6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Tư1-7-2020
Ban đầu, Thường trực UBTP
cũng ngại lắm vì giám sát vụ án cụ
thể rất vất vả, dễ va chạm. Nhưng
tôi thuyết phục, rồi anh em thống
nhất là phải làm để đáp ứng kỳ vọng
của QH. Nhờ đó, khóa đầu tiên của
UBTP đã tích cực, chủ động phát
hiện các vụ án mà quá trình xử lý
có sai sót, quyền lợi của người dân
chưa đảm bảo để giám sát cụ thể,
chứ không phải thành điểm nóng
rồi mới giải quyết.
. Hồi đó có còn tranh cãi gì nhiều
về việc QH nên hay không giám sát
vụ việc cụ thể?
+ Trong UBTP thì thống nhất rồi.
TANDTối cao, VKSNDTối cao thì
những vụ việc mà UBTP giám sát
cụ thể họ cũng chấp hành nghiêm
túc. Nhưng bên ngoài đâu đó vẫn
chưa thực sự đồng tình việc giám
sát vào vụ án cụ thể ấy.
Tôi lập luận với họ: Hiến pháp
quy định QH thực hiện giám sát
tối cao đối với Nhà nước, bao gồm
cả hoạt động của các cơ quan tư
pháp, đâu có phân biệt giám sát
chung với giám sát cụ thể. Mà
phải giám sát cụ thể mới đánh giá
được tình hình chung. Chứ còn
cưỡi ngựa xem hoa thì QH sẽ chỉ
thấy rừng cây xanh tốt mà không
biết trong đó có những khu vực
mục ruỗng, sâu mọt.
Tất nhiên, UBTP không thể làm
thay, mà tập trung chủ yếu vào
những vụ việc người dân khiếu nại
dai dẳng, quyết liệt, cơ quan tố tụng
chưa giải quyết đến nơi đến chốn,
có tính chất điển hình thôi.
. Thái độ của tòa, viện với việc
giám sát vụ án cụ thể thế nào?
Cách thức phối hợp ra sao để cho
kết quả tốt nhất?
+ Hồi đấy, giám sát vụ việc sôi
động lắm. Có tháng hai lần UBTP
mời các cơ quan liên quan sang
cùng xem xét hồ sơ các vụ án mà
bên này còn băn khoăn.
Nhìn chung, giám sát vụ việc
cụ thể là hoạt động thường xuyên.
Thường trực UBTP khi giao ban
hằng tháng bao giờ cũng có nội
dung yêu cầu các nhóm theo dõi
báo cáo tình hình thụ lý đơn thư,
nghiên cứu hồ sơ, kết quả nhắc nhở,
đôn đốc các cơ quan tố tụng trả lời
công văn của ủy ban.
TAND Tối cao, VKSND Tối
cao giai đoạn ấy phối hợp rất tích
cực. Họ đều hiểu lý do, nhiệm vụ
mà vì đó QH phải lập UBTP. Họp
nghiên cứu hồ sơ án là vì lợi ích
của dân, chứ không phải quyền anh,
quyền tôi, thắng hay thua. Tôi nhớ
là những việc nào mà UBTP giám
sát, thấy cần kháng nghị thì khi đề
nghị sang, chánh án, viện trưởng
đều chấp thuận.
Án “đụng trần” nhưng
còn sai sót
. Có vụ việc nào căng thẳng đến
mức phải báo cáo, đề xuất lên Ủy
ban Thường vụ QH không, thưa bà?
+ Vụ việc nào mà thấy chiều
hướng căng thẳng thì tôi báo cáo
Phó Chủ tịch QH Uông Chu Lưu,
người phụ trách lĩnh vực tư pháp.
Có lần như vậy, anh Lưu sang chủ
trì họp và sau đó các cơ quan tố
tụng đều thống nhất được hướng
giải quyết. Cho nên chưa có vụ nào
mà tình hình có vẻ phức tạp như
vụ Hồ Duy Hải này.
. Trong giám sát vụ án cụ thể, bà
có gặp phải những vụ mà quá trình
xử lý đã “đụng trần”?
+ Có một số việc như vậy, chẳng
hạn TANDTối cao đã giải quyết rồi
nhưng vẫn phát hiện sai sót, hoặc hết
thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm
mà lỗi không phải ở người dân. Có
những vụ nhà, đất ở TP.HCM, Hà
Nội giá trị quy đổi hàng trăm tỉ mà
dân oan ức lắm.
