XuânQuýMão
56
NgôDiLân
(*)
T
ôi nhớ hằng
năm tết
đến gần thì
truyền hình,
Facebook,
YouTube… lại xuất hiện
mô típ quảng cáo quen
thuộc: Một đôi vợ chồng
lớn tuổi sốt ruột ngóng chờ
các con về nhà ăn tết sum
vầy cùng gia đình. Rồi họ
nhận được cuộc gọi điện
thoại hoặc gọi video từ các
con rằng đứa nào cũng bận
việc làm ăn, mưu sinh nên
“tết này tụi con không về”.
SỰ XUẤT HIỆN CỦA
SIÊU ROBOT
Khi trí tuệ nhân tạo (AI)
xuất hiện đã có người đặt
câu hỏi: Liệu đời sống số ở
thế kỷ 21 có thể tạo ra một
sản phẩm đủ thông minh để
thay các con đón tết cùng
cha mẹ một cách ấm áp
trọn vẹn hay không? Giả
sử robot AI đó “con người”
đến nỗi thấu hiểu được một
cách sâu sắc tâm tư, nguyện
vọng của cha mẹ mình và
trò chuyện với họ hợp hơn
cả mình thì sao?
Tại Mỹ, một kỹ sư người
Việt, anh Vũ Duy Thức, đã
chế tạo thành công robot có
thể di chuyển linh hoạt, trở
thành trợ lý cho con người
trong việc đi dạo, nấu ăn,
xem phim…Robot còn giúp
các bậc cha mẹ lớn tuổi kết
nối với con cái của họ đang
làm việc ở xa thông qua
những cuộc gọi video trực
tiếp. Nhờ đó mà đã có người
cứu được mẹ mình khi thông
qua robot phát hiện bà phải
nằm liệt giường vì bệnh
nặng. Khó phủ nhận được
là nhiều người vẫn đang lo
lắng rằng tương lai của loài
người sẽ bị đe dọa nếu một
ngày nào đó AI trở thành
một phần không thể thiếu
Tuy nhiên, nó sẽ lập tức
gặp vấn đề trước những
bài toán hiểm hóc hơn như
làm thế nào để mở cửa,
làm thế nào để động viên
một người đang buồn…
Mặt khác, một cỗ máy
được trang bị AGI cũng
cần một “thân xác” rất
nhanh nhẹn và uyển
chuyển như con người
thật, điều vẫn còn rất xa
tầm với của khoa học. Nói
cách khác, để robot AI
trở thành một “thế lực”
có thể nô dịch loài người,
chúng phải vượt qua các
trở ngại về phần cứng lẫn
phần mềm.
Hơn hết, nỗi sợ của con
người về những cỗ máy hủy
diệt về cơ bản là phi lý trí.
Hiện chẳng có một logic
nào cho thấy những cỗ máy
(ngay cả khi) có trí tuệ cao
hơn hẳn con người sẽ tiến
hành một cuộc chiến tranh
diệt chủng chống lại loài
người. Những ai yêu thích
tìm hiểu về chiến tranh,
quan hệ quốc tế như tôi có
thể thấy xung đột vũ trang
trong lịch sử loài người
thường bắt nguồn từ nỗi sợ
hãi và sự vô minh của con
người. Viễn cảnh chung
sống hòa bình giữa người và
máy là hoàn toàn khả thi.
Khi chúng ta giả định rằng
các siêu robot sẽ tìm cách nô
dịch hóa loài người, chúng ta
đang phóng chiếu những gì
xấu và đen tối nhất của con
người lên những cỗ máy.
Nói theo dân gian là “suy
bụng ta ra bụng… robot”.
NỖI LO BIẾN MÌNH
THÀNH NHỮNG CỖ MÁY
VÔ CẢM
Sẽ còn rất rất xa hoặc
sẽ không bao giờ thế giới
siêu robot có thể vươn lên
để nô dịch hóa loài người
theo trí tưởng tượng của
tác giả bộ truyện nổi tiếng
những cỗ máy tái tạo, mô
phỏng được trí thông minh
của con người. Trên thực
tế có hai cấp độ AI khác
nhau là AI hẹp (còn gọi là
AI yếu) và AI tổng quát
(còn gọi là AI mạnh).
AI hẹp là những gì chúng
ta đang nhìn thấy ở trợ lý
ảo Alexa của Amazon, tính
năng gợi ý các video theo
sở thích hay thói quen của
người dùng trên YouTube,
hay phần mềm đánh cờ vua
AlphaZero…AI hẹp hiện
nay dù có thể giúp chúng ta
tạo ra một số yêu cầu đơn
giản cho Siri trên điện thoại
iPhone (ví dụ tìm đường
đi) chứ chưa thể tâm tình,
tán gẫu như một người bạn
ngoài đời thật.
