6
Pháp luật
&
cuộc sống -
Thứ Sáu15-12-2023
Tiêu điểm
Việc BLDS năm 2015
xác định quyền đối với
hình ảnh là một trong
các quyền nhân thân
được luật bảo vệ đã gián
tiếp khẳng định tính ưu
trội của cơ chế bảo vệ của
quyền này so với quyền
đối với lời nói.
LTS: Ghi âm, ghi hình phải được sự đồng
ý của người thamgia tố tụng. Trong đó có
cả bị cáo và chủ tọa phiên tòa được xem là
quy định tiến bộ, phù hợp với các quyền về
hình ảnh, sự riêng tư. Tuy nhiên, việc xét
xử là công khai, trừmột số trường hợp. Vậy
giới hạn của việc công khai, hình thức công
khai ra sao; quyền tác nghiệp của báo chí
được thực hiện như thế nào?
Pháp Luật
TP.HCM
giới thiệu các ý kiến đóng góp để
đảmbảo quy phạmpháp luật khi đi vào
thực tiễn nhận được sự đồng thuận cao.
Bàn về
quy định ghi
âm, ghi hình
tại tòa phải
xin phép
Tôn trọng và bảo vệ quyền về lời nói,
hình ảnh của bị cáo, đương sự, người
thamgia tố tụng khác không được
xâmphạmnguyên tắc hiến định
“TAND xét xử công khai”.
LƯUĐỨCQUANG (*)
K
hoản 4 Điều 141 dự thảo Luật
Tổ chức TAND sửa đổi quy
định: “Việc ghi âm lời nói,
ghi hình ảnh của bị cáo, đương sự,
người tham gia tố tụng khác phải
được sự đồng ý của họ và chủ tọa
phiên tòa, phiên họp”.
Tôi cho rằng cần cân nhắc thấu
đáo quy định này bởi một số khía
cạnh sau đây:
Quyền của cá nhân trong
mối tương quan với lợi ích
công cộng
Tôn trọng và bảo vệ quyền về
lời nói, hình ảnh của người tham
gia tố tụng cần được đặt trong mối
tương quan với lợi ích quốc gia,
dân tộc, quyền và lợi ích hợp pháp
của người khác.
Thể chế hóa tinh thần Hiến pháp
năm 2013, khoản 2 Điều 32 BLDS
năm 2015 quy định: “Việc sử dụng
hình ảnh trong trường hợp sau đây
Cần hướng dẫn quy trình, thủ tục “xin phép và cấp phép”
Về khía cạnh pháp luật, quy định ghi âm, ghi hình
phải được sự đồng ý được thể hiện tại khoản 4 Điều
234 BLTTDS; khoản 4 Điều 153 Luật Tố tụng hành chính;
khoản 2 Điều 256 BLTTHS và khoản 4 Điều 23 Pháp lệnh
02/2022/UBTVQH15 quy định về xử phạt vi phạm hành
chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng.
Về khía cạnh đảmbảo sự tôn nghiêmcủa tòa án, thực
hiện chức năng xét xử, đảm bảo sự công bằng, công
minh của pháp luật thì HĐXX phải tập trung tốt nhất
cho việc đưa ra phán quyết, đảm bảo một bản án công
tâm, hợp lý, hợp tình.
Việc ghi âm, ghi hình nếu không có quy định chặt chẽ
sẽ ảnh hưởng đến quá trình xét xử; bởi việc đứng trước
ống kính dù trong hoàn cảnh nào cũng sẽ ít nhiều tác
động đến tâm lý của người được ghi âm, ghi hình; sẽ gây
nên những sao nhãng, mất tập trung vào diễn biến của
vụ việc, tạo áp lực cho HĐXX.
Việc quy định“ghi âm, ghi hình phải được sự đồng ý”là
cần thiết, tuy nhiên cần có thêmvăn bản từ cơ quan nhà
nước có thẩmquyền về việc hướngdẫnquy trình, thủ tục
cụ thể để được phép ghi âm, ghi hình tại các phiên tòa.
Chẳng hạn: Xin ý kiến bằng văn bản trước khi phiên
tòa diễn ra, hay xin ý kiến bằng miệng tại phiên tòa?
Thông tin đăng ký để được phép ghi âm, ghi hình bao
gồm những yêu cầu nào, có cần thiết phải có sự đồng ý
của tất cả người liên quan có mặt tại phiên tòa không?
Trường hợp chủ tọa phiên tòa đồng ý nhưng đương sự
không đồng ý thì xử lý như thế nào? Trường hợp nào
thuộc nội dung được ghi âm, ghi hình.
Quy định chặt chẽ và nghiêm túc thực hiện sẽ vừa
đảmbảo tính tôn nghiêm của phiên tòa, đảmbảo được
quyền con người, quyền công dân của người tham gia
tố tụng, đặc biệt là đương sự, bị cáo. Bên cạnh đó, cũng
đảmbảo việc tiếp cận thông tin của người dân, việc đưa
tin của các cơ quan báo chí.
ThS
VŨ ANH SAO
,
Phó Trưởng khoa Luật Trường ĐH
Kinh tế - Tài chính TP.HCM (UEF)
Thông báo khi ghi âm,
xin phép khi ghi hình
Theo chúng tôi, khoản 4 Điều 141
dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)
có thể được sửa đổi theo hướng sau
đây: “Việc ghi âm lời nói của bị cáo,
đương sự, người tham gia tố tụng
khác phải được thông báo tại phiên
tòa, phiên họp. Việc ghi hình ảnh của
bị cáo, đương sự, người tham gia tố
tụng khác phải được sự đồng ý của
họ và chủ tọa phiên tòa, phiên họp”.