Có những vụ, cả hình sự, cả dân
sự mà sau khi UBTP giám sát thì
tòa, viện đều thấy sai nhưng lúng
túng không biết sửa thế nào. Rồi
cũng có tranh luận là công lý phải
có điểm dừng, chứ lật đi lật lại, xử
mãi sao được…
Nhưng rồi qua tranh luận, thảo
luận thì đi đến đồng thuận là phải
tìm cách khắc phục. Có trường hợp
lẽ ra phải kháng nghị giám đốc thẩm
nhưng thời hạn hết rồi nên phải tìm
cớ nào đó kháng nghị tái thẩm.
Thủ tục đặc biệt để
sửa sai
. Quá trình thảo luận để đến thủ
tục xem xét lại quyết định của Hội
đồng Thẩm phán TAND Tối cao
diễn ra như thế nào?
+ Từ thực tế giám sát vụ việc
cụ thể của Ủy ban Pháp luật khóa
trước và sau đó là UBTP thì tôi đặt
vấn đề là phải có cái van để tháo gỡ
những vụ án đã xét xử “đụng trần”
NGHĨANHÂN
Ủ
y ban Thường vụ Quốc hội
(QH) đã giao cho Ủy ban Tư
pháp (UBTP) nghiên cứu hồ
sơ vụ án Hồ Duy Hải để báo cáo,
đề xuất xử lý. Nếu vụ án này được
xem xét lại theo Điều 404 BLTTHS
thì đây là lần đầu tiên trong lịch sử
tố tụng, một quyết định giám đốc
thẩm của Hội đồng Thẩm phán
TAND Tối cao được xem xét lại kể
từ khi điều luật này ra đời.
Để hiểu thêm về lịch sử hình
thành thủ tục đặc biệt này,
Pháp
Luật TP.HCM
đã trao đổi với bà
Lê Thị Thu Ba, Chủ nhiệm đầu
tiên của UBTP khi mới tách ra từ
Ủy ban Pháp luật của QH, nhiệm
kỳ 2007-2011.
Giám sát vụ án cụ thể:
Vất vả, dễ va chạm
.
Phóng viên
:
Thưa bà, là chủ
nhiệm đầu tiên của UBTP, bà thấy
việc giám sát tư pháp, nhất là giám
sát những vụ án cụ thể có những
khó khăn gì?
+Bà
LêThị ThuBa
: Ủy ban Pháp
luật trước đó
thì đã thực
hiện chức
năng giám
sát tư pháp
rồi. Nhưng
với vụ việc
cụ thể thì chỉ
với nhữngvụ
mà dư luận bức xúc, báo chí phản
ánh nhiều thì mới làm.
Tôi hiểu rằng tách Ủy ban Pháp
luật ra để lập riêng UBTP là vì QH
thấy tư pháp là mảng công tác quan
trọng, cần giám sát sâu hơn, toàn
diện hơn. Mình là chủ nhiệm đầu
tiên, với bộ máy mới như thế thì
phải quyết liệt để mọi người cùng
vào guồng, bớt đi ngại ngần.
Phiên xử giámđốc thẩmvụ ánHồDuy Hải. Ảnh: TTXVN
Án
“
đụng trần
”
và lịch sử
Điều 404
BLTTHS 2015
Xuất phát từ chuyện án “đụng trần” nhưng
vẫn còn sai sót, một thủ tục đặc biệt đã ra
đời để khắc phục điều này; đó cũng là tiền
đề để ra đời Điều 404 BLTTHS 2015.
rồi mà sau đó phát hiện ra sai sót
nghiêm trọng. Lãnh đạo TANDTối
cao lúc đó đồng tình về quan điểm
thôi nhưng băn khoăn là nếu QH
mà tham gia vào thủ tục đặc biệt
ấy thì có đi ngược nguyên tắc độc
lập của tư pháp.
Quá trình thảo luận sau đó đi đến
thống nhất là Việt Nam không theo
mô hình tam quyền phân lập, QH
mới là cơ quan quyền lực nhà nước
cao nhất, thực hiện quyền giám sát
tối cao. Chức danh đứng đầuTAND,
VKSND do QH bầu ra và QH có
UBTP để giám sát tư pháp. Với lại,
nguyên tắc chung trong tổ chức
quyền lực nhà nước là phân công,
phối hợp và kiểm soát quyền lực.
