13
HUỲNHKIM
T
rước năm 1975, nhà văn
Sơn Nam sống trong một
con hẻmnhỏ ở đườngLạc
Long Quân, quận Tân Bình,
Sài Gòn. Là hàng xóm của
ông, sau này vào bộ đội rồi
chuyển sang nghề báo, tôi
có dịp gặp lại ông với nhiều
kỷ niệm…
Bài thơ độc đáo
trong tập truyện
Hương rừng Cà Mau
Tôi đang giữ tập truyện
Hương rừng Cà Mau
do Nhà
xuất bản Trẻ tái bản lần đầu
tiên sau ngày giải phóng vào
tháng 11-1986, in giấy vàng
khè, giá 25 đồng, có chữ ký
tặng bằng bút bi màu đỏ của
nhà văn Sơn Nam.
Bài “Thay lời tựa” của tập
truyện này là một bài thơ
hay. Bài thơ dài 28 câu viết
về cái thuở tiền nhân xưa từ
miền Trung tha hương vào
khai hoang mở cõi phương
Nam. Đó là một bài thơ độc
đáo hiếm thấy của nhà văn
Sơn Nammà nhiều người đã
thuộc lòng vì cái điệu buồn
chất chứa trong từng âm điệu,
câu chữ.
Nhưng có lẽ ít ai biết bài
thơ đó ông viết khi nào và
ở đâu. Một hôm, cuối năm
2000, gần Tết, ông ghé thăm
báo
Cần Thơ
và nhắn tôi qua
chơi. Tôi chở ông về nhà
mình, giở cuốn
Hương rừng
Cà Mau
rồi hỏi:
- Bài thơ này chú Tám làm
hồi nào vậy?
Ông nheo nheo mắt, nói:
- Viết từ năm 1961, trong
nhà tù Phú Lợi. Hồi đó chánh
quyền Sài Gòn bỏ tù cái tội
mình vẫn theo kháng chiến.
Rồi ông ngồi chép lại cả
bài thơ trên mặt sau một tờ
lịch lớn. Nét chữ của một
ông già 75 tuổi mà bay
bướm quá chừng. Cuối bài
thơ, ông ghi: “Viết thơ này
từ năm 1961, nay chép lại
tặng nhà thơ Huỳnh Kim,
bờ sông Hậu”. Tôi đã nhờ
thợ phủ la-mi-na và ép tờ
lịch ấy lên một tấm gỗ để
lưu giữ được lâu dài bút tích
của nhà văn Sơn Nam.
Tôi treo kỷ vật này trên
tường kế bên kệ sách và gắn
kề bên nét chữ của ông một
chiếc lá cây khô hoang dã đã
lìa cành tự khi nào. Nét chữ
ấy, chiếc lá ấy, mỗi lần nhìn
lên, như nghe có tiếng người
xưa vọng lại:
Trong khói sóngmênhmông
Có bóng người vô danh
Từ bên này sông Tiền
Qua bên kia sông Hậu
Mang theo chiếc độc huyền
Điệu thơ Lục Vân Tiên...
Nhà văn Sơn Nam
viết báo kinh tế
Khi làm việc cho Thời báo
Kinh Tế Sài Gòn,
thường vào
dịp Tết, tôi có đặt bài của nhà
văn Sơn Nam. Có một bài từ
năm 2000 mà bây giờ đọc
lại thấy như ông nói chuyện
đang xảy ra.
Đó là bài
Làm tiền và xài
tiền.
