24
XuânKỷHợi 2019
N
ăm 2018 là năm
đồng bằng sông
Cửu Long có
một mùa nước
nổi “đầy đặn”
nhất kể từ năm 2012. Nước về
đầy hai túi nước Đồng Tháp
và khu tứ giác Long Xuyên.
Năm 2017, chúng tôi từ Cao
Lãnh - cận túi nước Đồng
Tháp, hai ba giờ sáng phải
thuê xe đi qua tận Tịnh Biên
để sống cái cảm giác nước nổi
ở một bến cá, từ ba giờ sáng
thuyền ghe về, tiếng người ơi
ới, ánh đèn pin đội đầu quét
ngang dọc, vui cả một khoảng
sông đầu ngày. Nước nổi chỉ
vừa tràn ở vùng biên giới, gọi
là nổi gượng.
Miền Tây hễ có mùa
nước nổi ắt có mùa nước
giựt.
Cả hai mùa đều là mùa
cá hội.
Trước khi nước về nhiều,
nước bắt đầu đỏ kẹo màu phù
sa, mùa mà “lão ngư tri thủy”
BaCát (TrầnVănCát), 64 tuổi,
nhìn là biết cá bống trứng bắt
đầu về theo nước. Gọi là bống
trứng nhưng nhiều năm nay,
giống như người miền Tây,
cá cũng hiếm muộn dàn trời.
Tại các chợ miền Tây, người
bán chịu khó lựa cá trứng và
cá không trứng bán giá chênh
lệch khá cao. Ông Ba Cát nói:
Mọi khi tháng đầu cá về chưa
có trứng nhiều, tháng sau sẽ
có cá trứng nhiều. Nhưng
“mọi khi” của ông Ba đã hết
linh. Mẹ sông có vẻ bắt đầu
hiếm muộn,
do Mẹ cho
con người nhiều
mà con người chích
điện Mẹ không thôi
chăng?
Nước giựt năm 2018, cá
heo về đến Sài Gòn
tưởng
chừng như một phép lạ, một
ảo ảnh nhìn thấy nước giữa sa
mạc. Năm ngoái, xem bến cá
ở Tịnh Biên xong, chúng tôi
về Châu Đốc ghé nhà lão ngư
Ba Tô. Nhờ hẹn trước ông
mới để dành đãi khách mớ cá
heo, còn gọi là cá nanh heo
vì có cái râu dài cong như cái
nanh heo rừng ở miệng, thoạt
trông thật “nam tính” nhưng
chúng lại có cái đuôi màu đỏ
rất “nữ tính”, rốt cùng chẳng
biết tính gì. Ông Ba Tô nói:
“Cá này giờ mắc lắm. Nhưng
có cá đâu mà bán. Tui thả
đú bắt được mớ nào để dành
nhậu với bạn bè mớ đó”. Nên
cá về Sài Gòn khiến “hoa lá
hồ nghi sự lạ đời”.
Mùa nước giựt,
những con
cá linh còn nhớ cội nguồn
,
bỏ ruộng đồng ra sông rạch đã
bắt đầu vào “hội lão niên ngư”.
Chúng cũng nhiều không
thua cá linh đầu mùa nước nổi
nhưng người dân không ăn
chúng nữa mà chỉ làm mắm,
vì xương cứng, ăn luôn con
cá không ngon. Mắm cá linh
cũng ủ chượp như mắm cá
biển nhưng nhanh ăn hơn vì
thịt và xương mềm. Nhưng
cách nhau một con sông Hậu
mà bên này làm
mắm không nấu
chín khi mắm ăn được -
mắm sống, bên kia vẫn quen
nấu - mắm chín.
Lúc nước giựt cũng là lúc
người dân rửa đồng chuẩn bị
làm vụ đông xuân. Đây cũng
là
mùa cá chốt
từ trong đồng
bị cay mắt theo nước trôi ra
sông, rạch ở Long Mỹ. Một
nông dân giới
thiệu chúng tôi
với lò mắm bà
Bảy Đệ ở xã Long
Trị, Long Mỹ,
tỉnh Hậu Giang,
nói: “Mấy năm
trước đặt lợp là bắt
cá chốt mấy chục
ký một đêm. Bây
giờ ít xịu hà!”.
