9
thẳm. Lúc này bờ sông ở trên không
có gì chống đỡ, đổ ụp xuống. Ngày
xưa vẫn luôn có dòng chảy xoắn ở
những vị trí vịnh đó, nạo vét chân
bờ nhưng đỡ hơn vì nó mang nặng
phù sa mịn và có đủ cát để tiêu hao
năng lượng. Còn bây giờ, phù sa và
cát đều thiếu hụt nên dòng chảy bị
dư năng lượng, hình thành “nước
đói” có sức công phá lớn, nó đào
vực thẳm và cắt đứt chân bờ sông
nhanh hơn xưa.
. Vậy nguyên nhân sâu xa của sạt
lở bờ sông, bờ biển ĐBSCL trong
những năm gần đây là gì?
+ Nguyên nhân sâu xa của sạt lở
bờ sông, bờ biển khắp nơi là thiếu
hụt phù sa trong nước và thiếu hụt
cát, mà nguyên nhân đằng sau là
sự chặn cát và phù sa của các đập
thủy điện và khai thác cát trên sông
Mekong. Thiếu hụt phù sa trong
nước làm cho thiếu hụt vật liệu bồi
đắp đồng bằng, đồng thời làm cho
dòng nước ít đục hơn, nhẹ hơn và
trở thành “nước đói” phù sa (hungry
water) bào mòn bờ sông và đáy sông,
gây sạt lở và làm cho “mũi khoan
nước” ở những đoạn sông cong trở
nên hung hãn hơn.
Thiếu hụt cát sẽ làm cho đáy sông
bị hạ thấp hơn và gia tăng chiều cao,
sức nặng của bờ sông như đã bàn ở
trên. Nghiên cứu của các nhà khoa
học ĐH Lyon (Pháp) cho biết từ năm
1998 đến 2008, sông Tiền và sông
Hậu do mất cát đã bị hạ thấp trung
bình 1,3 m…Khi đáy sông chính bị
hạ thấp, quá trình tái phân phối đáy
sông sẽ diễn ra. Sông chính sẽ rút
đáy sông nhánh ra, sông nhánh sẽ
rút đáy sông rạch nhỏ hơn, cứ như
thế làm cho toàn bộ đáy sông rạch
bị sâu thêm. Điều này giải thích tại
sao sạt lở lan tỏa khắp nơi, cả những
nơi không có khai thác cát.
Thiếu hụt cát trong sông cũng làm
cho đoạn bờ biển 250 km phía đông
ở vùng cửa sông Cửu Long bị thiếu
hụt cát, gia tăng sạt lở bờ biển. Thiếu
hụt bùn làm cho lớp nước biển bao
bọc quanh bờ biển ĐBSCL khoảng
30 km từ bờ ra bị bớt đục, nhẹ hơn,
thiếu vật liệu bồi đắp bờ biển, giảm
khả năng hấp thu năng lượng sóng, gia
tăng sạt lở những đoạn bờ biển bùn.
Cần hạn chế khai thác cát
. Theo ông, đâu là giải pháp ngắn
hạn và lâu dài cho ĐBSCL?
+ Trước mắt, người dân sống ven
sông rạch và chính quyền địa phương
cần tiên liệu rằng sạt lở có thể diễn ra
dữ dội đầu mùa mưa khoảng tháng
HẢI DƯƠNG
thực hiện
Đ
BSCL đang gồng mình chống
chọi với hạn-mặn cực đoan,
người dân nhiều nơi vất vả vì
thiếu nước sinh hoạt và sản xuất.
Trong bối cảnh đó còn một nguy cơ
cần được cảnh báo sớm, đó là sạt
lở bờ sông có thể dữ dội vào đầu
mùa mưa tới.
Theo ThS Nguyễn Hữu Thiện,
chuyên gia độc lập về sinh thái
ĐBSCL, vào đầu mùa mưa tháng
6-7 tới đây, khi mực nước sông còn
thấp nhưng bắt đầu chảy mạnh bởi
nước lũ từ thượng nguồnMekong đổ
về sẽ gia tăng áp lực bào mòn vào
chân bờ sông. Điều này sẽ tạo hàm
ếch rỗng chân ăn sâu vào bờ phía
bên dưới, khi đó khối đất sẽ đổ ụp
xuống sông.
"Nước đói" dư năng lượng
qua điểm cong
.
Phóng viên
:
Thưa ông, những
nơi nào dễ bị sạt
lở nhất và cần
phải đề phòng?
+ThS
Nguyễn
HữuThiện
:Từng
điểm cụ thể, rủi
ro sạt lở tùy vào
đặc điểm của bờ và của dòng chảy
tại nơi đó. Đối với dòng chảy, rủi ro
tăng cao ở những nơi dòng sông bị
thắt lại vì dòng chảy đi ngang qua
đó phải tăng tốc, chảy mạnh hơn.
Nếu dòng chảy bị lấn một bên thì
áp lực gia tăng bên kia, nếu lấn hai
bên thì áp lực gia tăng cả hai bờ và
đào hố sâu ở đáy sông. Rủi ro cũng
tăng cao ở những nơi sông cong.
Dòng chảy luôn có khuynh hướng
muốn đi thẳng nhưng đến đoạn sông
cong buộc phải đổi hướng nên sẽ tạo
lực ly tâm va đập vào bờ phía vịnh,
tức là phía lõm, đồng thời đường
tim sông (đường sâu nhất dọc theo
sông) lẽ ra đi giữa sông thì bị dời sát
vào phía vịnh.
Lực ly tâm qua đoạn sông cong
cũng làm cho mực nước phía vịnh
bị đẩy lên cao hơn so với bờ bên kia.