Mở đầu bài báo, ông
viết: “Tuy không rành về kinh
tế tài chính nhưng tôi dám
phát biểu rằng không phải có
nhiều vàng trong tay là mặc
nhiên được đứng vào hàng
ngũ tư sản Việt Nam trong
giai đoạn mở cửa này”. Rồi
ông nhận xét: “Mấy năm gần
đây, phát sinh một hiện tượng
ăn xài hoang phí trong một
bộ phận dân cư ở Sài Gòn và
các tỉnh, đến mức mà chính
những nhà kinh doanh nước
ngoài phải ngạc nhiên, thậm
chí coi khinh. Trúng mối vài
dịch vụ sang nhượng nhà đất,
buôn lậu, tráo trở chứng từ,
dành dụm được năm, mười
cây vàng, hoặc hơn, làm tiền
không đổ mồ hôi thì dĩ nhiên
cần tiêu xài vô lý, dịp may
hiếm có. Tiền sẽ vào túi, dễ
dàng, cóc nằm há mồm là
sung rụng ngay vào miệng,
muốn khạc ra cũng không
được. Đó là chưa kể một số
cán bộ tiêu cực có bài bản,
ăn chơi một buổi bằng một
năm lương bổng của người
làm công. Xài ô tô hạng sang,
quần áo thứ tốt, nhà cửa trang
trí toàn đồ ngoại”.
Một chỗ khác, ông mô tả
rành rọt: “Rượumạnhvới nhãn
hiệu đắt tiền, nốc vài chai đã
là tốn bạc triệu. Gọi thức ăn
đủ món nhưng món nào cũng
gắp thử vài đũa, hoặc không
gắp rồi chờ đem món khác!
Ăn để phá của, vì của cải ấy
làm ra không đổ mồ hôi, lắm
khi không tiêu xài thì không
phải lẽ, vì đó là tiền thù lao
tập thể cho phép cả nhóm kết
nghĩa! Tiêu xài để cho người
đồng lõa thấy mình là người
hào hiệp, thừa tiềm năng và
Nhà văn SơnNamđọc
Tạp văn Nguyễn NgọcTư
. (Ảnh chụp năm2005) Ảnh: HUỲNHKIM
Đời sống xã hội -
ThứBảy 12-8-2023
Nhớ nhà văn Sơn Nam - “ông già
đi bộ”
Đã 15 nămmiền đất NamBộ thiếu vắng bước chân ông. 15 năm “ông già đi bộ”, nhà NamBộ học SơnNam
dừngmọi cuộc đi chơi, đi bộ, ngao du với con chữ...
thừa bản lãnh. Đếnmức những
người phục vụ cửa hàng tuy
cười tươi ra mặt nhưng khi
vào nhà bếp, họ cũng lắc đầu,
khinh bỉ cái phong cách điên
khùng của “thời đại”. Chưa
hết! Ăn uống bừa bãi, nửa ăn
nửa bỏ, nôn mửa, lắm khi để
xóa mặc cảm tội lỗi, họ lại cởi
áo, dùng những lời lẽ phàm
tục, nhờ điện thoại cầm tay
để nói láo với bạn bè, với vợ
con hoặc trêu chọc cô gái nào
đó để ra vẻ mình... có máu
văn nghệ. Chưa kể trường
hợp say quá mức, họ lại đùa
giỡn bằng cách chế giễu các
cơ quan nhà nước và tự chế
giễu mình”.
Ông quan sát thấu đáo cả
những kiểu sống như thế này:
“Có tiền nhiều nhưng không
tin nơi ngày mai, hoặc quá
tin vào tử vi, tuổi con rồng,
gặp tháng con chuột. Họ cầu
mong làmgiàu thêm, khôngbỏ
những dịp may có thể thoáng
qua rồi mất. Con cái của họ
cần được nổi danh trong khu
phố, với bạn bè cùng trang lứa.
Nào khiêu vũ, nào ăn điểm
tâm ở khách sạn sang trọng
nhất, xài đô la chớ không xài
tiền Việt, trong khăn mù-soa
nhung nhúc những khoen lớn
khoen nhỏ. Mất chiếc xe gắn
máy đắt tiền này, lập tức cho
con số tiền to để sắm trở lại
chiếc khác, lắm khi còn đắt
tiền và hợp thời trang hơn”.
Gần cuối bài đó, nhà văn
nhắc nhẹ: “Ở Việt Nam, xưa
kia đã từng xuất hiện vài
nhà tư sản xứng đáng cho
đời sau ghi nhớ. Thí dụ như
ông Trương Văn Bền. Khi
rảnh rang, ông tranh thủ đọc
sách, nghiên cứu cách tiếp
thị, phân phối sản phẩm theo
đường dây hợp lý. Mỗi sáng
ông không quên tập thể dục”.
