16
Quốc tế -
ThứBa22-3-2022
Vấn đề pháp lý từ việc Nga dọa
quốc hữuhóadoanhnghiệpphươngTây
Hành vi quốc hữu hóa đến nay chưa được luật pháp quốc tế chính thức công nhận.
VĨ CƯỜNG
T
ờ
TheWall Street Journal
dẫn một số nguồn tin nội
bộ cho biết giới chức
Nga đã gửi cảnh báo đến
hàng loạt công ty như Coca-
Cola, McDonald’s, Procter
& Gamble Co., International
Business Machines và chủ sở
hữu KFC Yum Brands rằng
các công ty này sẽ bị quốc
hữu hóa tài sản nếu rút khỏi
thị trường Nga.
Cảnh báo này của Moscow
khiến ít nhất một trong các
công ty bị nhắm đến phải hạn
chế giao tiếp giữa chi nhánh
ở Nga và các chi nhánh còn
lại do lo ngại tin nhắn, email
bị chặn. Các doanh nghiệp
(DN) khác cũng đã phản ứng
bằng cách điều chuyển lãnh
đạo cấp cao khỏi Nga. Trước
đó, Nhà Trắng cảnh báo sẽ áp
lệnh trừng phạt nặng hơn nếu
Nga quốc hữu hóa tài sản của
DN nước ngoài.
Quốc hữu hóa là gì?
Về định nghĩa, quốc hữu
hóa là thuật ngữ dùng để chỉ
việc chính quyền một quốc
gia tước quyền sở hữu tài sản
của một cá nhân hoặc một tổ
chức và chuyển tài sản đó
thuộc quyền sở hữu quốc gia
và được thể hiện ở hai dạng:
Có bồi thường và không được
bồi thường (còn gọi là sung
công hoặc tịch thu) - việc tịch
thu mà chính quyền Nga đem
ra cảnh báo các DN phương
Tây rơi vào dạng này.
Dưới góc nhìn của công
pháp quốc tế, quốc hữu hóa
thường được chính quyền
của quốc gia tiến hành quốc
hữu hóa giải thích bằng học
thuyết hành vi quốc gia. Theo
học thuyết này, một quốc gia
có chủ quyền được phép có
toàn quyền hành động trong
phạmvi lãnh thổ hợp pháp của
mình mà không bị xét xử bởi
một tòa án của quốc gia khác.
Nói cách khác, học thuyết
hành vi quốc gia cho rằng tòa
án của một quốc gia không có
thẩm quyền xét xử một quốc
gia khác khi: (1) quốc gia đó
đang thực hiện một hành vi
thể hiện uy quyền quốc gia
và (2) hành vi được thực hiện
trên lãnh thổ hợp pháp của
quốc gia đó.
Học thuyết này làm phát
sinh nguyên tắc mà người ta
gọi là “nguyên tắc giới hạn
thẩm quyền của một tòa án
địa phương đối với một quốc
gia khác” và là một dạng
đặc quyền đối với chủ thể là
quốc gia.
Học thuyết hành vi quốc gia
không phải là một nguyên tắc
được chế định trong luật pháp
quốc tế (không được tạo ra
từ hiệp ước quốc tế hoặc tập
quán quốc tế) nhưng vẫn được
áp dụng như một nguyên tắc
tổng quát của luật quốc tế do
được thừa nhận và áp dụng
ở hệ thống tòa án của một
số quốc gia có ảnh hưởng, ở
đây là Mỹ.
Cần phải làm rõ việc Mỹ
thừa nhận nguyên tắc này
không phải nhằm bảo vệ
quyền lợi của quốc gia khác
mà chỉ nhằm đảm bảo quyền
lực của chính quyền nước này
trong hoạt động liên quan tới
nước khác, để không bị ràng
buộc bởi thẩm quyền xét xử
từ tòa án của các nước khác.
Tuy có nhiều cách để giải
thích và biện minh cho hành
vi quốc hữu hóa nhưng xét
trong bối cảnh thế giới toàn
cầu hóa với các hoạt động
thương mại xuyên quốc gia
diễn ra liên tục thì việc này
có thể sẽ mang lại những tác
động tiêu cực về mặt kinh
tế - chính trị, nhất là khi một
quốc gia sử dụng quốc hữu
hóa như một biện pháp nhằm
trả đũa vì mâu thuẫn với một
quốc gia khác.