Tùy theo sức mạnh dòng chảy và độ
cong của dòng sông, sự chênh lệch
mực nước có thể không thể nhận biết
bằng mắt thường. Mực nước bị đẩy
lên cao như thế sẽ bị trọng lực kéo
xuống làm xoắn dòng chảy.
Như vậy tại điểm cong này, dòng
chảy vừa đi tới vừa xoắn, như là
“mũi khoan nước”. Vào đầu mùa lũ,
khi dòng nước mạnh lên nhưng mực
nước còn thấp, “mũi khoan nước”
này nạo vào chân bờ sông tạo hàm
ếch và nạo vào đáy sông tạo vực
Ngày 1-8-2019, quốc lộ 91 đoạn
ấp Bình Tân, xã BìnhMỹ, AnGiang
đã liên tục sạt lở đất khiến nửamặt
đường nhựa trôi xuống sôngHậu.
Ảnh: HẢI DƯƠNG
Cảnh báo sụt lún, sạt lở diện rộng ở ĐBSCL - Bài 3
Miền Tây sẽ sạt lở dữ dội
vào đầu mùa mưa tới
Dự báo nguy cơ sạt lở bờ sông sẽ gia tăng do hạn, mực nước sông hạ thấp, bờ sông trở nên cao hơn so với
mặt nước khiến bờ sông nặng và dễ sụp hơn.
6-7. Đặc biệt chú ý các địa điểm sông
cong, nơi bờ sông cao, đất nhiều cát,
mái dốc quá hẳm và các đoạn sông
Hậu, sông Tiền ở An Giang, Đồng
Tháp để theo dõi chặt chẽ, di dời
sớm và chuẩn bị lực lượng ứng cứu.
Đối với bối cảnh chung, nguyên
nhân gốc của vấn đề là thiếu cát và
thiếu phù sa, cần hạn chế khai thác
cát ở nội tại ĐBSCL. Việc này khó
khăn vì nhu cầu cát rất lớn. Còn
lại tất cả hành động ở ĐBSCL đều
không giải quyết được nguyên nhân
gốc rễ là thiếu cát, phù sa, tức mọi
hành động chỉ là ứng phó, chống
đỡ và sạt lở sẽ vẫn còn tiếp diễn.
Trong tình hình đó, chỉ còn cách
ứng phó tình huống và so sánh, chọn
lựa phương án cho từng vụ sạt lở
cụ thể. Chọn biện pháp công trình
hay phi công trình, điều quan trọng
là xem có khả thi hay không, quan
trọng nhất là xem có bảo vệ được
phần chân bờ sông hay không. Nếu
phần chân không thể bảo vệ thì sạt
lở vẫn diễn ra.
Ở những nơi không thể bảo vệ
thì chọn phương án rút lui, chấp
nhận bỏ; ưu tiên dùng kinh phí để
tái định cư, ổn định đời sống sớm
cho người dân.
Cũng cần cân nhắc chi phí - lợi ích,
chỉ nên chi phí lớn để bảo vệ những
nơi xung yếu không thể bỏ, biết rằng
can thiệp nơi này có thể gây sạt lở nơi
khác. Đem cát nơi khác đắp nơi này
thì gây thiếu hụt chung và gia tăng
sạt lở toàn hệ thống sông. Cuối cùng,
trước khi sạt lở thì nên xem là tình
huống khẩn cấp. Khi sạt lở đã xảy ra,
ở giai đoạn khắc phục thì việc phân
tích thấu đáo, chọn đúng phương án
hiệu quả mới là ưu tiên số một.
. Xin cám ơn ông.•
Thiếu hụt phù sa trong
nước làm cho thiếu hụt
vật liệu bồi đắp đồng
bằng, đồng thời làm
cho dòng nước ít đục
hơn, nhẹ hơn và trở
thành “nước đói” phù sa
(hungry water) bào mòn
bờ sông và đáy sông gây
sạt lở.
Di dời những ngôi nhà cạnh bờ sông
để giảm tải nặng
Theo TS Hồ Long Phi, nguyên Giám đốc Trung tâmQuản lý nước và biến
đổi khí hậu, ĐH Quốc gia TP.HCM, tình hình sạt lở ở ĐBSCL ngày càng trở
nên nghiêm trọng vì nhiều lý do.
Theo đó, một trong những lý do gây sạt lở là địa chất đồng bằng yếu,
nên khi chất tải nặng từ nhà cửa, đường sá sẽ dễ gây sạt lở.
Đồng quan điểm với ThS Nguyễn Hữu Thiện, TS Hồ Long Phi cũng cho
rằng nhiều dòng sông hiện nay bị khai thác cát bừa bãi làm cho lòng sông
ngày càng sâu hơn, sóng từ các tàu bè va đập vào bờ làm cho đất càng
lúc càng yếu dần và gây lở đất. Nguyên nhân nữa là do phù sa bị giữ lại ở
thượng nguồn, ở các hồ chứa khiến cho các dòng sông “đói” dẫn đến bào
mòn dữ dội hơn.
Chính vì vậy, biện pháp làm được và nên làm ngay là ngưng khai thác
cát, ngưng nạo vét ở các dòng sông. Đồng thời, kết hợp biện pháp bảo vệ
bờ để chống sóng do tàu thuyền va đập, có thể trồng tre, cắm cọc hoặc
trồng cây ven bờ. Ngoài ra, cần có kế hoạch di dời những ngôi nhà cạnh
bờ sông, những con đường nằm cạnh bờ sông để giảm tải nặng. Nếu có
kế hoạch làm đường mới, nên làm sâu vào trong hơn để tránh tải nặng.
NGUYỄN CHÂU
Sau khi quốc lộ 91 bị sạt lở, ngành chức năng đã chi tiền tỉ gia cố bằng cách
thả bao cát nhưng khu vực này vẫn sạt lở. Ảnh: HẢI DƯƠNG
