16
Công ước Liên Hiệp Quốc
về Luật Biển (UNCLOS) ra
khỏi văn kiện COC. Qua hai
động thái này, TQ muốn tiếp
tục tránh né phán quyết của
Tòa Trọng tài và tìm kiếm
lại sự ủng hộ của dư luận,
dù trong bối cảnh hiện nay
điều này là rất khó.
Ngoài ra, các phát ngôn
ngoại giao của TQ cho thấy
Bắc Kinh tiếp tục muốn
đẩy các quốc gia thứ ba ra
khỏi biển Đông, không chỉ
ở phương diện quân sự mà
cả phương diện ngoại giao.
Cụ thể, TQ muốn đẩy Mỹ
và đồng minh ra khỏi biển
Đông thông qua COC.
Tất nhiên ASEAN, đặc
biệt các quốc gia có tuyên
bố chủ quyền ở biển Đông,
sẽ không để ý đồ TQ thành
hiện thực. Giới quan sát cho
rằng ASEAN cần tránh đưa
ra những quyết định vội vàng
làm ảnh hưởng đến quyền
lợi chính đáng trong khu
vực. Theo nguồn tin nội bộ
của
Nikkei Asian Review,
“ASEAN sẽ không nhượng
bộ trước TQ”.
Quốc tế -
ThứBa20-8-2019
ĐỖTHIỆN
V
ừa rút khỏi chưa đầy
một tuần, nhóm tàu
Địa chất hải dương 8
của Trung Quốc (TQ) ngay
lập tức ngang ngược quay
lại khu vực bãi Tư Chính,
nằm hoàn toàn trong vùng
đặc quyền kinh tế (EEZ) và
thềm lục địa của Việt Nam.
Cùng giai đoạn này, TQ còn
gây hấn ở EEZ của Malaysia
và Philippines.
Trong khi đó trên bàn đàm
phán Bộ quy tắc ứng xử trên
biểnĐông (COC) vớiASEAN,
TQ lại tỏ ra rất lạc quan.Vì
vậy, các động thái đe dọa trên
biển do TQ thực hiện rất có
thể đang nhằm gây sức ép
lên khối ASEAN để đạt lợi
thế về COC.
Chạy đua theo
nhiệm kỳ Philippines
Trao đổi với
Pháp Luật
TP.HCM
, GS James Kraska,
chuyên gia cao cấp về luật
và chính sách biển tại Trung
tâm Nghiên cứu luật quốc tế
Stockton, ĐH Hải chiến Mỹ,
cho rằng TQ đã trì hoãn tiến
trình đàm phán COC để xây
dựng lực lượng. “Bắc Kinh
xem COC như một chiến
thuật câu giờ, kéo dài thời
gian đàm phán ròng rã 17
năm qua. Trong ngần ấy thời
gian, TQ xây dựng kiên cố
vị thế lẫn sức mạnh” - GS
James Kraska nói.
Cùng quan điểm này, ThS
PhạmNgọcMinhTrang, giảng
viên khoa Quan hệ quốc tế,
ĐH KHXH&NV TP.HCM,
nói với
Pháp Luật TP.HCM
rằng: Trước đây TQ trì hoãn
COC để “câu giờ” cho việc
xây dựng đảo nhân tạo. Bây
giờ công việc đó đã xong,
TQ thúc đẩy việc xây dựng
bộ nguyên tắc ứng xử này.
Không chỉ xây đảo nhân
tạo, thực tế thời gian qua
TQ duy trì yêu sách đường
chín đoạn lập lờ; bác bỏ phán
quyết Tòa Trọng tài; nâng
cấp các đội tàu hải quân,
cảnh sát biển, kiểm ngư và
đặc biệt tung ra các đội tàu
dân quân biển hiếu chiến.
Các chỉ dấu này cho thấy
khó có khả năng TQ sẽ chấp
nhận một COC dựa trên tinh
thần thượng tôn pháp luật.