ThS
LƯU ĐỨC QUANG
không cần có sự đồng ý của người
có hình ảnh hoặc người đại diện
theo pháp luật của họ: a) Hình ảnh
được sử dụng vì lợi ích quốc gia,
dân tộc, lợi ích công cộng; b) Hình
ảnh được sử dụng từ các hoạt động
công cộng, bao gồm hội nghị, hội
thảo, hoạt động thi đấu thể thao,
biểu diễn nghệ thuật và hoạt động
công cộng khác mà không làm tổn
hại đến danh dự, nhân phẩm, uy tín
của người có hình ảnh”.
Như vậy, hình ảnh của bị cáo,
đương sự, người tham gia tố tụng
khác tại phiên tòa, phiên họp do
TAND tiến hành có thể thuộc cả
hai trường hợp nêu trên. Vấn đề
đặt ra là cơ chế thực thi.
Tôn trọng và bảo vệ quyền về lời
nói, hình ảnh của bị cáo, đương sự,
người tham gia tố tụng khác không
được xâm phạm nguyên tắc TAND
xét xử công khai được hiến định tại
khoản 3 Điều 103 Hiến pháp năm
2013: “TAND xét xử công khai.
Trong trường hợp đặc biệt cần giữ
bí mật nhà nước, thuần phong, mỹ
tục của dân tộc, bảo vệ người chưa
thành niên hoặc giữ bí mật đời tư
theo yêu cầu chính đáng của đương
sự, TAND có thể xét xử kín”.
Tiếp cận có điều kiện
Xét xử công khai thì tất yếu nội
dung xét hỏi, tranh luận của bị cáo,
đương sự, người tham gia tố tụng
khác phải được công bố. Để thực
hiện nguyên tắc này, tất yếu, chúng
ta không thể phủ nhận vai trò của
các cơ quan truyền thông đại chúng.
Đứng từ góc độ tác nghiệp báo
chí, nếu không cho ghi âm thì sẽ
ảnh hưởng lớn đến việc đưa tin của
nhà báo. Diễn biến phức tạp, lượng
thông tin lớn trong quá trình xét
hỏi, tranh luận tại tòa sẽ khiến nhà
báo khó chuyển tải đầy đủ, chính
xác nếu họ không được ghi âm để
sau đó rã băng lấy tư liệu đưa tin,
viết bài. Từ đó, mọi công dân có
thể tiếp cận thông tin về hoạt động
của TAND nói chung, hoạt động
xét xử nói riêng.
Mặt khác, xét về thẩm quyền,
lời nói và hình ảnh cá nhân của bị
cáo, đương sự, người tham gia tố
tụng khác có thể là những thông tin
liên quan đến bí mật kinh doanh,
đời sống riêng tư, bí mật cá nhân,
bí mật gia đình mà công dân được
tiếp cận có điều kiện.
Theo khoản 3 Điều 7 Luật Tiếp
cận thông tin năm 2016, trong quá
trình thực hiện chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn củamình, người đứng
đầu cơ quan nhà nước quyết định
việc cung cấp thông tin liên quan
đến bí mật kinh doanh, đời sống
riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia
đình trong trường hợp cần thiết vì
lợi ích công cộng, sức khỏe của
cộng đồng theo quy định của luật có
liên quan mà không cần có sự đồng
ý của đương sự có liên quan. Đối
chiếu với dự thảo, thẩm quyền cho
phép ghi âm, ghi hình không thuộc
về chủ tọa phiên tòa, phiên họp nếu
họ không phải là chánh án TAND.
Quyền đối với hình ảnh
được luật bảo vệ
Cần có sự phân biệt giữa quyền
đối với lời nói với quyền đối với
hình ảnh của cá nhân. Việc BLDS
năm 2015 xác định quyền đối với
hình ảnh là một trong các quyền
nhân thân được luật bảo vệ đã gián
tiếp khẳng định tính ưu trội của cơ
chế bảo vệ của quyền này so với
quyền đối với lời nói.
Bởi hình ảnh vốn được chứng
minh là phương thức truyền thông
có tính minh họa cao; do đó người
ta sẽ thẩm thấu trực tiếp, nhanh
chóng và hiệu quả hơn so với việc
dùng lời nói. Bên cạnh đó, từ góc
độ tâm lý xã hội, hình ảnh cá nhân
tại tòa án có thể được coi là hết sức
nhạy cảm. Đặc biệt ở nước ta, quan
niệm “vô phúc đáo tụng” vẫn còn
phổ biến.
Kinh nghiệm quốc tế ở những
quốc gia trong đó có Mỹ cũng cho
thấy điều này. Năm 1972, Hội nghị
Tư pháp Mỹ đã thông qua lệnh cấm
“phát sóng, truyền hình, ghi âm
hoặc chụp ảnh trong phòng xử án
và các khu vực liền kề với phòng
xử án”. Lệnh cấm có trong Bộ quy
tắc ứng xử dành cho thẩm phán Mỹ
được áp dụng cho các vụ án hình
sự và dân sự.
Dù Tòa án Tối cao Mỹ vẫn cấm
ghi hình song tất cả 50 tiểu bang
đều cho phép đặt camera tại tòa án
phúc thẩm cao nhất của họ trong
những trường hợp khác nhau. Kể
từ năm 1996, các tòa án đã được
phép quyết định xem có cho phép
truyền hình đưa tin về các tranh
luận bằng miệng hay không. Công
chúng thường theo dõi hình ảnh
phiên tòa qua các bức ký họa bằng
bút chì hoặc màu sáp trên báo chí.•
(*) ThS Lưu Đức Quang
hiện là giảng viên khoa Luật
Trường ĐH Kinh tế - Luật
(ĐH Quốc gia TP.HCM)
Nhà báo tác nghiệp tại một phiên tòa hình sự tại TANDTP.HCM. Ảnh: NGUYỆTNHI