Nhiều tiền lệ
Một án lệ kinh điển thường
được nhắc tới khi bàn về quốc
hữu hóa và học thuyết hành
vi quốc gia là vụ Công ty
Farr, Whitlock & Company
kiện chính quyền Cuba ra
Một cửa hàng thời trang của thương hiệuUniqlo (Nhật) hoạt động ở thủ đôMoscow (Nga) ngày 9-3.
Ảnh: REUTERS
Trong bối cảnh bị phương Tây áp hàng loạt trừng phạt
nặng chưa có tiền lệ vì xung đột với Ukraine, Nga sẽ phải
tập trung hơn vào các mối quan hệ khác ở châu Á để giảm
thiểu tác động tiêu cực. Nga có thuận lợi thực hiện mục
tiêu này hay không? Chuyên gia Richard Heydarian, giáo
sư về địa chính trị và kinh tế châu Á, giảng dạy tại ĐH De
La Salle và ĐH Ateneo De Manila (Philippines), nghiên
cứu viên tại ĐH Quốc gia Chengchi ở Đài Loan, có nhận
định về vấn đề này trong bài viết trên trang web đài
Al
Jareera
.
Năm 2012, Nga chi 21 tỉ USD tổ chức Hội nghị cấp
cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương
(APEC). Năm sau đó, Tổng thống Vladimir Putin nhắc lại
chủ trương xoay trục sang phía đông tại Diễn đàn Kinh
tế quốc tế St Petersburg. Nga ký thỏa thuận năng lượng
kéo dài 30 năm với Trung Quốc trị giá 400 tỉ USD. Năm
2016, ông Putin đích thân thăm Nhật, nền kinh tế lớn thứ
ba thế giới. Đặc biệt, sau khi sáp nhập Crimea vào năm
2014, bị phương Tây trừng phạt sâu rộng với hậu quả là
suy thoái kinh tế, Nga đã tập trung vào các thị trường béo
bở phương Đông, nhất là trong lĩnh vực xuất khẩu vũ khí.
Hai thập niên qua, Nga xuất khẩu tới 10,7 tỉ USD khí tài
quân sự sang Đông Nam Á, làm lu mờ khối lượng xuất
khẩu của Trung Quốc (2,6 tỉ USD) và Mỹ (8,2 tỉ USD).
Tuy nhiên, với việc đưa quân sang Ukraine, Nga đã đặt
triển vọng làm ăn với châu Á vào thế nguy hiểm. Các nền
kinh tế lớn của khu vực như Nhật, Hàn Quốc, Đài Loan và
Singapore đã ít nhiều trừng phạt Nga. Nhật, Hàn Quốc và
Đài Loan đảm bảo sẽ nhập khẩu dầu và khí đốt của Nga.
Khả năng tới đây Nga sẽ khó xuất năng lượng sang châu
Á hơn nữa nếu có thêm các lệnh trừng phạt nhắm vào các
lĩnh vực chủ chốt của nền kinh tế Nga, cho dù đó là với
quốc gia đã ký FTA song phương như Singapore. Đầu
năm nay, Indonesia đã hủy thỏa thuận quốc phòng trị giá
hàng tỉ USD với Moscow để ủng hộ các thỏa thuận với
Pháp và Mỹ, một phần do lo ngại về các lệnh trừng phạt
của phương Tây.
NGUYỄN ĐÌNH
Xungđột vớiUkraine và cơhội làmăn củaNgaở châuÁ
Quốc hữu hóa tài sản nước ngoài,
Nga sẽ làm gì tiếp?
Trả lời phỏng vấn của đài
DW
, chuyên gia luật quốc
tế Marc Bungenberg thuộc ĐH Saarland (Đức) cho rằng
trong trường hợp Nga thực hiện đúng lời cảnh báo và
tiến hành quốc hữu hóa tài sản của DN phương Tây rút
khỏi thị trường Nga thì nước này cũng không thu được
lợi ích gì đáng kể. Các nhà bán lẻ phương Tây như Zara,
H&M, IKEA nổi tiếng ở Nga và tuyển dụng nhiều người
nhưng hầu hết các sản phẩm của họ đến từ nước ngoài.