Tại Hội nghị Bộ trưởng
Ngoại giaoASEAN - TQdiễn
ra vào ngày 31-7 ở Bangkok,
Thái Lan, Bộ trưởng Ngoại
giao TQ Vương Nghị cho
rằng COC “nhất định” sẽ đạt
được đồng thuận trước thời
hạn ba năm tới. Ý tưởng này
đã được Thủ tướng TQ Lý
Khắc Cường công bố trong
Hội nghị ASEAN - TQ vào
tháng 11 năm ngoái. Điều đó
khiến không ít người nghi
ngờ và tò mò về nội dung
COC và chủ ý của Bắc Kinh.
Thời hạn ba năm trong
bối cảnh hiện nay được giới
quan sát đánh giá là “lạc
quan”. Bà Trang cảnh báo
rằng việc TQ thúc đẩy đàm
phánCOC“không đồng nghĩa
TQ tuân theo pháp luật quốc
tế. Dẫn chứng mới nhất là
việc TQ cho tàu vào EEZ
của một số nước ASEAN,
cho tàu chiến đi qua vùng
biển của Philippines, thậm
chí luôn khẳng định giá trị
của đường chín đoạn dù bị
Tòa Trọng tài quốc tế bác
bỏ. Cho nên COC mà TQ
theo đuổi có thể chỉ nhằm
xây dựng một luật chơi có
lợi cho TQ”.
Bên cạnh đó, cần lưu ý
rằng Philippines là nước
điều phối quan hệ ASEAN-
TQ trong vòng ba năm kể
từ năm 2018. Tổng thống
Duterte từ khi nhậm chức
đã theo đuổi cách tiếp cận
ôn hòa với TQ. Manila hiện
kỳ vọng một mối quan hệ tốt
đẹp với Bắc Kinh sẽ mang
lại hòa bình và có lợi cho
Philippines trên bàn đàm
phán biển Đông.
“Vì vậy, việc TQ muốn
nhanh chóng đạt được COC
trước khi Philippines kết
thúc vai trò điều phối vào
năm 2021 là điều không quá
ngạc nhiên” - tờ
Nikkei Asian
Review
nhận định.
Gây rối để tăng sức ép
lên ASEAN
Để tận dụng tốt thời gian
từ nay đến năm 2021 trên
bàn đàm phán COC, việc TQ
cùng lúc gây sức ép với các
nước ASEAN là điều không
lạ. Từ vụ tàu TQ xâm phạm
bãi Tư Chính, ThS Phạm
Ngọc Minh Trang nhận định:
Trong việc đàm phán COC,
các nước ASEAN, trong
đó đặc biệt là Philippines,
Malaysia và Việt Nam, có
các quan điểm khác với TQ,
ví dụ như tính chất pháp lý
của văn bản này và khu vực
địa lý áp dụng của văn bản.
Ngoài ra, TQ đã từng trì
hoãn và kéo dài việc đàm
phán xây dựng COC từ rất
lâu nhưng hiện nay họ lại
tỏ vẻ mong muốn kết thúc
quá trình đàm phán và xây
dựng COC. Từ hai chỉ dấu
này, rất có khả năng những
hành động gây rối trên thực
địa của TQ gần đây là nhằm
tạo ưu thế trên bàn đàm phán.
Trong khi đó, ThS Hoàng
Việt, chuyên gia biển Đông,
ĐHLuật TP.HCM, nhận định:
“Việc TQ cùng lúc gây rối
không chỉ ở biển Đông mà
còn ở biển Hoa Đông; không
chỉ ở Việt Nammà còn ở các
nước khác có nhiều mục đích
khác nhau. Một trong số đó
là TQ nhắm tới việc tạo sức
ép lên việc đàm phán COC”.
Ngoài ra, theo
Nikkei Asian
Review,
thay vì đàm phán
dưới danh nghĩa là một khối
ASEAN, TQ đàm phán COC
trên danh nghĩa độc lập từng
quốc gia thành viên. Do đó,
dự thảo COC đầu tiên tồn
tại dưới dạng giống như 11
văn kiện khác nhau. Trong
đó TQ có một văn kiện và
từng thành viên ASEAN
(gồm 10 nước) có một văn
kiện đại diện cho lập trường
của mỗi bên, thay vì hai văn
kiện: Một của TQ và một
của toàn bộ phía ASEAN.
Việc TQ gia tăng sức ép
lên các nước ASEAN, vì lẽ
đó, cũng cho thấy mục tiêu
gây ảnh hưởng lên nội dung
của COC theo hướng có lợi
cho TQ trong thời gian tới.