Nhưng không
chỉ mùa nước. Mẹ
Cửu Long còn cho một loài
đặc sản trứ danh mà
dân Sài
Gòn toàn ăn phải của giả:
cá bông lau
. Khi mùa nắng
tháng Tư về cũng là mùa cá
bông lau nhóc sông Vàm Nao.
Thực ra cá bông lau về sông
Vàm Nao từ tháng 11 đến
tháng 2 âm lịch. Đây là con
sông cân bằng nước giữa sông
Tiền và sông Hậu, mùa nắng
nước sâu và trong, cá thích tụ ở
con sông này. Nguyễn Thanh
T ù n g ,
Trung
tâm
Du lịch nông dân
An Giang, khẳng định: “Chợ
An Châu là chợ đầu mối của
cá bông lau”. Chợ này nằm
cách cầu Chắc Cà Đao, Long
Xuyên vài trăm mét về phía
Châu Đốc. Để viết cuốn
Gia
Định thành thông chí
, ông Trịnh
Hoài Đức phải dịch tên con
cá sang tiếng Hán
là lô hoa ngư. Cá
bông lau bây giờ
không còn nhiều
nữa vì đập xây bít
đường chúng về
sinh sản ở nguồn.
Từ Long Xuyên
xuống đến Sài
Gòn vào nhà hàng
cầu phải cả triệu
một ký. Nhiều
người Sài Gòn hệ
“ngon-bổ-rẻ” chỉ có ăn cá tra
quá lứa hóa thành lô hoa ngư
mà thôi.
Một loại cá khác gần
như đã trở nên “quý ngư”
.
Muốn ăn phải đặt trước mấy
ngày mới có cá cỡ 2-3 kg,
không còn cá 7-8 kg nữa.
Cũng có họ hàng với cá chép
nên cá cóc chỉ có cái đầu là
ngon nhất. Hôm tháng 12-
2017, tôi xuống Cần Thơ,
được ông chủ quán Ven Sông
đãi bữa cá cóc 2,8 kg. Cá
được dặn mối từ chiều hôm
trước. Cái đầu cá cóc ngon
nhưng đôi môi còn ngon hơn
một phần nữa. Mấy năm nay,
cá cóc - một thời mấy quán
cơm Vĩnh Long, Mỹ Tho lúc
nào cũng có, không thường
có nữa.
Cũng nhiều xương như cá
cóc nhưng
mè vinh, một
đặc sản khác của Mẹ sông
Mekong
, vẫn còn đủ để
những lão ngư trải nỗi đam
mê của mình. Mè vinh lóng
rày chỉ cần bẫy bằng những
nhánh lúa hột màu vàng thật
đẹp. Đệ tử lão ngư Ba Cát
là Út Bình (La Văn Bình)
ở Mỹ Khánh, Phong Điền,
một tay sát cá mè vinh trên
sông Trường Tiền, một xứ sở
mang âm hưởng của Phong
Điền xứ Huế, xứ của những
di dân cận Quảng Bình cách
đây mấy trăm năm. Út Bình
chuyên bẹo mồi bông lúa
bên dưới chùm lục bình buổi
chiều tối để sáng sớm dùng
vợt miệng lớn đi hớt mè vinh.
Dân miền Tây có vẻ sùng bái
con cá này. Ông Lộc, chủ
vườn sinh thái Lê Lộc ở Cái
Răng, Cần Thơ bình: “Mè
vinh nấu chín xong, đem vợt
chà thịt lọc xương nấu cháo
ăn ngọt phải biết”. Đúng là
những con cá khá xương
nhiều đường lắt léo.
Mẹ Cửu Long cho dân miền
Tây nhiều sản vật lắm, kể hoài
không hết đâu…•
Mẹ sông có vẻ
bắt đầu hiếm
muộn, do Mẹ cho
con người nhiều
mà con người
chích điện Mẹ
không thôi chăng?
Giữa tháng 11 vừa qua, lần đầu tiên từ nhiều năm nay,
cá heo về nhiều chợ ở TP.HCM. Đó là cá heo - loài cá
phiêu bạt - mùa nước giựt, theo con nước từ ruộng đồng ra
kênh rạch, sông ngòi của miền Tây sông nước.
NGỮ YÊN
Cá heo (đuôi đỏ)
giữa tháng 11 vừa
rồi đã về đếnmột
số chợ Sài Gòn.
Một điểmbán
cá sông ở chợ
cạn Cái Răng.
sông
Mẹ
mangcávềxuôi