“Tất cả đều là hàng nhập khẩu. Vì vậy, những cửa hàng
này sẽ trống rỗng và sau đó Nga có nhân viên nhưng
không có gì để bán. Điều đó chẳng có nghĩa lý gì cả.
Moscow có thể cố gắng hỗ trợ cấp lương cho những
người này nhưng cũng sẽ nhanh chóng hết tiền. Các
lệnh trừng phạt hiện ngăn Nga vay nợ trên thị trường
quốc tế” - ông Bungenberg nói.
Theo chuyêngia này, thứduy nhất có lợi choNga trong
ngắn hạn đó là nguồn cung thực phẩm và cho rằng các
công ty nông nghiệp quốc tế sản xuất sữa, pho mát ở
Nga có thể được quốc hữu hóa một cách dễ dàng và
trưng dụng được ngay.
Đại sứ quán Nga tại Mỹ hiện
đã lên tiếng bác bỏ thông tin
của
The Wall Street Journal
và
cáo buộc báo này phát tán tin
giả. Cơ quan này lập luận rằng
quyếtđịnh“cótiếptụchoạtđộng
kinh doanh ở đất nước chúng
tôi hay không hoàn toàn phụ
thuộc vào người Mỹ”.
Tiêu điểm
Một quốc gia có chủ
quyền được phép có
toàn quyền hành
động trong phạm vi
lãnh thổ hợp pháp
củamìnhmà không
bị xét xử bởi một tòa
án của quốc gia khác.
Tối cao Pháp viện Mỹ vào
năm 1964. Vụ việc phát sinh
sau khi chính quyền Cuba
thời điểm nổ ra cách mạng
đã thực hiện quốc hữu hóa
ngành công nghiệp sản xuất
đường, nắm quyền kiểm soát
các nhà máy tinh chế đường
và các nhà máy khác có liên
quan. Rất nhiều nhà đầu tư
Mỹ sau đó đã bị thiệt hại do
đầu tư vào các nhà máy này
mà không được bồi thường,
trong đó có Farr, Whitlock &
Company. Dù nhiều nhà đầu
tư Mỹ đã chịu tổn thất lớn vì
mất vốn đầu tư vào nhà máy
đường bị chính phủ Cuba
quốc hữu hóa nhưng Tối cao
Pháp viện Mỹ đã chấp nhận
áp dụng học thuyết hành vi
quốc gia để bác đơn kiện của
các công ty Mỹ với chính
quyền Cuba.
Một ví dụ điển hình khác
về quốc hữu hóa có thể kể
đến là Venezuela dưới thời
Tổng thống Hugo Chavez.
Trong giai đoạn ông nắm
quyền, Venezuela đã tiến
hành quốc hữu hóa ngành
điện, viễn thông, thép, khai
thác vàng, ngân hàng và hàng
chục công ty dầu khí cả trong
nước lẫn nước ngoài hoạt
động ở nước này nhưng vẫn
chấp nhận bồi thường cho
họ. Một trong những vụ bồi
thường gây tranh cãi là việc
Hội đồng thương mại quốc tế
(ICC) năm2011 ra phán quyết
yêu cầuVenezuela bồi thường
908 triệu USD cho Tập đoàn
dầu khí Mỹ Exxon Mobil.
Bên cạnh Venezuela, một
quốc gia thuộc NamMỹ khác
như Bolivia hoặc Argentina
cũng đẩy mạnh quốc hữu hóa
và vẫn tiếp tục hành động này
cho đến những năm gần đây.
Argentina đã quốc hữu hóa
hoàn toàn ngành dầu khí từ
năm 2006 trong khi Ecuador
đang áp dụng mức thuế 70%
vào lợi nhuận thu được từ dầu
mỏ từ phía tư nhân.•
Biểu tình tại phườngKita, TPOsaka thuộc tỉnhOsaka (Nhật) ngày
5-3phảnđối chiếndịchquân sựcủaNgaởUkraine. Ảnh:MAINICHI