Nhà văn Sơn Nam
dạy tôi viết báo
Ông không dạy trên giảng
đường mà dạy trong cuộc
sống. Sau năm 1975, phóng
sự đầu tiên tôi nhờ ông đọc,
viết về đảo Phú Quốc gửi báo
Quân Đội Nhân Dân
. Và cho
đến giờ, tôi vẫn thực hành lời
dạy viết báo của ông từ dạo
đó: “Cố gắng viết ngắn, câu
nào cũng có thông tin”.
Lần khác, hồi năm 1993,
tôi theo nhà văn vào xã Tây
Phú thuộc huyện Thoại Sơn,
An Giang. Trong khi chúng
tôi cứ loay hoay với mấy cái
báo cáo tổng kết về chuyện
đi khai hoang vùng tứ giác
thì nhà văn Sơn Nam đã lội
lòng vòng quanh chợ xã.
Quay về, ông chỉ hỏi anh
bí thư xã mấy câu mà nghe
xong thấy… quá nể: “Có gái
giang hồ vào tứ giác tìm tình
yêu hay không?”; “Có người
nông dân bất mãn?Có anh cán
bộ cường hào?”; “Điện thoại
bàn đã gọi ra quốc tế nhưng
sách báo về xã sao thấy còn
ít quá?”…
Khi nghe anh bí thư xã
kể chuyện bà con nông dân
lập miếu Thần Nông, 17-3
âm lịch hằng năm họ cúng
tạ ơn trời đất, tổ tiên và cây
lúa, nhà văn Sơn Nam nói:
“Đó là đạo. Làm ruộng là
đạo, giữ đất là đạo. Khuyến
nông tức là cách giữ đạo làm
nông thì dân mới giàu mạnh
được. Tôi lội chợ Tây Phú,
thấy có đánh bi-da, có tiệm
vàng, có cái kéo rèn từ Phú
Tân đưa qua, có bộ salon tre
lấy mẫu từ Mộc Hóa, có cô
bán quán quê Đồng Tháp, có
thầy giáo quê Thanh Hóa…
Người tứ xứ về tứ giác sinh
cơ lập nghiệp thì cần giữ cái
đạo làm người, thì kinh tế thị
trường ở đây mới nên bộ mặt
nông thôn mới”.
Khi ghé thăm chùa, thăm
khu di chỉ văn hóa Óc Eo,
cánh nhà báo chúng tôi lăng
xăng hỏi nhà chùa đủ chuyện
thì nhà văn Sơn Nam lặng
lẽ thắp nhang trước bàn thờ
Phật, cúng dường nhà chùa
và bố thí cho người nghèo
quanh chùa.
Đó là những bài học làm
báo và làm người nhớ đời
của tôi.•
“Làm ruộng là
đạo, giữ đất là đạo.
Khuyến nông tức là
cách giữ đạo làm
nông thì dân mới
giàu mạnh được.”
NhàvănSơnNamvàtácgiả.(Ảnhchụpđầunăm2001)Ảnh:QUỐCANH
Kỷ niệm 15 năm ngày mất của ông, Nhà
xuất bảnTrẻ sắp phát hành hai tựa sách
Đi và
ghi nhớ
- tập hợp nhiều bài báo của nhà văn
SơnNam từng đăng trên tạp chí
Xưa&Nay
và
NhàvănSơnNam- Nhữnggóc đời riêng lạ
- hồi
ức của con gái ông, bà Đào Thúy Hằng, cùng
nhiều bài viết từ những bạn văn.
Sự kiện
Trò chuyện về Sơn Nam và các tác
phẩm của ông
sẽ diễn ra lúc 8 giờ 45 Chủ
nhật (13-8) tại Hội quán Văn nghệ sĩ (81 Trần
Quốc Thảo, quận 3, TP.HCM). Bạn đọc có thể
cùng ngồi lại để bắt đầu những câu chuyện
về“ông già đi bộ”và văn chương NamBộ. Bởi
con người và tác phẩmcủa nhà văn SơnNam
“đang còn làmột thách thức suy tư, tìmkiếm”.
Bút tíchcủanhàvănSơnNam. Ảnh: HUỲNHKIM