Kiểu trí tuệ nhân tạo
khiến nhiều người lo sợ và
đã truyền cảm hứng cho
nhiều bộ phim khoa học
viễn tưởng là AI tổng quát/
mạnh (AGI). Nhiều người
lo rằng sẽ có lúc AGI
không chỉ có khả năng
tính toán, xử lý thông tin
và ra quyết định ưu việt
hơn con người mà còn có
“nhận thức” giống hệt con
người. Nói cách khác, các
siêu robot có thể thông
minh, độc lập và “sân si”,
“hỷ - nộ - ái - ố” như xã hội
loài người. Trong trí tưởng
tượng phong phú của nhiều
người, các siêu robot như
thế sẽ tìm cách xóa sổ loài
người hoặc nô dịch chúng
ta để thống trị Trái đất.
… VÀ PHI LÝ TRÍ!
Tuy nhiên, nhiều chuyên
gia về AI cho rằng viễn
cảnh đó còn xa vời. Như
GS Gary Marcus (ĐH
New York, Mỹ) đánh giá
thì các cỗ máy AI đã tương
đối giỏi trong việc xử lý
các nhiệm vụ đã được xác
định một cách tương đối
chính xác như dịch thuật.
Doraemon
hay trong các
bộ phim Hollywood. Thế
nhưng tin không vui đây,
chúng ta vẫn còn một nỗi
lo lớn hơn mà xác đáng và
đầy tính thực tiễn: Dường
như một bộ phận không
nhỏ loài người đang cố
gắng dùng (siêu) robot để
khỏa lấp trách nhiệm của
mình đối với gia đình và
những người xung quanh.
Sẽ chẳng có gì để nói khi
sống trong thế giới bận
rộn, chúng ta nhờ robot
nấu cơm, rửa chén, giặt
đồ… Thế nhưng vấn đề
trở nên nghiêm trọng khi
chúng ta bắt đầu đá trách
nhiệm cho AI từ những
việc như trò chuyện và
chăm sóc cha mẹ cho đến
việc đi họp phụ huynh, hay
dạy học cho con…
Nếu chúng ta hướng
đến việc sử dụng AI như
vậy, xã hội loài người sẽ bị
thay đổi, mối quan hệ giữa
người và người sẽ đứng
trước nguy cơ bị biến dạng
vĩnh viễn. Không một siêu
robot nào đủ linh hoạt và
cảm xúc để yêu thương
cha mẹ hoặc chăm sóc,
nuôi dạy trẻ con tốt như
người ruột thịt trong nhà.
“Siêu robot có thể thay
mình về quê ăn tết cùng
cha mẹ một cách ấm áp,
đoàn viên; cùng con cái
học tập, trò chuyện, khám
phá thế giới…”
- dù chúng
ta đang cố gắng hiện đại
hóa cuộc sống, hay tìm
cách đẩy trách nhiệm vốn
con-người-phải-làm sang
cho những con robot thì
vẫn sẽ tạo ra một khủng
hoảng danh tính tập thể vô
tiền khoáng hậu cho tất cả
chúng ta. Vậy robot sẽ nô
dịch loài người, hay chính
chúng ta đang biến mình
thành những cỗ máy bận
rộn và vô cảm trong thế
giới AI?•
KHI CHÚNG TA KỲ VỌNG
ROBOT CÓ THỂ “ĂN TẾT”
THAY MÌNH, SUM VẦY BÊN
GIA ĐÌNH, DẠY DỖ CON CÁI
THÌ XÃ HỘI ĐANG TIẾN VỀ
BỜ VỰC CỦA SỰ VÔ CẢM.
VẤN ĐỀ TRỞ
NÊN NGHIÊM
TRỌNG KHI
CHÚNG TA BẮT
ĐẦU ĐÁ TRÁCH
NHIỆM CHO AI TỪ
NHỮNG VIỆC NHƯ
TRÒ CHUYỆN VÀ
CHĂM SÓC CHA
MẸ CHO ĐẾN
VIỆC ĐI HỌP PHỤ
HUYNH, HAY DẠY
HỌC CHO CON…
(*) Ngô Di Lân, nghiên
cứu sinh tiến sĩ Trường ĐH
Brandeis (Mỹ), tác giả cuốn
sách
1%mỗi ngày
.
trong cuộc sống. Liệu AI
có khiến tôi mất việc hay
không? Liệu AI có khiến
tôi trở nên vô dụng hay
không? Hơn hết, hai chữ
“nhân tính” sẽ còn ý nghĩa
gì không trong một thời đại
chi phối bởi AI?
CÙNG NỖI SỢ
VÔ HÌNH…
Trí tuệ nhân tạo hay
AI là các nỗ lực xây dựng
Robot có thể hỗ trợ trẻ em học tốt hơn nhưng không thể thay thế cha mẹ giáo dục
con cái hiệu quả. Ảnh minh họa: ANDY KELLY/ UNSPLASH
