, làm đám
giỗ chỗ nào. Nếu vậy, các giá
trị truyền thống, vốn là nét đặc
trưng quý giá của người Việt,
sẽ dần mất đi. Điều này khiến
cho tôi cảm thấy rất buồn, dù
dĩ nhiên tôi hiểu ai cũng có nhu
cầu được sống ở nơi có tiện
nghi. Nói về mặt khoa học thì
đó là quá trình chuyển đổi, tôi
không đánh giá quá trình đó là
tốt hay xấu, nhưng đó là điều rất
đáng để suy nghĩ.•
Căn nhà chính là lịch sử của
mỗi gia đình, dòng họ, là
nơi chôn nhau cắt rốn của
biết bao thế hệ. Rộng ra
nữa thì chính lịch sử của mỗi
căn nhà góp vào dòng chảy
lịch sử của cả thành phố.
Người Sài Gòn dù nghèo hay giàu đều rất
cởi mở. Họ muốn chia sẻ về đời sống của
họ và thích nói chuyện về mọi thứ.
VIỆT HOA
ghi
Sài Gòn
Chuyện
một
ngườiMỹ
yêu
Erick Harms sinh năm1974, hiện đang là phó giáo
sư, tiến sĩ ngành nhân học tại Trường Đại học Yale,
Mỹ. Năm2000, anh chính thức đến TP.HCMđể nghiên
cứu về nhân học đô thị. Erik từng được Trường Đại học
Cornell và Trường Đại học Yale (Mỹ) cấp học bổng để
thực hiện các dự án nghiên cứu về đô thị tại TP.HCM.
Erik từng xuất bản hai cuốn sách về đô thị hóa tại Sài
Gòn:
Saigon’s Edge: On theMargins of Ho Chi Minh City
-
tạmdịch:
Bên lề Sài Gòn
(xuất bản năm2011) và cuốn
Luxury &Rubble (Xa hoa và Đổ nát)
, xuất bản năm2016.
Năm2010, Erick Harms
chính thức nghiên cứu về
đô thị hóa tại TP.HCM.
(Ảnh nhân vật cung cấp)