ASEAN sẽ không để
TQ đạt mục đích
Thất bại lớn nhất của TQ
đến lúc này có thể kể đến là
phán quyết của Tòa Trọng
tài vụ Philippines kiện TQ
năm 2016 và chỉ trích, can
dự của cộng đồng quốc tế
với hành xử của TQ. Vậy
nên Bắc Kinh rất có khả
năng sẽ tìm cách (i) tuyên
truyền rằng TQ thúc đẩy và
có vai trò quan trọng thúc
đẩy COC - một biểu hiện
thượng tôn pháp luật; và (ii)
loại bỏ sự ảnh hưởng của
Khi ông VươngNghị tuyên bố lạc quan vào COC tại Thái Lan
(ảnh trên),
tàuĐịa chất hải dương 8 TQ
vẫn xâmphạmbiển Việt Nam
(ảnh dưới).
Ảnh: TL
MỗibênASEAN
vàTQđềucốgắng
tạo ra một COC
có lợi cho mình
nhất, mà có lợi
cho bên này thì
sẽ cóhại chobên
kia. Ví dụ ASEAN
muốn dùng COC
để ngăn ngừa và kiềm chế
TQkhôngtáidiễnvàgiatăng
các hành động hung hăng,
gây hấn. Trái lại, TQ muốn
dùng COC để ngăn cản các
quốc gia ASEAN bồi lấp các
thực thể như TQ đã làm và
hơnnữaTQmuốndùngCOC
để ngăn cản sự thamgia và
lên tiếngcủaMỹ (được coi là
bên thứ ba).Vì thế, khi chưa
có nội dung cuối
cùng củaCOC thì
chưa thể đưa ra
kết luận về ảnh
hưởng của COC.
NếuCOCkhông
có các nội dung
cụ thể về sự ràng
buộc pháp lý, lên
án và ngăn ngừa các hoạt
động như quân sự hóa các
thực thể trên biển Đông,
ngănngừa cácquốcgiađơn
phươngtuyênbốvùngnhận
diệnphòng không trên khu
vựcbiểnnàythìtácdụngcủa
COC sẽ chẳng khác DOC là
bao nhiêu.
ThS
HOÀNG VIỆT,
ĐH Luật TP.HCM
Họ đã nói
“Việc TQ muốn
nhanh chóng đạt
được COC trước khi
Philippines kết thúc
vai trò điều phối vào
năm 2021 là điều
không quá ngạc
nhiên.”
TừbãiTưChínhđếnđàmphánCOC:
Lật tẩy ý đồ Trung Quốc
Bắc Kinhmuốn đẩy nhanh tiến độ đàmphán và tranh thủ đưa các nội dung có lợi cho họ vào
Bộ quy tắc ứng xử trên biểnĐông.
Chưa thể đánh giá tác động COC
Thựctếkhiđàm
pháncáchiệpước
quốc tế, cácquốc
gia đều cóquyền
đơnphươngsoạn
thảo các văn bản
thể hiện quan
điểmcủamình,rồi
từ đó ngồi lại với
nhau và thảo luậnđể ramột
vănbản cuối cùng. Điềumà
ASEANcầnphảilàmhiệngiờ
là nên cho xuất hiện thêm
một chủ thể mới trong bàn
đàmphán COC hay các văn
bản liên quan, đó là chủ thể
ASEAN - một tổ chức quốc
tế có vai trò chủ thể độc lập,
để tiếp thêm tiếng nói cho
các nước ASEAN
trong đàm phán
với TQ.
Sau khi ASEAN
có Hiến chương
ASEANnăm2008,
ASEANđãcóvịthế
trong hệ thống
luậtphápquốctế
nhưLiênminhChâuÂu (EU)
hay LiênHiệpQuốc, tức là tư
cách chủ thể độc lập với vai
trò lớn hơn của Ban Thư ký.
Dođó, việc ASEAN thamgia
đàm phán COC là điều hợp
lý và cũng hợp pháp theo
luật quốc tế.
ThS
PHẠM NGỌC MINH TRANG
,
ĐH KHXH&NV TP.HCM
Dùng chủ thể ASEAN để
“nói chuyện” với TQ