Trong lúc chất lượng hoạt động tố
tụng còn nhiều vấn đề như thế thì
hình thành một cơ chế pháp lý để
sửa chữa sai sót là cần thiết.
Với tinh thần ấy, khi TAND Tối
cao chủ trì soạn thảo Luật Tố tụng
hành chính 2010 thì QH thống nhất
có một chương “thủ tục đặc biệt
xem xét lại quyết định của Hội đồng
Thẩm phán TAND Tối cao”. Đến
năm 2011, cũng TANDTối cao chủ
trì sửa đổi Bộ luật Tố tụng dân sự
thì cũng đưa thủ tục đặc biệt ấy vào.
. Thưa bà, tại sao lúc ấy không
bổ sung luôn thủ tục đặc biệt này
vào BLTTHS?
+ Vì chương trình làm luật lúc đó
ưu tiên xây dựng mới Luật Tố tụng
hành chính, thay cho pháp lệnh ban
hành trước đó 15 năm. Ngoài ra,
dân sự là mảng vướng mắc nhiều
nhất cũng được ưu tiên sửa đổi.
Vì kháng nghị giám đốc thẩm, tái
thẩm dân sự cũng như hành chính
đều có thời hạn, nhiều khi việc hết
thời hạn ấy là do lỗi của tòa, viện.
Còn tố tụng hình sự thì có nguyên
tắc rất rõ là kháng nghị theo hướng
có lợi hay minh oan cho bị can thì
không có thời hạn. Với lại, lúc đó
các ngành đã có ý định tổng kết để
sửa đổi toàn diện các luật tố tụng.
Nếu thủ tục đặc biệt kia mấy năm
áp dụng mà không vướng mắc gì
thì bổ sung sau chưa muộn.
Theo tinh thần ấy, năm 2015, QH
sửa đổi căn bản để thành ba luật,
bộ luật mới về tố tụng hành chính,
tố tụng hình sự (chương XXVII),
tố tụng dân sự (chương XXII) như
bây giờ.
. Xin cám ơn bà.•
Được nâng lên từ Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các
vụ án hành chính 1996, Luật Tố tụng hành chính 2010
có một chương về thủ tục đặc biệt xem xét lại quyết
định của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao (chương
XV). Đến Luật Tố tụng hành chính 2015, điều này được
quy định tại chương XVII.
Theo đó, khoản 1 Điều 287 Luật Tố tụng hành chính
2015 quy định: Quyết định của Hội đồng Thẩm phán
TAND Tối cao khi có căn cứ xác định có vi phạm pháp
luật nghiêm trọng hoặc phát hiện tình tiết quan trọng
mới có thể làm thay đổi cơ bản nội dung quyết địnhmà
Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao, đương sự không
biết được khi ra quyết định đó thì được xem xét lại nếu
thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Theo yêu cầu của Ủy ban Thường vụ QH;
b) Theo kiến nghị của UBTP của QH;
c) Theo kiến nghị của viện trưởng VKSND Tối cao;
d) Theo đề nghị của chánh án TAND Tối cao.
Đột phá từ Luật Tố tụng hành chính 2010
Tiêu điểm
Khicócăncứxácđịnhquyếtđịnhcủa
Hội đồngThẩmphánTANDTối cao có
vi phạmpháp luật nghiêmtrọnghoặc
phát hiện tình tiết quan trọngmơi có
thểlàmthayđổicơbảnnộidungquyết
định mà Hội đồng Thẩm phán TAND
Tối cao không biết được khi ra quyết
địnhđó,nếuỦybanThườngvụQHyêu
cầu, UBTP củaQH, viện trưởngVKSND
Tối cao kiến nghị, chánh án TAND Tối
cao đề nghị thì Hội đồng Thẩm phán
TAND Tối cao phải mở phiên họp để
xem xét lại quyết định đó.
(Khoản 1 Điều 404 Chương XXVII
Thủ tục xem xét lại quyết định của Hội đồng
Thẩm phán TAND Tối cao, BLTTHS 2015)
“Trong lúc chất lượng
hoạt động tố tụng còn
nhiều vấn đề thì hình
thành một cơ chế pháp
lý để sửa chữa sai sót là
cần thiết.”
Bà
Lê Thị Thu Ba
,
nguyên Chủ nhiệm UBTP của QH
